Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Qeyri-levallua tipli nüvələr
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-levallua tipli nüvələr.
283
çoxüzlü – 4, yarımdairəvi – 3, bir vurma səthli aşel nüvələri – 6, prizmatik – 6, piramidal – 9, amorf – 7 şəkillidir. Levallua nüvələri, üçbucaqlı bir səthli (3), dördbucaqlı iki vurma səthli iki üzlü (2) işlənmiş tiplərə ayrılırlar. Nüvələr üçün çox vaxt qaya lay qopuğu və kərpicvari təbii daş parçalarından istifadə olunmuşdur. Daş məmulatının 90%-ni qəlpələr təşkil edir (739 ədəddən 679-u). Eləcə də hazırlıqlar bir qayda olaraq hamar vurma səthlidir. Müəyyən olunan 543 vurma səthindən 484- ü hamardır. Üçbucaqlı hazırlıq cəmi 26 ədəddir. Bütöv xüsusiyyətləri ilə çıxış edən üçbucaqlı qopuq tək-təkdir. Lövhə isə 34 ədəddir. O nu da qeyd etməliyik ki, həqiqi mənada lövhəyə, demək olar ki, rast gəlmirik. Amma bu da var ki, nüvələr üzərində lövhə izləri yaxşı qalmış və kifayət miqdarda vardır. Bu əlamətlər bir tərəfdən abidənin qədimliyi, digər tərəfədən kollektivin texniki ənənəsi ilə izah edilə bilər. Alət hazırlamada Şişquzey sakinləri iki üsuldan – retuş və kiçik qoparmalar aparmadan geniş istifadə etmişlər. Alt üzdən retuşlama, bir yanı alt, o biri yanı üst üzdən dişəklənmiş alətlər və vurma səthi üst üzdən dişəklənmiş alətlər və vurma səthi üstdə işlənmə tək-təkdir.
284
Məmulatın tipoloji təsnifində qeyd etməliyik ki, seriyalarla birinci növbədə qalın, qısa hündür formalar (çopperşəkilli vurma aləti, yan qaşovu, uc qaşov, qalın buruncuqlu alət, nüvəşəkilli uc qaşovu) qəlpədə qaşov, iti uc alət, deşici, kəsərəcik, dimdikvari alət, gəzli və dişli alətlər abidə üçün xarakterikdir. Burada çoxfunksiyalı yan qaşovu uc qaşov kimi ikiağızlı alətin ölçüləri 7,3x6,4x3,2 sm-dir. Lövhə və digər sistemli hazırlıqlar onlar üzərində alətlər görünür başqa yerdə hazırlanmışdır. Alətlər içərisində nukleus şəkilli material üzərində olan alətlər aparıcı rol oynayır və tipoloji baxımdan abidə sakinlərinin təsərrüfat- məşğuliyyət yönümünü göstərir. Xüsusi olaraq da qalın hündür uc massiv dimdikli iri alətlər Şişquzey düşərgəsi ibtidai insanları üçün xarakterik əmək alətləridir. Klekton tipli uclular, iri dişli alətlər, biz kimi çıxıntılı elementlər, yonucu, dəyişkən ağızlı, uc qaşov - kəsər, uc qaşov- deşici alətlər də diqqəti cəlb edir. Abidəni ətraf sinxron yaşayış yerlərindən fərqləndirən cəhətlərdən bəzilərini də qeyd etmək olar. Piramidal, prizmatik nüvələrin erkən nəzərə çarpması, yuxarı paleolitə xas uc qaşov və kəsərlərin Aşel dövründə meydana çıxması maraq doğurmaya bilmir. Bu kimi keyfiyyətlər belə təsir bağışlayır ki, yuxarı paleolit texnikası hələ aşeldə icad olunur, istehsalı mənimsənilir, müəyyən 285
inkişaf dövrü keçdikdən sonra sanki, bir ara sönükləşir, yaddan çıxır və bir də Mustyenin axırlarından üst Paleolitin başlanğıc özülündən yenidən başqa əsasda təzələnməyə, təkmilləşməyə, rəngarəngliyə keçir. Belə texniki manevrli abidələrə tək-tək olsa belə digər iqlim qurşaqlarında da rast gəlinir (Korobkov, 1971; Anisyutkin, 1970; Şelinski, 2004; Derevyanko, Petrin, 2000). Şişquzeydə yan qaşovlar, eninə ucunda formalaşan və bıçaqvarı qaşovlar, eləcə də dişli-gəzli alətlər diqqəti cəlb edir. Abidə materiallarının birinci və ikinci işlənmə xarakteri və onların qonşu ərazi abidələri ilə müqayisəsi göstərir ki, burada nüvəni formaya salmada və qəlpələmə sistemində birbaşa oxşarı yoxdur. Amma Şişquzeyin prizmatik, qütblü nüvələri arxaikliyinə baxmayaraq Çaxmaqlının (Qərbi Azərbaycan) müvafiq formalı nüvələrini xatırladır. Bundan başqa bəzi piramidal nüvələr (qəlpələnmənin böyür, arxa hissəyə keçməsi ilə) Qayalıda da rast gəlinirsə, bu da təsadüfi oxşarlıq ola bilər. Şişquzeyin qəlpələnmə texnikasında klekton ənənəsi aydın izlənir. Belə nüvələr və qəlpələnmə texnikası Qara dəniz sahili Qafqaz abidələrində rast gəlinirsə, bu da müqayisəyə adı çəkilən abidələrin eyni mənşəli, ümumi köklü olduğunu demir. Qeyd etdiyimiz kimi, Şişquzeyin bəzi nüvələri və bir çox alət formaları, onların dişəklənməsi qayalı abidəsinin qədim kompleksilə müqayisə olunar və ümumilik yarada bilər. 286
Qəlpələnmə üsulları, ikinci işlənmə fəndləri və alət hissələri göstərir ki, bu düşərgə Köçəsgər ətrafı abidələrdən qədimdir və onu təxminən Aşelin ikinci yarısına aid etmək olar. (Mənsurov, 1993). Digər böyük paleolit abidəsi dağətəyi maili düzənliyin daha alçaq terrasa keçdiyi qurşaqda yerləşir. Qədirdərə düşərgəsi Azərbaycanda ilk böyük açıq yaşayış yeridir (Mənsurov,1965). Yaşayış məskəni hələ 1960-cı ildə qeydə alınmışdır. Sonrakı illərin tədqiqatı nəticəsində burada paleolitin müxtəlif mərhələlərinə aid zəngin materiallar əldə olunmuşdur. Düşərgənin daş məmulatı monoqrafik şəkildə öyrənilərkən daş məmulatı içərisində Mustye dövründən daha qədimə aid hazırlıq və alətlər olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Ara müddətdə əsas tapıntı yerindən nisbətən hündür terrasda axtarış aparılaraq daha qədim dövrə aid yeni materiallar üzə çıxmışdı. Qafqazın ən qədim paleolit düşərgələri materialları fonunda Qədirdərə paleolit yaşayış məntəqəsini çoxdövrlü, geniş təsərrüfat sahəli abidə olduğu qabarıq nəzərə çarpır (Mənsurov, 2003).
Abidə Qərbi Azərbaycanda Qazax rayonunun Şıxlı kəndi arasında Taxta adlanan düzənlik sahəsinin daha alçaq terrasa keçdiyi zolaqda yerləşir. Arxeoloji qalıqların yayıldığı yerdə qoyulan yoxlama xəndəyi kəsiyinin təhlili və geomorfoloji Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|