Daġ DÖVRÜ alti cġlddə

295 

 

qalmışdır.  Amma  əsas  kütlə  orta  işləmə  mərhələsində  gəlib  bizə 

çatmışdır (şəkil 158). 

     Nukleuslar  forma  və  qəlpələnmə  sistemlərinə  görə 

diskşəkilli  –  12,  dördbucaqlı  –  7,  üçbucaqlı  –  7  kimi  qruplara 

ayrılırlar.  Hamısı  birüzlü  işlənmişdir.  8  ədədi  levallua,  10  ədədi 

qeyri- levallua xarakterlidir. 

   Hazırlıq  materiallarında  uzunsov- lövhəvari  biçimlilər 

üstünlük  təşkil  edir.  Bunlar  məmulatda  qabarıq  nəzərə  çarpır.  Bu 

da  Qədirdərə  ərazisini  digər  abidələrdən  kəskin  fərqləndirir. 

Lövhəalma  hələ  alt  Paleolit  –  Aşelin  sonunda  müşahidə  olunur 

(Monsel,  2001;  Derevyanko,  2005).  Hazırlıqlar  sırasında  ikinci 

yeri  üçbucaqlar  tutur.  Bunlar  müxtəlif  ölçülərdə  təmsil 

olunmuşdur. Vurma səthi bir çox halda üçbucağın küncündə və ya 

böyründədir. Xüsusilə yalançı  levallua  itiucluları çoxdur. Bununla 

belə  uzunsov  və  qısa,  enli,  əsas  simmetrik  levallua  itiucluları  da 

nəzərə  çarpacaq  yer  tutur.  Alət  hazırlamaq  üçün  adətən 

lövhəşəkilli qoparmalar, tək-tək  hallarda  isə  üçbucaqlıdan  istifadə 

etmişlər.  Levallua  indeksi  13,6  faiz,  lövhə  indeksi  12,5  faiz, 

vurma səthini narın qoparma 10,0 faiz, ümumi işləmə indeksi 36,8 

faizdir. 

     Ġkinci iĢləmədə əsas üsullar. Dişli alətlərin hamısı xırda 

dişəklə  işlənib.  Pulcuq,  maili  və  yarımdik  dişəklə  qaşov  tipli 

alətlər  hazırlanmışdır.  İskənə  şəkilli  alətlər  yonma  fasetlərlə 

---

296 

 

alınmışdır. Kəsər qopuqları ilə yan - uc qaşovu tipli ikili alətlər və 

bir də bəzi itiuclular əlavə işlənmişdir. İri dişli alətlər, klekton tipli 

gəzlər və uzun itiuclular zərb üsulu ilə pilləli dişəklənmişdir. 

        Alətlərin  tipologiyası.  Alət  qruplarından  itiuclular  – 

12;  qaşovlar:  ikiağızlı  massiv  –  4,  ikiyanlı  düz  ağızlı  –  3,  ucları 

sivri birləşənlər – 7, biryanlı tutacaqlı (düz və qabarıq) – 14, eninə 

ağızlı  qabarıq  –  5,  gəzli  –  12;  dişli  alətlər:  bir  ağızlı  –  13,  eninə 

qabarıq ağız – 6,  iki ağızlı – 12;  uclu qaşovlar:  xüsusi buruncuqlu 

–  3,  oval  uclu  –  8,  düz  ağızlı  –  8,  batıq  ağız  –  2,  çıxıntı  və 

dimdiklə təmin olunmuş alətlər – 11, burğu tipli alətlər – 5, bizlər 

– 6, dişəkli lövhə - 10. 

        Qədirdərə  yaşayış  yeri  alət  tərkibi  və  onların 

ağızlarının  formaya  salınma  xüsusiyyətlərinə  görə  bu  ərazidə 

cəmlənmiş  paleolit  abidələrindən  fərqlənir.  Burada  uclu  qaşovu, 

iskənə  şəkilli  alətlər  və  dimdikvari  uclu  qaşovları  zəif  təmsil 

olunmuşdur.  Tipoloji  tərkibə  görə  düşərgə  çox  təsərrüfat  sahəli 

kollektivin əmək fəaliyyətindən qalmışdır. 

Texniki  və  tipoloji  baxımdan  abidə  orta  Paleolitin  ilk 

pilləsinə  müvafiq  tipik  mustye  variantına  yaxın  səviyyədə 

olmuşdur (şəkil 159). 

    Qədirdərəyə 

ən  yaxın  abidə  Daşsalahlı  mustye 

düşərgəsidir.  Axırıncı  abidədə  oxşar  itiuclular    (bərabəryanlı  və 

asimmetrik), qovuşan  yanlı qaşovlar,  uzunsov  lövhələrdə bıçaqlar 

---

297 

 

vardır.  Ancaq  texniki  inkişaf  səviyyəsinə    (hazırlıqların 

morfologiyası  və  en  kəsiklərinin  incəliyi)  görə  Daşsalahlı  və 

Köçəsgər  düşərgəsinə  yaxınlaşır.  Hərçənd  tipoloji  oxşarlıq  bu  iki 

abidə  arasında  daha  azdır.  Belə  ki,  Köçəsgərdə  itiuclular  bir 

ölçüdə  təmsil  olunmuşdur.  Amma  Qədirdərə  ilə  Daşsalahlı,  ola 

bilsin  ki,  genetik  əlaqəli  müəyyən  dəstələrin  yalnız  xüsusi 

təsərrüfat  sahəsini  əks  etdirir,  çünki  bu  bir  neçə  texniki  mərhələ 

incəliyi bir-birini  tamamlayır. Qeyd etdiyimiz  kimi, qoparmaların 

morfoloji  əlamətləri,  onların  ikinci  işlənməsi  və  alətlərin 

görkəminə görə Qədirdərə Daşsalahlıdakı texnikadan daha qədimə 

çəkir.  Qədirdərənin  bir  sıra  alətləri  Arzni  (Paniçkina,  1950)  və 

Sopi  (Qriqoliya,  1963)  abidələrinin  müəyyən  alətləri  ilə  oxşarlıq 

təşkil edir. 

        Kəmərli  mustye  düşərgəsi.  Abidə  İncəsu  hövzəsində 

eyni  adlı  kəndin  şimalında  Qara  yalın  şərqində  maili  döşdə 

yerləşir.  Tapıntı  yeri 1977-ci  ilin  payızında çöl axtarışları  zamanı 

aşkar  edilmişdir.  Buradan  1000-dən  artıq  çaxmaq  əşya 

toplanmışdır.  Yaşayış  sahəsində  qoyulan  yoxlama  xəndəyi 

göstərmişdir ki,  ibtidai insanın əmək fəaliyyətindən qalmış alətlər 

sonrakı yuyulma və relyefin dəyişmələrindən üzə çıxmışdır. 

      Kəmərli  düşərgəsində  istifadə  olunmuş  çaxmaqlaşmış 

əhəngdaşıları rəng, tərkib  və patina dərəcələrinə görə Şişquzey  və 

Qayalı  paleolit  abidələrinin  məmulatı  ilə  yaxınlıq  təşkil  edir. 

---

298 

 

Sanki  onlarca 

xammal  eyni  qaya 

zolağı 

yatağından 

götürülmüşdür.  Düşərgə  salınan  terrasın  yaşı  geoloji  xronologiya 

üzrə  aşağı  Xəzər-Gürgən  dövrünə  uyğun  gəlir.  Daş  məmulatı 

arasında  46  nukleus,  145  alət,  hazırlıq  qəlpələri,  qopuqlar  və 

tullantılar  vardır.  Nüvələr  içərisində  orta  işləmə  dərəcəli 

nukleuslar  üstünlük  təşkil  edir.  Kiçik  (işlənmiş)  nüvələr  və  son 

həddə  olanlar  cüzi  miqdardadır.  N ukleusları  aşağıdakı  qruplara 

bölmək olar: disklər 7, çoxüzlü 4, aypara şəkilli – küplü nüvələr 3, 

bir  vurma səthli aşel  nüvələri 6, prizmaşəkilli 6, piramida  formalı 

atipik  7,  levallua  tipli  7,  ikiqütblü  2  ədəddir.  Hazırlıq  materialı 

içərisində  qəlpələr  (73  qoparmadan  67-si)  üstünlük  təşkil  edir. 

Vurma  səthi  müəyyən  olunan  54  qəlpədən  48  hamar  vurma 

səthlidir.  Üçbucaqlı  qoparmaların  sayı  26  ədəddirsə,  həqiqi 

üçbucaqlı tək-təkdir. 

      Qəlpələrin  üzlənməsindən  qalan  izlərin  istiqamətlərinə 

gəldikdə  -  radial  üzlü  161,  qovuşan  26,  paralelə  yaxın  və  paralel 

üzlülər 14 ədəddir.  Bu  müşahidələrdə  nüvələrin  forma  və  işlənmə 

üsulları  ilə  düz  mütənasib  gəlir.  Burada  disk  və  şar  şəkilli 

nüvələrin  (çoxüzlü)  azlıq  təşkil  etməsinə  baxmayaraq  qarışıq 

səmtli  üzləməyə  malik  qəlpə  həddən  artıq  çoxdur.  Belə 

uyğunsuzluq,  görünür,  nüvələrin  bir  şəkildən  başqasına  keçməsi, 

forma dəyişikliyinə  uğraması  ilə  izah edilə bilər. Q ısa,  iri,  hündür 

qəlpələr Kəmərli abidəsində başlıca yer tutur.  Eyni  zamanda onun 

---