Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
85
şeytani bir ehtirasla göndәrilәn mühüm bir xәbәri yer 
üzünün hәr bir mәkanına çatdırmağa tәlәsir. 
Elә o vaxtdan bu dünyaya aid olmayan o qәribә sәs 
Sadayı qarabaqara izlәyirdi. O sәs hәr yerdә idi. Vә Saday 
radio dalğalarında, televizor ekranında, inqilabi, dini, 
vәtәnpәrvәrlikdәn bәhs edәn vәrәqlәrdә, giriş qapılarında, 
küçә dirәklәrindә  qәzet vә jurnalların iri qara şiriftlәrlә 
yazılmış mәqalә başlıqlarında hәmin xışıltı vә şırıltıyla axıb 
tökülәn sәsli işığı görür, eşidirdi. Bu sәsli işıq hәlә 
indiyәcәn görünmәmiş  fәlakәt haqqında dünyanın hәr 
yerinә xәbәr aparırdı. Vә o heç vәchlә qәbul edә bilmәzdi 
ki, heç kimin heç nәdәn qorxub çәkinmәdiyi bir zamanda 
daim qorxu hissinin altında sıxılıb әzilmәlidir. Nә üçün hәr 
söhbәt, qәzetdәn oxuduqları, radiodan, televizordan 
eşitdiklәri, meydanlarda natiqlәrin nitqlәri, küçәdә 
arvadaların qar-quru ona faciә kimi görünürdü? Nәyә görә 
hamilә qadınlara, bulvarda, parkda qoşa addımlayan 
cavanlara baxdıqca qanı qaralır? Yәni o, insanları 
gәlәcәkdә gözlәyәn qorxu әzabını tәkbaşınamı çәkmәlidir? 
Doğrudanmı,  әvvәllәr dә, elә indi dә onu qorxuya salan 
mәsәlә baş verәcәk, onun gördüyü bu küçәlәr, bu 
meydanlar istәrsә  dә, istәmәzsә  dә hakimiyyәt başına 
yeni bir Xozeyin gәtirәcәk? Nә üçün qarşısıalınmaz qan 
davasının ağrı  vә  әzabını  mәhz o, Saday Sadıqlı 
çәkmәlidir? 
Qәlbini sıxıb  әzәn suallara cavab tapa bilmәyәn 
Saday Sadıqlı hәr gecә yuxuda Әylisi görürdü. Çünki Әylis 
ürәyinin sağalmaz yarası idi. Vaxt ötdükcә daha әsәslı 
şәkildә depressiv-melenxolik ovqata düçar olan Saday 
dünyadan vә adamlardan hәr gün bir az da uzaqlaşırdı. 

---

DAŞ YUXULAR 
86
Tez-tez yuxuda sayıqlayıb inildәyirdi. Rabitәsiz 
monoloqlarında Haykanuşun, Anikonun, Camalın, Lüsikin, 
Babaşın, eyni zamanda Azadә xanıma mәlum vә  mәlum 
olmayan adamların adlarını  çәkirdi. Amma bir dәfә 
gecәnin yarısı Azadә xanım Sadayın yuxulu-yuxulu xaç 
çevirdiyini görәndә xeyli müddәt özünü әla ala bilmәdi. 
Elәcә  dәhşәtli gecәlәrin birindә  әrinin anlaşılmaz 
nitqlәrindә hamının çoxdan unutduğu tülkü balası peyda 
oldu. Çox vaxt baş verәnlәri atasından gizlәdәn Azadә 
xanım Sadayın gecәki iniltilәrinә dözmәyib sәhәri gün 
keçirdiyi iztirabları doktor Abasәliyevә bildirdi. 
- Papa, bәlkә onunla sәn danışasan? Niyә  әzab 
çәkdiyini aydınlaşdırasan? 
Doktor Abasәliyev meydana çıxan psixoloji drum 
qarşısında tibbin çarәsizliyini yaxşı bilirdi, ona görә  dә 
qızını sakitlәşdirmәyә çalışdı. 
- Bu kriptomneziyadı, - dedi. Bütün hәssas adamlarda 
müşahidә olunur: -yaşlandıqca "uşaqlığa qayıdırlar", 
narahat olma. Onsuz da hәr kәs öz hәyatını yaşayır. 
Bәla burasında idi ki, Saday mәhz  indi  öz  hәyatını 
yaşamırdı. Qәribәdir, Saday Sadıqlının nәsil-kökündә bircә 
damla da ermәni qanı olmadığı halda (bir babası 
Kәrbәlanı, o birisi Mәkkәni ziyarәt elәmişdi) nә  qәdәr 
müddәtdi sanki o, canında hansısa adsız bir ermәnini 
daşıyırdı. Lap dәqiqi, daşımır, gizlәdirdi. Sanki bu böyük 
şәhәrdә incidilәn, alçaldılan, qәtlә yetirilәn hansısa bir 
ermәni deyildi, onun özünü incidir, tәhqir edir, 
öldürürdülәr. Payızın lap әvvәlindәn bu vaxta qәdәr onun 
üzü bircә  dәfә  dә gülmәmişdi, sıxıntı  vә  kәdәr içindә 
hәrlәnmişdi daima. Әvvәllәr hәftәdә iki dәfә baş  çәkdiyi 

---

DAŞ YUXULAR 
87
teatra daha ayağını da qoymurdu. Hәtta bir vaxt hәvәslә 
qoşulduğu mitinqlәr mәna vә mәzmununu itirib gözündәn 
düşmüşdü.  Şәhәrdә özünә yer tapa bilmirdi, evdә  dә 
qәrarı tutmurdu. 
Külәkli, yağışlı bir axşam o, evә elә bir halda gәldi ki, 
Azadә xanımı  dәhşәt bürüdü, qışqırmaqdan özünü zorla 
saxladı, kişini elә bil gölә basmışdılar - tәpәdәn dırnağa 
cumculuq suyun içindә idi. Әyninin paltarı, saçı, çәnәsi 
bәs deyincә islanmışdı. Plaşının ciblәrindәn su süzülürdü. 
Şalvarı çamura, palçığa bulaşmışdı, pencәyinin 
düymәlәrini, köynәyinin boyunluğunu dartıb 
qoparmışdılar. 
Azadә xanım ağlaya-ağlaya  әrini soyundurdu, 
hamama aparıb isti suyun altına saldı. Sonra bir qәdәh 
konyak verdi, çay gәtirdi. Saday bir qәdәr özünә gәlәndәn 
sonra sorğu-suala başladı: 
- Harda dalaşmısan? 
- Dalaşmamışam... 
- Bәs onda sәni kim bu kökә salıb? 
Saday cavab vermәdi. Uzun sükutdan sonra elә 
hönkürdü ki, Azadә xanım soruşmağına peşman oldu. 
- Aza, vağzalda cavan bir qadına od vurub 
yandırdılar! Üstünә benzin töküb diri- diri yandırdılar! 
- Kim yandırdı? - Azadә xanım gözünün yaşını silә-silә 
soruşdu. 
- Arvadlar, Aza, küçәdә alver elәyәn qadınlar. Elә bil 
adam deyildilәr, cin yığınıydı. 
- Sәni dә onlar bu hala saldılar? 
Artist heyrәtlәndi, hәqiqәtәn dә o, evә nә vәziyyәtdә 
gәldiyindәn xәbәrsiz idi. 

---

DAŞ YUXULAR 
88
- Bilmirәm. Heç nә yadıma gәlmir. O әcinnәlәr 
ermәni qadını yandıran dәqiqә yoxa çıxdılar. Bir dә 
gördüm vağzalda tәmtәk qalmışam. 
Әhvalatın mәğzini öyrәnәndә Azadә xanımın halı 
xarablaşdı. 
- Gecә yuxuda görürәm ki, bizimkilәr mәni aradan 
götürmәk üçün bir ermәniyә pul verirlәr. 
- Kim? Kimdir sәni öldürtmәk istәyәn? - Az qala 
başını itirәn Azadә xanım öz sәsinә bәnzәmәyәn tamamilә 
yad sәslә qışqırdı. 
- Ermәniyә pulu bizim hakimiyyәtdә olan adamlar 
verirdilәr. 
- Bәsdi! Bu ölkәdә çoxdan hakimiyyәt yoxdur. Olanlar 
da düşmәn dәyirmanına su tökürlәr. Sәncә, Sumqayıtı 
cәhәnnәm oduna qalayan xalqdı? Yox, әzizim, yox! Bu ya 
KQB-nin, ya da hakimiyyәti zәbt edәn bir qrup mafiozun 
әmәlidir. Dünya dağıla, Saday, inanmaram, kimlәrsә 
azәrbaycanlıları belә ağılsız vәhşiliyә tәhrik elәsinlәr. 
- Hansı haqla belә deyirsәn? Axı  sәn  Әylisdә 
olmusan, - artist dәrdli gözlәrini arvadına zillәyib belә dedi 
vә dәrhal da başını uşaq kimi sinәsinә әydi. 
- Hә,  Әylisdә olmuşam, bilirәm ki, türklәr günahsız 
insanların üstünә vәhşi kimi cumub, onlara divan tutublar. 
Amma sәn elә yerdә olmusan ki, orada ermәnilәr minlәrlә 
bәdbәxt azәrbaycanlını yerindәn-yurdundan qovublar. 
Ömründә bir dәfә  sәn, evsiz-eşiksiz qalan, bu gündәn 
sabaha ümidi olmayan o bәdbәxtlәrin halına yanmısanmı? 
Mәgәr aranı  qızışdırıb bu qanı tökәnlәr onlar haqqında 
düşünürmü?  İndi fәrqi yox, qarabağlı, yaxud bakılı 
ermәnilәr olsun, ona görә azәrbaycanlıya tüpürürlәr ki, 

---