DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
149
Ətrakdə ol fəsanə yoxdur! “Leyli və Məcnun” poeması ilə M.Füzuli XVI əsr Azərbaycan şeirini yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirir. Ailə tərbiyəsi, ata-oğul münasibətləri, ananın qızına öyüd-nəsihət verməsi zəmanənin, dövrün tələbləri işığında bədiiləşdirilir. Poemanın qəhrəmanları olan Leyli və Məcnun təhsil aldığı illərdə istək və arzuları yaşa- dığı cəmiyyətin tələbləri ilə bir araya sığmır. Onların hər ikisi feo- dalizm cəmiyyətinə müxalifdir. Hakim cəmiyyətin qayda-qanun- ları ilə razılaşmayan Leyli və Məcnunun sevgisinə ailədə ata- anaları da mane olur. Romantik duyğularla qələmə alınmış poemada şair real həyati gerçəkliklərə söykənir. Qeysin dayələr vasitəsilə tərbiyə olunub böyüməsi, məktəbə getməsi, Leyli ilə tanışlığı, ilk sevgi macə- raları bədii lövhələrlə əks olunur: Məktəbdə onunla oldu həmdəm, Bir neçə mələkmisal qız həm. Bir saf qız oturdu, bir saf oğlan, Cəm oldu behiştə hürü qılman. Oğlanlara qızlar olsalar yar, Eşqə bulunur rəvənci-bazar. Qız nərgisi-məst edib füsunsaz, Oğlana çatanda işvəvü naz. Oğlan necə səbr pişə qılsın, Var səbri həm olsa nişə qılsın? Ailə, əxlaq və mənəvi tərbiyənin bütün məqamlarını əks etdi- rən bu şeirin hər bir misrası canlı bir rəsm əsəridir. Burada mək- təbdə başlanmış, saf hisslər üzərində qurulmuş sevgi həyatının ayrı-ayrı lövhələri, gənclərin füsunkar təbiət qoynunda baxışları, ürək çırpıntıları, ulu tanrıdan imdad, kömək gözləyən insanların parlaq simaları əks olunmuşdur. Şairin təsvir etdiyi bu qəhrəmanlar yüksək əxlaqi keyfiyyətlə- rə - ailə tərbiyəsinə, mənəvi zənginliyə, mehriban, saf hisslərə, sə- daqət və səmimiyyətə,etibarlı dostluğa, pak məhəbbətə malik olan insanlardır. Bu insanlar zəmanənin sərt qayda-qanunlarını qəbul
150
etmir, həyata açıq gözlə baxır, qadına ailəyə yeni baxışla yanaşır, qadının əsarət və kölə vəziyyətində yaşamasına etiraz edirlər. Türk xalqlarının adət-ənənəsinə xas olan bəzi məqamlara da poemada haqlı yer verən şair Leyli və Məcnunun bir-birini sev- məsi, aşiq olması xəbərinin Leylinin anasına çatdırılmasını çox təbii, psixoloji, ailə tərbiyəsinin tərkib hissəsi kimi qələmə verir. Ana eşidəndə ki, Leyli məktəbdə Qeys adlı birisi ilə sevişir, tez təşvişə düşür, bu xəbəri qızının ismətini, namusunu, ailəsinin isə şərəf və ləyaqətini ləkələyən bir hal kimi qiymətləndirir. Ananın narahatlığında bütün cəmiyyətin həyəcanı, təşvişi duyulur. Sanki dünya alt – üst olmuş, ən müqəddəs qanunlar tapdanmışdır. Sanki onları amansız rüsvayçılıq gözləyir:
Canlı xalq dilinin ifadə gözəlliyindən istifadə edən M.Füzuli zəngin ifadə vasitələri ilə Leyli və anasının görüşünü çox sadə bir dillə verir. Akademik Həmid Araslı doğru olaraq qeyd edir ki, “Məcnun yüksək əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərə malik, zəkalı, elmli, insanpərvər bir gəncdir. Məcnun surəti ideya-bədii məzmunu eti- barilə şairin poeziyasında, qəzəllərində və rübailərində gördüyü- müz qəhrəmanlara çox oxşayır”. Bu məsələyə pedaqoji mövqedən yanaşan pedaqoji elmlər doktoru, professor B.Əhmədov göstərir ki, əxlaqi və mənəvi tərbiyə ailədən başlanır və onun kökündə ailə tərbiyəsi dayanır. Poemada şair ata-ana ilə oğul arasında maraqlı bir fikir mübadiləsi verir. Burada atanın da, ananın da, oğulun da daxili və mənəvi aləmi açılır.
151
Ata-ana onları tərk edib dağlara qaçan, təbiətin qoynunda vəh- şi heyvanlarla yaşayan Qeysin halına acıyır, onu bu yoldan dön- dərmək istəyir. Hətta ata Məcnunu aldadaraq “Leyli bizdə qonaq- dır, səni çağırır” deyib onu evə gətirir. Ana da oğluna öyüd-nəsi- hət versə də, nəticəsi olmur. Şair ananın dili ilə yaşadığı cəmiy- yətdə hakim olan dini-feodal əxlaqi cəhətləri ifşa edir. Köhnə nəs- lə məxsus düşüncələrin hökm sürdüyünü şair “Rindü Zahid”də Zahidin oğluna verdiyi nəsihətlərdə də üst-üstə düşən məqamlar vardır.
Burada da görürük ki, ata-ana oğluna cəmiyyətdə qədimdən qəbul edilmiş həyat yolu ilə getməyi məsləhət bilir və deyirlər: Şənində rəyasəti ərəb var, Mirasi-şücaətü ədəb var, Ətvari-müluki tut həmişə, Ayini-şücaət eylə pişə. Sən sərvsən, olmagil giranbar, Azad ol gör, nə kim giriftar. Ey baği – ümidsiz nihalı, Qılma bizi nəng payimalı. Burada ata-ana oğlunu həyatda şücaət və qəhrəmanlıq qayda- larını öyrənməyə, feodal cəmiyyətinə xas olan həyat tərzini seç- məyə, mülk-mal, mənsəb ilə xoşbəxt olmağa çağırırlar. Lakin Məcnun üçün ürəyin istək və arzusu, azad məhəbbət hər cür mən- səb və şöhrətdən, eşqsiz qurulan rifah və səadətdən yüksəkdir. Məcnun başqasını qəbul etmir, çünki ona ilk məhəbbəti daha xoş- dur. Onun dərdinə ancaq Leyli çarə edə bilər. Məcnun ilk məhəb- bətini üstün tutur və o, səadətini yalnız Leyli ilə birləşməkdə gö- rür. Lakin Məcnun nadan və ədəbsiz deyildir. Ata- anasının təşvi- şini, narahatçılığını başa düşür. Lakin özü ilə bacarmadığını, ixti- yarsız olduğunu söyləyir, qərarının səbəbi ancaq odur deyə qətiy- yətlə bildirir. Məcnunun məhəbbətinin dərin insani məzmunu, ge- nişliyi, qeyri-adi gözəlliyi meydana çıxır. Məcnunun xarakterin- dəki bütövlük, sabitlik, ardıcıllıq Leyliyə olan sevgisində nəzərə çarpır. Ata – anası ona başqa sənəm təklif edir. Orta əsrlərin bu Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|