Asar to`rt kismdan iborat:
Birinchi kismda Yuan` sulolasi shajarasi, ya`ni Xubilayxondan boshlab 13
mo`gul imperatori, ularning shaxsiy xayotida bo`lib o`tgan va ularning davrida
mamlakatda kechgan asosiy vokealar berilgan.
Ikkinchi kismda samoviy vokealar tafsiloti, mamlakatda bo`lib o`tgan xududiy
vokealar, mamlakatning ma`muriy bo`linishi xakida, mamlakatdagi daryolar va
naxrlar, xalkining liboslari, amaldorlarni mansabga tayyorlash oldidan o`tkaziladigan
imtixonlar va boshkalar xakida ma`lumot keltiriladi.
Uchinchi kismda imperator va uning xonadoni a`zolarining shajarasi o`rin olgan.
To`rtinchi kismda imperator xonadoni a`zolarining tarjimai xoli va ko`shni
mamlakatlar xakida kiskacha ma`lumot keltiriladi.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëàäèãàí ñàâîëëàð
q. Ôîðñ òèëèíèíã òàðèõèé ìàíáàëàðíè ÿðàòèëèøèäà 3àíäàé óðíè áîð?
w. Ôîðñ òèëèäà ÿðàòèëãàí 3àéñè ìàíáàëàðíè áèëàñèç?
e. «Áóõîðî òàðèõè» àñàðè õà3èäà íèìà áèëàñèç?
r. «Ðàâçàò óñ-ñàôî» àñàðè ìóàëëèôè êèì âà ó 3àíäàé àñàð?
13-mavzu. Geografiya va kosmografiyaga oid asarlar
Reja:
1. Geografiya va kosmografiyaga oid asarlar.
2. Asarlarning tavsifi.
3. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
4. Mavzuni mustaxkamlash uchun beriladigan savollar.
Asosiy tushunchalar: geografiya, kosmografiya, iklim, xudud, mamlakat,
viloyat, o`lka.
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008.
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001.
3. T.S.Saidkulov. O`rta Osiyo xalklari tarixining tarixnavisligidan lavxalar.-T.,
“O`kituvchi”. 1993.
4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.
5. Rukopisnaya kniga v kul`turax narodov Vostoka. Kniga pervaya.-Moskva:
‘’Nauka’’. 1987.
6. B.A.Axmedov. Istoriko-geograficheskaya literatura Sredney Azii. XU1-XVIII vv.
(Pismennie pamyatniki).-T.“Fan”, 1985.
7. B.A.Axmedov. Tarixdan saboklar. –T., “O`kituvchi”. 1994.
8. Manbashunoslikdan ma`ruzalar majmuasi. Tuzuvchi A.A.Madraimov.-T., TDPU,
2001.
9. A.Murodov. Urta Osiyo xattotlik sin`ati tarixidan -Toshkent, Fan. 1971.
Geografiya va kosmografiyaga oid asarlar.
(Kiskacha umumiy ta`rif)
”Mo``jam ul-buldon” Mashxur komusiy asar ”Mo``jam ul-buldon” muallifi
ajoyib sarguzashtarni o`z boshidan kechirgan olim, sayyox va xattot Yokut
Xamaviydir (1179 y. tug.). U asli Kichik Osiyolik (Rum) kul bo`lgan. Otasining ismi
kim ekanligini bilmagani uchun o`zini Ibn Abdullox (Tangri kulining o`gli) deb
atagan. Bolalik vaktida asirlar bilan birga Bagdodga olib kelingan va uni Xama
shaxrida (Suriya) Askar ibn Ibroxim al-Xamaviy ismlik savdogar sotib olgan va unga
Yokut deb nom bergan.
“Kitobi Mullazoda” (“Mullazoda kitobi”) – Buxoroyi sharifning X1U-XU
asrlardan kolgan osori-atikalari va mashxur ziyoratgoxlari, u erda dafn etilgan
valiylar, shayxlar, umuman mashxur kishilar xakida ma`lumot beruvchi asar bo`lib,
X1U asr oxiri-XU asr boshlarida yozilgan.
Muallifning ismi sharifi Axmad ibn Maxmud bo`lib, mo``in ul-fukaro (fakirlar
tayanchi) taxallusi bilan mashxur bo`lgan.
Bu kitob yakin-yakinlargacha ko`pchilik tadkikotchilarga ma`lum emas edi.
Bunga uning ko`lyozma nusxalari ma`lum bo`lmaganligi sabab bo`lgan. 1960 yili
asarning forscha matni Texronda Gulchin Ma`oniy tarafidan chop etilgandan keyin
ilmiy jamoatchilik orasida bu kitobga kizikish birmuncha kuchaydi. Asar 1992 yili
rus tilida R.L.Gafurova tarafidan e`lon kilindi.
“Kitobi Mullazoda” - kabristonlarni erkak va ayollar ziyorat kilsalar bo`ladi va
bu ziyoratni kanday ado etish xakidagi ikki maxsus bob va ikki kismdan iborat asar.
Kitobning birinchi kismida shaxar ichidagi va uning tashkarisida, shaxardan
yarim farsax masofada dafn etilgan ulug shaxslar, shayxlar, din ulamolari va ularning
mukaddas mozorlari xakida ma`lumot beradi. Bular ichida mashxur shayx, imom va
iloxiyot olimi xoja Xafs kabir, xoja Abu Xafs ibn al-Zabarkan ibn Abdullox ibn al-
Baxr al-Ijliy al-Buxoriy, 767-832 yy.), shogirdi xoja Abdullox Safidmuniy, Saffariya
imomlarining
mozorlari,
Ismoliya
imomlarining
mozorlari,
Talli
xoja
Chorshanbadagi mozorlar, Safidmun va xoja Jandi kishloklaridagi mozorlar shular
jumlasidandir.
Kitobning ikkinchi kismida Buxoroyi sharifning mashxur kishloklaridan
Fatxoboddagi mukaddas ziyoratgoxlar, masalan, shayx Abulmaoliy (1190-1261 yy.),
uning ikki o`gli Xovand Jaloliddin va Xovand Mutaxiruddinlarning mozorlari va
o`zlari xakida ma`lumot keltiriladi.
Shu kismdan joy olgan Buxoro sadrlari, Burxoniylar xakida keltirilgan
ma`lumotlar xam o`ta muximdir.
Ikki ogiz so`z Buxoro sadrlari xakida. Aslida udar kim edilar? Buxoro sadrlari
bir xonadonga mansub bo`lgan va muxtasib, rais lavozimini egallagan oliy nasab
shaxslar edilar. «Kitobi mullazoda»da ularning kelib chikishi, shajaralari xakida,
xayoti va vafot etgan yili xakida kimmatli ma`lumotlar keltiriladi.
Buxoroyi sharifda o`tgan buyuk shaxslar xoja Abubakr tarxon, mavlono
Xofizuddin Kabir, Abu Abdullox Muxammad al-Buxoriy, etti kozi – Abu Zayd
Abdullox Umar ibn Iso ad-Dabusiy, Abu Ja`far Muxammad ibn Amr ash-Sha`biy,
Ismoil Mustamoliy va boshkalar xakida keltirilgan ma`lumotlar xam dikkatga
sazovordir. Masalan, imom Abu Zayd Ubaydullox Umar ibn Iso ad-Dabusiy xam
yirik fikx va iloxiyot olimi bo`lgan. Uning musulmon konunchiligiga oid «Omad ul-
Akso» (“So`nggi xudud”) nomli asari o`z zamonasida juda mashxur bo`lgan.
“Samariya” asari muallifi Abu Toxirxoja Samarkand kozisi Abu Sa`id ibn
Abdulxayning o`glidir. Abu Toxirxoja otasi xam, bobosi mavlono Mir Abdulxay xam
Dostları ilə paylaş: |