Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə79/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   81

U (Andrey Borodin) ularni yaxshi biladi. Baxorda ularni Xiva tevaragidagi ariklarni 
tozalashga  xaydab  boradilar.  Orolda  shunday  asirlar  soni  500  kishi.  Taxminan 
shugcha asir Kozok va Korakalpok o`rdalarida yashab turibdilar...» 
Sheldeltogda xam rus asirlari turadilar. O`sha togda kumush va oltin konlari bor. 
Kazilgan  rudalarni  tekshirib  karaganlarida  uning  uchdan  bir  kismi  sof  oltin  bo`lib 
chikdi. Buni aniklangan odam Shergozixonga borib aytdi. Xon uni tiriklayin ko`mib 
tashlashni buyurdi, «toki u bu gapni boshka birovga borib aytmasin, deb». 
Xivaliklarning  kasb-kori  xakida  xam  Gladishev  ayrim  ma`lumotlar  keltirgan: 
«Ular,-deb  yozgan  edi  u,-bo`gdoy,  arpa,  jo`xori,  tarik,  kunjut,  paxta  va  tamaki 
ekadilar.  eri,  ba`zi  erlari  kumlok,  ba`zilari  loykadan  iborat,  sugorib  ekadilar.  Uni 
xo`kiz bilan xaydaydilar... 
Chorvalari: tuya, ot, mol, argumoklar va oddiy otlar, eshak, ko`y, echki. 
Kushlari: o`rdak, tovuk. 
Mevadan: olma, anor, uzum, tut, shaftoli, jiyda, olmurut. 
Poliz ekinlaridan: kovun, tarvuz, turp, sholgom, karam, piyoz etishtiriladi. 
Daraxtlar:  sada  kayragoch,  terak,  tol  ...o`sadi.  Shuningdek,  tut  meva  beradi, 
bargi bilan pilla kurti bokiladi. 
Xivada mis pul zarb kilinadi, miltik dori tayyorlanadi... 
Kamish va beda etishtiriladi. 
Daryolarida:  Sirdaryo,  Kuvondaryoda,  Ulug  daryoda  kechuvlar  bor.  Ikki 
sajenlik,  ikki  yarim  sajenlik  kayiklar  mavjud.  Ularda  5  boshgacha  ot  yuklab  o`tish 
mumkin...Sirdaryo bilan Ulug daryoda balik ko`p. 
Kamishzorlarda bars, bo`ri, shagol,tulki kabi yirtkich xayvonlar yashaydi». 
Rossiya  uchun  Orol  dengizining  iktisodiy  va  xarbiy-strategik  axamiyati  katta 
edi.  Shuning  uchun  xam  Orol  flotiliyasining  boshligi  kontr-admiral  A.I.Butakov 
(1816-1869  yy.)  ga  1848  yili  Orol  dengizini  o`rganish  va  uni  tavsiflash  vazifasi 
yuklatildi. 
A.I.Butakovning  kuzatishlari  uning  «Kundaliklar»ida  (to`la  nomi  «Dnevnie 
zapiski  plavaniya  po  Aral`skomu  moryu  v  1848-1849  g.»,  podgotovka  k  pechati 
e.K.Betgera.-Tashkent:  1953)  bayon  etilgan.  Uning  yozishicha,  «Orol  dengizi  tinch 
dengizlardan  bo`lmay,  ayniksa  shamol  turgan  paytida  panox  topish  kiyin».  «Uning 
Garbiy  soxilini  suratga  tushirishni  Kumsuat  ko`ltigidan  boshladik.  Kumsuatdan 
boshlab  menga dengiz  chukurlasha  boshlaganday  tuyuldi...»  Butakov  o`shanda  Orol 
dengizini va uni bandargox kurish mumkin bo`lgan erlarini karichma-karich o`lchab 
chikdi.  Umuman,  kontr-admiral  Butkvoning  kuzatishlari,  Rossiya  xukumatiga 
kelajakda  dengizda  xarbiy  va  savdo  floti  kurish  mumkinligini  ko`rsatdi.  Bu  reja 
podsho  Rossiyasiga  Sirdaryo  va  amudaryoda  xam  kemalar  katnovini  yo`lga 
ko`yishga  va  bu  bilan  Koshgar  va  Xindistonga  suv  yo`lini  ochib  berish  imkonini 
berar edi. 
    
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð. 
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð. 
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð. 
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.     
q. Ýë÷è âà ñàéåõëàðíèíã àñîñèé ìà3ñàäè íèìà?  
w. Ýë÷è âà ñàéåõëàð ýñäàëèêëàðèäà 3àíäàé ìàñàëàëàð åðèòèëàäè?  
e. Ýë÷è âà ñàéåõ ýñäàëèêëàðèíè òàðèõíè óðãàíèøäàãè èëìèé àõàìèÿòè íèìàäà? 
 


19-mavzu. Turkiston Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davriga oid manbalar 
 
Reja:  
1. Asosiy siyosiy-ijtimoiy vokealar.  
2. Maxalliy manbalar.  
3. Rossiya manbalari.  
4. Rasmiy xujjatlar va ushbu davr to`grisidagi adabiyotlar. 
 
Asosiy  tushunchalar:  Chor  Rossiya,  Turkiston  o`lkasi,  mustamlaka,  ok 
podshox, mardikor.  
 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.  
1. I.A.Karimov. “Tarixiy xotirasiz kelajak uyk”-T., 2001. 
2. I.A.Karimov. “Yuksak ma`naviyat engilmas kuch”-T., 2008. 
3.  Masal`skiy  V.M.  Xlopkovodstvo,  oroshenie  gosudarstvennix  zemel`  i  chastnaya 
predpriimchivost`. SPb, 1908; Turkestanskiy kray. SPb, 1913.  
4. Krivoshein A.V. Zapiska glavnoupravlyayushego zemledileim i zemleustroystvom 
o poezdke v Turkestan. SPb, 1912.  
 
Movarounnaxrdagi  yirik  davlat  bo`lgan  Buxoro  va  Xiva  xonligi  XVIII  asrning 
birinchi yarmida Eron shoxi Nodirshox ta`sir doiraisga tushdi. 1753 yili Nodirshoxni 
vasiy  sifatida  tan  olgan  Muxammad  Raxim  o`zini  Buxoro  amiri  deb  e`lon  kildi  va 
1920 yiligacha xukm surgan mangitlar sulolasiga asos soldi.  
Fagona vodiysida  yashab turgan  o`zbek  kabilalaridan  biri  minglar o`z etakchisi 
Shoxruxbiyni xokimiyat tepasiga ko`tardilar va Ko`kon xonligi tashkil topdi.  
XIX  asr  boshida  Muxammad  Raximxon  avval  (1806-1825)  mustakil  Xiva  xoni 
sifatida  mustakil  faoliyat  ko`rsata  boshlaydi.  Shunday  kilib,  XVIII  oxiri  XIX  asr 
boshlarida Movarounnaxrda uchta mustakil davlat faoliyat ko`rsata boshlaydi.  
Rossiya  iktisodiy  va  xarbiy  kudratga  erishishi  munosabati  bilan  uning  Ko`kon, 
Xiva  xonliklari  va  Buxoro  amirligiga  bo`lgan  munosabatida  istilochilik  ruxi  ustun 
kelib, XIX asrning ikkinchi yarmidan o`lkani zabt etishga kirishdi. 1860 yili Rossiya 
Ko`kon  xonligiga  karshi  e`lon  kilinmagan  urush  boshladi.  Polkovnik  Mixail 
Chernyaev  1864  yili  avliyo  ota  shaxri  tomon  yurish  boshladi  va  shaxarni  egallab, 
general  darajasiga  ko`tarildi.  1865  yil  general  M.Chernyaev  Toshkentni  egalladi. 
1866  yili  general  M.Chernyaev  Buxoro  amirligiga  karshi  istilochilik  xarakatlarini 
boshladi va 2 yil davomida uning yarim xududining egalladi.  
Rossiya xukumati yangi bosib olingan erlarni boshkarish uchun va bu xarakatni 
davom  ettirishni  muvofiklashtirish  uchun  1867  yilning  11  iyulda  Turkiston  general 
gubernatorligini  ta`sis  etdi  va  uning  raxbari  etib  general  K.P.fond  Kaufanni  (1867-
1881) tayinladi.  
1872 yil oxirlarida xarbiy vazir boshchiligiga Peterburgda Turkiston, Orenberg, 
general  –  gubernatorlari  va  Kavkazdagi  podshox  noiblari  ishtirokidagi  maxfiy 
kengashda  Xiva  xonligini  bosib  olishga  karor  kilinadi.  1873  yili  may  oyida  ruslar 
Xiva shaxrini egallaydilar.  
Bu  esa  kuchayib  borayotgan  Rossiya  davlatining  osonlikcha  o`lkani  o`z  ta`sir 
doirasiga o`tkazish imkonini berdi. 1917 yilgi Sank-Peterburgda yuz bergan Oktyabr` 
to`ntarilishi Rossiya davlati tarixida Sho`rolar xukmronligiga asos soldi.  


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   73   74   75   76   77   78   79   80   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə