Derektaniw uzb

Bu  davrda  yuz  bergan  vokealar  bir  toionda  o`sha  davr  rasmiy  xujjatlarida 
maxalliy  xalk  vakillari  va  rosiyalik  mualliflar  tomonidan  turlicha  yoritilgan.  Mana 
shuning  uchun  xar  manba  aloxida  o`rganilishi,  turli  tomonlar  karashlari  o`zaro 
kiyosiy  taxlil  kilinishi  maksadga  muvofik.  Ushbu  davr  vokealari  keyingi  davr 
adabiyotlaridan xam turlicha talkin etib kelindi. Chunki ularga siyosiy tuzum tazyiki 
juda  kuchli  edi.  O`zbekistonning  mustakillikka  erishishi  bilan  mustamlaka  bavri 
tarixini xolislik va odilona tarzda yoritish imkoni yaratildi.     
Maxalliy  manbalar.  Bu  davrda  «Afzal  at-tavorix»,  «Tarixiy  Umarxon», 
«Risolai  askariya»,  Xakimxon  Turani  «Mumtaxab  ut-tavorix»,  Mulla  Niyoz 
Muxammadning  «Tarixiy  Shoxruxiy»,  Avaz  Muxammad  attorning  «Tarixiy 
jaxonnamoiy», Muxammad Solixning «Tarixiy jadidayi Toshkand», Mullo Yunusjon 
Munshiyning  «Amiriy  Lashkar  Alimkul  tarixi»  kabi  asarlar  Ko`kon  xonligida, 
«Tuxfat  ul-xoniy»,  «Tarixiy  amir  Xaydar»,  «Fatxnomai  sultoni»,  «Mangitlar 
xonadoni tarixi», «O`zbek podshoxliklari zikri», Mirzo Abdullazim somining «Tarixi 
Salitin  mangitiya»,  «Tarixiy  Salotini  mangitia  uzbakiia  va  ashtarxonia»,  «Shajarai 
xusravi  Komkor»  nomli  asarlar  Buxoro  amirligida,  Munisning  «Firdavs  ul-ikbol», 
Muxammad  Rizo  Ogaxiyning  «Riyoz  ud-davlat»,  «Zubdat  ut-tavorix»,  «Jomi`  al-
vokioti  sultoniy»,  «Gulshan  ud-davla»,  Bayoniyning  «Shajarayi  Xorazmshoxiy», 
«Xorazm  tarixi»,  «Ikboliy  Feruziy»  tarixiy  asarlar  Xorazmda  yaratildi.  Xorazmda 
yaratilgan  tarixiy  asarlar  o`zbek  tilida  yaratilganligi  bilan  dikkatga  sazovor.  Bundan 
tashkari Xorazmlik olim va tarjimonlar ko`plab tarixiy asarlarni o`zbek tiliga tarjima 
kilganlar.  Umaman  mustamlakachilik  arafasida  va  bu  davrda  ko`plab  maxalliy 
tarixchilar bo`lib o`tgan siyosiy vokealarga o`z munosabatlarini bildirganlar. Bugungi 
kunda  ushbu  manbalardagi  kimmatli  ma`lumotlarni  boshka  manbalar  bilan  kiyosiy 
o`rganish asosida tarixni xolis va odilona yoritish mumkin.  
Rossiya  manbalari.  Mustamlakachilik  davriga  oid  Rossiya  manbalari  deganda 
birinchi  galda  Chor  Rossiyaning  rasmiy  idoralari,  tashki  ishlar  vazirligi  rus 
amaldorlarining xotiralari xamda rus tarixchilarning asarlarini tushunamiz.  
Chor Rossiyaning ramiy idoralarining Turkistonni zabt etilishi va mustamlakaga 
aylantirilishiga  oid  ko`plab  kimmatli  ma`lumotlar  mavjud.  Ammo  ular  yaxlit  xolda 
chop etilmagan. Bu manbalarda O`zbekiston yangi tarixining birinchi jildi «Turkiston 
Chor  Rossiyasi  mustamlachiligi  davrida»  (Tashkent  2000  g.)  ma`lum  darajada 
foydalanilgan.  Lekin  ularni  katta  tarixiy  ilmiy  axamiyatga  egaligini  nazarda  tutgan 
xolda chop etilishini maksadga muvofikdir.  
Rasmiy  xujjatlar  va  ushbu  davr  to`grisidagi  adabiyotlar.  Turkiston 
o`lkasining  rus  mustamlakachiligi  va  sho`ro  xukmronligi  davrida  kechgan 
mazlumona  xayoti  tarixiy-ilmiy  adabiyotlarda,  kay  nuktai-nazardan  bo`lmasin, 
xarxolda, nisbatan to`larok  ifoda  etilgan, deyish  mumkin.  Bu adabiyotlarni  mazmun 
va  moxiyat  e`tibori  bilan  to`rt  davrga  ajratish  to`gri  bo`ladi.  Birinchi  davr  asosan 
1917  yilgacha  yozilgan  tadkikotlarni,  ikkinchi  davr  20—50-yillarda,  uchiinchi  davr 
esa  50-yildan  to  80-yillar  birinchi  yarmiga  kadar  yaratilgan  asarlarni  kamrab  oladi. 
To`rtinchi  davr  oid  adabiyotlar  tarixshunoslikda  «kayta  kurish»  deb  nom  olgan  80-
yillarning  ikkinchi  yarmidan  to  O`zbekiston  Respublikasining  mustakillikka 
erishganiga  kadar  va  mustakillik  yillarida  vujudga  kelgan  asarlar  majmuidan 
iboratdir.  
    

---

Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.
Ìàâçóíè ìóñòàõêàìëàø ó÷óí áåðèëãàí ñàâîëëàð.    
q. Áó äàâðãà îèä 3àíäàé òàðèõèé ìàíáàëàðíè áèëàñèç?  
w. Áàåíèé àñàðëàðèäà ðóñëàðíèíã áîñ3èíè 3àíäàé òàñâèðëàíãàí?  
e. Ðóñ òàðèõ÷èëàðè Òóðêèñòîí óëêàñèíè çàáò ýòèëèøèíè 3àíäàé åðèòãàíëàð?  
r.Òóðêèñòîííèíã òàðèõè çàìîíàâèé àäàáèåòëàðäà 3àíäàé åðèòèëãàí? 
 
20-mavzu. O`zbekiston Sovet davridagi manbalar. 
 
Reja: 
1. Asosiy siyosiy-ijtimoiy vokealar.  
2. Rasmiy manbalar.  
3. Davr tarixi tadkikotlarda.  
4. Sho`ro davri tarixiy xorijiy olimlar asarlarida.  
5. Sho`ro davri tarixi zamonaviy tadkikotlarda.  
 
Asosiy  tushunchalar:  Sovet,  sho`ro,  bol`shevik,  kompartiya,  s`ezd,  dexkon, 
ishchi, pioner, komsomol, partiya, lenin, stalin.    
  
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati. 
1.  Masal`skiy  V.M.  Xlopkovodstvo,  oroshenie  gosudarstvennix  zemel`  i  chastnaya 
predpriimchivost`. SPb, 1908; Turkestanskiy kray. SPb, 1913.  
2. Krivoshein A.V. Zapiska glavnoupravlyayushego zemledileim i zemleustroystvom 
o poezdke v Turkestan. SPb, 1912.  
3. Safarov G.I. Kolonial`naya revolyutsiya (opit Turkestana). M., 1921.  
4.  Galuzo  P.G.  Turkestan  –  koloniya.  Ocherk  istoriya  Turkestana  ot  zavoevaniya 
russkimi do revolyutsii 1917 goda. M., 1929. 
  
Yakin  o`tmishimizning  sobik  sovet  xokimiyati  xukmronlik  kilgan  davri  (1917-
1991 yillar) mamlakatimiz tarixida o`ziga xos o`rin egallaydi. Bu davr, garchi tarixan 
kiska  bo`lsa-da,  lekin  o`zining  murakkabligi  va  ziddiyatliligi  bilan  ajralib  turadi. 
1917  yil  oktyabrida  bol`sheviklar  zo`rlik  bilan  amalga  oshirilgan  to`ntarish  sobik 
Ittifok  xalklari,  shu  jumladan,  O`zbekiston  xalo`lari  tarixida  salkam  75  yil  davom 
etgan 
yangi 
mustamlakachilik 
saxifasini 
boshlab 
berdi. 
Natijada 
chor 
mustamlakachilik 
imperiyasi 
o`rnini 
«kizil 
imperiya» 
egalladi. 
Yangi 
mustamlakachilik  zulmi  ostida  yashagan  o`lka  xalklari  bol`sheviklar  «sotsialistik 
tajribasi»ning  barcha  mash`um  mushkulotlarini  boshdan  kechirdilar.  Eng  achinarlisi 
shundaki,  respublikadagi  ijtimoiy-siyosiy  tarixiy  jarayonning  o`ta  murakkab  va 
ziddiyatli  kechishi  ko`plab  kurbonlar  berilishiga,  madaniy  va  ma`naviy 
yo`kotishlarga olib keldi.  
Oktyabr`  to`ntarishidan  keyin  O`zbekistonning  Turkiston  xududida  bo`lgan 
anchagina  kismi  Turkiston  Avtonom  Respublikasi  sifatida  RSFSR  tarkibiga  ko`shib 
olindi.  1924  yilda  zo`raki  o`tkazilgan  milliy-xududiy  chegaralanish  natijasida 
O`zbekiston  SSR  tashkil  topib,  SSR  Ittifoki  tarkibiga  kiritildi.  SSR  Ittifoki  o`z 
moxiyatiga  ko`ra  unitar  (ko`shma)  davlat  edi.  Okibatda  O`zbekiston  to`la-to`kis 
Moskvaga  karam  bo`lib  koldi.  O`zbekiston  SSR  fakat  nimgagina  mustakl  edi. 

---