Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
145 uzunluğu hesab olunur. Yəni, ərzaq təhlükəsizliyi məhz xoşbəxt həyatın maksimal uzunluğunu təmin etməlidir. İnsanın, cəmiyyətin, ölkənin və dünyanın ərzaq təhlükəsizliyinin məqsədi hamı üçün elə ərzaq təchizatının təmin edilməsi olmalıdır ki, bu təminat müasir şəraitdə bütün Yer kürəsi əhalisinin mümkün maksimal orta həyat uzunluğuna nail olunmasına şərait yaratsın. Bütün bunlardan çıxış edərək, mütəxəssislər əhalinin ərzaq və sağlamlıqla təminatının səbəb-nəticə əlaqələrinin aşağıdakı təxmini sxemini təklif edirlər: Qida ilə bağlı xəstəliklər, vaxtından qabaq ölüm və əmək qabiliyyətinin itirilməsi Sağlamlığın simptomları və əlamətləri Ərzaq çatışmazlığı və balanslaşdırıl- mamış qidalanma rasionu Bilavasitə səbəbləri Ərzaq istehsalının azlığı, qidanın keyfiyyətsizliyi, ərzaq almaq üçün vəsaitin olmaması Başlıca səbəbləri Ərzaq istehsalı üçün resursların çatışmazlığı (ərzaq bölgüsünün tələblərinə uyğun gəlməyən) Başlıca mühüm səbəbləri Qida ilə bağlı xəstəliklər doyunca yeməmək, aclıq, qeyri-adekvat qidalanma və ya da qida vasitəsilə yoluxmalarla şərtləndirilir. Qidalanma sahəsindəki rifah isə insanın tələbatını ödəyən və onun həyatının maksimal uzunluğunu təmin edən kifayət qədər yüksəkkeyfiyyətli qidanın olması ilə izah edilir. Əsas məqsədə, yəni maksimal həyat uzunluğuna nail olmağın şərtləri isə aşağıkılardır: • Aclıqdan və doyunca yeməməkdən azad olmaq; • Adekvat qidalanma; • Qida vasitəsilə təmin olunan sağlamlığın təhlükəsizliyi. Ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün ərzaq 146 təchizatının adekvatlığına və stabilliyinə zəmanət verən ərzaq siyasətinin formalaşdırılması, planlaşdırılması və həyata keçirilməsi olduqca vacibdir. Ərzaq təchizatının adekvatlığı – təchizatın (daxil olan ərzağın) ümumi həcmi kəmiyyət (enerji zənginliyi) və key- fiyyətə (bütün vacib qida maddələrinin ölçülərinə) olan tələ- batın ümumi həcmini potensial olaraq ödəməlidir. Ərzaq məhsulları sağlamlıq üçün təhlükəsiz olmalı (toksik amillərdən və çirklənmələrdən azad), münasib qida keyfiyyətlərinə (ərzağın dadı, strukturu, təzəliyi) malik olmalı və maksimal ömür uzunluğuna şərait yaratmalıdır. Ərzaq təchizatının stabilliyi və ərzaqa çatım isə, a) ətraf mühitin dayanıqlığından və b) insanların ərzağa çatımını təmin edən iqtisadi və sosial dayanıqlıqdan ibarətdir. Bu isə öz növbəsində gəlirlərin ədalətli bölgüsünü, dövlət və ictimaiyyət tərəfindən göstərilən dəstəyi və sığorta sistemini nəzərdə tutur. Qidaya fiziki çatım hələ qidaya faktiki çatım anlamını vermir. İnsanın qidalanma hüququ ərzağın alınmasını təmin edən resurslara olan hüquqla əlaqələndirilməlidir. Bir sıra xəstəliklər ərzağın qəbulu zamanı tərkibində böyük miqdarda piy və/və ya şəkər çox olan qida rasionu ilə və ya da kalori (enerji) mənbəyi yalnız piy və şəkərdən ibarət olan yoxsulluqla bağlı olur. Aqrojurnalist bilməlidir: dünyada ərzaq təhlükəsizliyinin vəziyyəti Aclıq və doyunca yeməmək iqtisadi tamahkarlıqla bərabər, dünyada sabitlik və bəşəriyyətin özünün mövcudluğu üçün başlıca təhlükə hesab edilir. Dünyada ərzaq probleminə Yer kürəsinin bütün əhalisinin kalorili qida ilə təmin olunması kontekstində baxılır, yəni hər bir insan müəyyən miqdarda kalorili qida ilə təmin olunmalıdır. 147 Yaşamaq və yüngül fiziki əməklə məşğul olmaq üçün ərzağa olan tələbatın minimal miqdarı sutkada 2200 kkaloriyə (lat. calor – istilik, hərarət deməkdir - 100 q. qidanıın insan orqanizmində həzmindən əldə olunan enerjinin kəmiyyətini ifadə edir) bərabər olmalıdır. Gün ərzində 1520 kkaloridən az qida qəbul edən insanlar ac hesab edilirlər. FAO-nun verdiyi məlumata görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin 60 %-i minimal həddən 300 kkalori az qida qəbul edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə isə qida qəbulunun orta səviyyəsi müəyyən olunmuş minimal həddən 600 kkalori yüksəkdir. Bu təşkilatın “Aclıq və yoxsulluğun 2008-ci il səviyyəsi” barədə hazırladığı hesabatda dünyada aclıq və səfalət təhlükəsində yaşayan insanların sayının 850 milyona bərabər olduğu bildirilir. FAO-nun məlumatına görə, bu rəqəm 2010-cu ildə 870 milyonu, 2012-ci ildə isə 1 milyardı keçmişdir. 69 Onların 800 milyonu inkişaf etməkdə olan və ya inkişafa yenicə başlayan ölkələrin payına düşür və bu insanların sayı getdikcə artmaqdadır. Maraqlıdır ki, hətta inkişaf etmiş ölkələrin də əhalisinin müəyyən hissəsi aclıqdan əziyyət çəkir və bu rəqəm 16 milyona bərabərdir. FAO-nun Romada keçirilən sammitində BMT Baş katibi Bən Ki Mun dünyanın zəngin dövlətlərinə müraciət edərək, qlobal ərzaq böhranını cilovlamaq üçün sərt və təcili tədbirlər görməyə səsləmişdir. O, xüsusilə ABŞ və Avropa ölkələrini ərzaq tariflərini və subsidiyaları azaltmağa çağıraraq deyib ki, bu, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün bəla mənbəyidir. Son aylar ərzaq qiymətlərinin artması 40 ölkədə iğtişaşlara gətirib çıxarmışdır. 2009-cu ildə aclıqdan 69 http://www.milli.az/news/politics/140691.html. 148 əziyyət çəkənlərin sayı 2008-ci ilə nisbətən 105 milyon artıb. Bu, qiymətlərin yüksək olması ilə bağlıdır.Baş katib həmçinin dünyanın ən çox ehtiyacı olan hissələrindəki fermerləri toxum, gübrə və avadanlıqlarla təmin etmək üçün təcili olaraq 1.7 milyard dollar ayırmağa çağırıb. 70 Ümumiyyətlə, dünyada nə qədər insanın aclıq içində yaşaması barədə suala dəqiq cavab vermək o qədər də asan deyildir. Birincisi, bəzən məhsul olmayan illər (qıtlıq) məhsulun bol olduğu illərə çevrilir və bu zaman aclığın miqyası kəskin şəkildə (lakin, müvəqqəti) azalır. İkincisi, aclıq çəkənlərin sayı, onu hesablayanlardan asılı olaraq, müxtəlif olur. Əgər FAO bu rəqəmin 870 mln. olduğunu bildirirsə, Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı onların 1 mlrd., Fransa Aclıq Əleyhinə Komitəsi isə 1,2 mlrd. olduğunu göstərir. Ac qalanlar və doyunca yeməyənlər dünya əhalisinin müvafiq olaraq 15 %-ni və 12,7%-ni təşkil edirlər, yəni dünya əhalisinin 1/3-i aclıqdan və doyunca yeməməkdən əziyyət çəkir. Bu isə o deməkdir ki, dünyanın ərzaq təhlükəsizliyi böhran vəziyyətindədir. Dünya əhalisinin daha 2 milyardı isə kifayət qədər həyati əhəmiyyətli mikro- element: yod, dəmir, A vitamini və s. qəbul etmədiyinə görə gizli aclıq formalarından əziyyət çəkir. Mikroelementlərin uzun zaman qəbul edilməməsi ciddi xəstəliklər əmələ gətirir və insanın ömrünü xeyli gödəldir. 3 milyard insan zülal çatışmazlığından əziyyət çəkir. Zülal azlığı xüsusilə uşaqlara məhvedici təsir göstərir. Son 25-30 il ərzində aclığın və doyunca yeməməyin 70 http://www.bbc.co.uk/azeri/news/story/2008/06/printable/080603_bmt.s html. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|