Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aqrojurnalist bilməlidir: adambaşına düşən orta ərzaq istehsalı və sağlamlıq
- Adambaşına düşən ərzaq istehsalı
- İnsan hüquqları haqqında ümumi Bəyannaməsinin
- İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında bey- nəlxalq Paktın
141 olmaması da xroniki ərzaq çatışmazlığına gətirib çıxarır. Ərzaq çatışmazlığı ərzaq məhsullarının qiymətləri- nin qalxması, təbii şəraitlə əlaqədar məhsuldarlığın azalması, eyni zamanda ailələrin gəlir səviyyələrinin aşağı düşməsi və s. ilə bağlı olaraq stabilliyin vaxtaşırı pozulması nəticəsində yaranır. Həmçinin, dövlətin beynəlxalq iqtisadi böhran, ticarət müharibələri və s. kimi mümkün xarici böhran təzahürlərinə həssaslığı da potensial ərzaq təminatsızlığı kimi nəzərdən keçirilir. Bu cür hallarda po- tensial təminatsızlıq müvəqqəti və ya xroniki ərzaq təminat- sızlığı halına keçir. Beləliklə də, bütün bəşəriyyət ümumdünya ərzaq təhlükəsizliyinin obyektinə çevrilir. Ona görə də dünya ictimaiyyətinin qarşısında planetin bütün əhalisinin aclıqdan və ya doyunca yeməməkdən 67 asılılığının aradan qaldırılmasına təminat verən ümumdnya ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyasının yaradılması və icrası kimi mühm bir vəzifə durur. Ümumdünya ərzaq təhlükəsizliyi konsepsiyası ilk dəfə 1973-cü ildə BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) 68 tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu konsepsiya ərzaq malları bazarında bütün ölkələr üçün baza 67 Nitqimizdə və yazılarımızda (o cümlədən, KİV səhifələrində) nisbətən yeni rast gəldiyimiz “doyunca yeməmək” ifadəsi öz mənasına görə “aclıq” ifadəsindən xeyli fərqlənir. “Gizli aclıq” ifadəsi də məhz bu anlamla bağlıdır və qida rasionunda bir çox qiymətli maddələrin – zülal, piy, vitamin, mineral duzların və s. çatışmadığını bildirir. 68 İkinci dünya müharibəsindən sonra inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əhalinin sayının görünməmiş sürətlə artımı ərzaq problemini kəskinləşdirir. Bu problemi planlı şəkildə və dünya miqyasında həll etmək üçün hələ 1943 –cü ildə yaradılmış Ümumdünya Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) BMT-nin strukturuna daxil edilmişdir. 142 qida məhsullarına (ilk növbədə taxıla) çatımın stabil vəziyyətdə saxlanılmasını nəzərdə tutur və ekspertlərin (FAO) fikrincə, bütün ölkələrin iştirakı ilə kollektiv tədbirlərin işlənib hazırlanmasını və həyata keçirilməsini tələb edir. BMT-nin Baş Assambleyası 1974-cü ildə FAO- nun tövsiyələri əsasında hazırlanmış Dünyada ərzaq təhlükəsizliyinə dair beynəlxalq öhdəlik qəbul etmişdir. Bu sənəddə beynəlxalq səviyyədə koordinasiya olunan bir sıra vacib beynəlxalq və milli texniki və aqrar tədbirlərin görülməsi ilə yanaşı, ərzaq məhsullarının istehsalı və ticarəti məsələləri üzrə qlobal informasiya sisteminin yaradılması da nəzərdə tutulmuşdur. Amma, təəssüf ki, ümumdünya ərzaq təhlükəsizliyinin təminatı üçün müəyyən olunmuş məqsədlərə çatmaq hələlik mümkün olmamışdır. Bu da ilk növbədə müxtəlif ölkələrin hökumətlərinin bu istiqamətdə regional səviyyədə dövlətlərarası səylərə deyil, milli ərzaq təhlükəsizliyinin təminatına və milli maraqlara üstünlük vermələri ilə bağlıdır. Beynəlxalq ərzaq təhlükəsizliyinin əsas göstəricisi kimi: a) dünyada keçici taxıl ehtiyatının ölçüsü və adambaşına düşən orta taxıl istehsalının səviyyəsi götürülür. Keçici taxıl ehtiyatının səviyyəsi il ərzində istehlak olunan bütün taxılın (dünyada taxıl istehlakı üçün lazım olan 60 günə müvafiq) 17 %-nə bərabər olduqda, ərzaq təminatı ilə bağlı vəziyyət (təbii fəlakətlər, məhsuldarlığın aşağı olması, müharibələr və s. nəzərə alınmaqla) məqbul və sabit hesab olunur. Ehtiyatların bu səviyyədən aşağı düşməsi ümumdünya ərzaq təhlükəsizliyinin kritik vəziyyətdə olmasına dəlalət edir, çünki bu zaman taxılın beynəlxalq qiyməti qalxır və o, bir çox zəif inkişaf etmiş ölkələr üçün əlçatmaz olur. Məsələn, 1972-1973-cü və 1979-1980-ci illərdə bu cür vəziyyət yaranmışdır. Əlbəttə, bu meyar nisbidir, hətta daha yüksək taxıl ehtiyatı şəraitində də yüz 143 milyonlarla insan aclıqdan və doyunca yeməməkdən əziyyət çəkir; b) digər göstərici – adambaşına düşən dinamik orta taxıl istehsalının səviyyəsi – dünyada ərzaqla bağlı vəziyyətin inkişaf tendensiyalarını xarakterizə edir. Bu göstərici 1969-1971-ci illərdə 305 kq., 1979-1981-ci illərdə 325 kq., 1990-cı illərdə isə 327 kq.-a qalxmış və bu səviyyədə stabilləşmişdir . Aqrojurnalist bilməlidir: adambaşına düşən orta ərzaq istehsalı və sağlamlıq Adambaşına orta taxıl istehsalının səviyyəsinin, xüsusilə də 1988-ci ildə 296 kq.-a enməsi (1970-ci il səviyyəsi) qiymətlərin kəskin şəkildə qalxmasına və böhranqabağı vəziyyətin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu göstərici müxtəlif ölkələrdə həm istehsala, həm də istehlaka görə müxtəlif olur. Məsələn, 1988-1990-cı illərdə inkişaf etmiş ölkələrdə adambaşına düşən orta taxıl istehlakı 635 kq., zəif inkişaf etmiş ölkələrdə isə bundan üç dəfəyədək az – cəmi 235 kq. olmuşdur. Adambaşına düşən ərzaq istehsalı Region Artım, %-lə Artım tempi, %-lə 1971-1975- ci illər 1975-1987- cü illər 1987-2012- ci illər 1971-1975- ci illər 1975- 1987-ci illər 1987- 2012- ci illər Аsiya 99 111 119 0,1 1,3 1,0 Аfrikа 90 90 79 – 1,0 – 0,1 – 1,8 Latın Amerikası 96 103 104 – 0,3 0,7 0,2 Yaxın və Orta Şərq 107 114 106 0,7 0,7 – 0,1 144 Ərzaq təhlükəsizliyinin yuxarıda verilmiş anlayışı daha çox aclığın və doyunca yeməməyin anlamını müəyyən edir. Əgər qlobal ərzaq təhlükəsizliyinin məqsədi aclığın və doyunca yeməməyin aradan qaldırılmasından ibarətdirsə, bu anlam tamamilə yerinə düşür. Ərzaq təhlükəsizliyinin əsl məqsədi nədən ibarətdir və onun kəmiyyət göstəriciləri necədir? BMT-nin İnsan hüquqları haqqında ümumi Bəyannaməsinin (1948-ci il) 25-ci maddəsində deyilir: “Hər bir insan özünün və ailəsinin sağlamlığı və rifahı üçün, qida, paltar, mənzil, tibbi və zəruri sosial xidmət daxil olmaqla, layiqli həyat səviyyəsinə nail olmaq hüququna, işsizlik, xəstəlik, əlillik, dulluq, qocalıq, yaxud yaşayış vasitələrindən özündən asılı olmayan digər səbəblərdən məhrum olduğu hallarda təminat hüququna malikdir.” Burada insanın qida hüququ onun sağlamlığının saxlanılması ilə əlaqələndirilir. Deməli, ərzaq təhlükəsizliyi elə səviyyədə olmalıdır ki, sağlamlığın saxlanılmasına imkan yaratsın. Bu da insanın ərzaq təhlükəsizliyinin onun sağlamlığının saxlanılması ilə əlaqələndirilməsini zəruri edir. Ona görə də ərzaq təhlükəsizliyinin tərifində sağlamlıq anlayışının da özünə yer alması vacibdir. İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında bey- nəlxalq Paktın (1966-cı il) 12-ci maddəsinin 1-ci bəndində isə göstərilir: “Bu Paktda iştirak edən dövlətlər hər bir insanın fiziki və psixi sağlamlığın ən yüksək səviyyəsinə çatmaq hüququnu tanıyırlar.” Göründüyü kimi, burada sağlamlığın əldə olunan ən yüksək səviyyəsi barədə danışılır. Deməli, ərzaq təhlükəsizliyinin orqanizmin normal fəaliyyəti və ya normal həyat fəaliyyəti haqqında qeyri- müəyyən anlayışlarla deyil, sağlamlığın məhz bu səviyyəsi ilə əlaqələndirilməsi vacibdir. Aydındır ki, sağlamlığın ən yüksək səviyyəsinin kəmiyyət göstəricisi insanın xoşbəxt həyatının maksimal Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|