Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
165 Bu surətlə Orta çağda islamiyyət, Avropanın mədəni üfiqlərini genişlədib insanların fikir və həyatında dərin bir təsir buraxdı". 1 İslam mədəniyyətinin yəhudilərə də böyük təsiri olmuşdur. “Orta çağdakı bütün yəhudi ədəbi sənəti islam mədəniyyətinin bir in”ikasından ibarətdir. Gerçəkdən yəhudi ədəbi sənəti xristian mədəniyyətindən daha çox müsəlmanların dualarına çox yaxındır". 2 Həqiqətən də müsəlmanların müqəddəs kitabı olan Quranda bəşəri, humanist çağrışlı çoxlu ayələr, sünnə və hədislər, rəsmi şəriət normaları vardır. Bütün bunlar insanın mənəvi təkamülündə, daxilən saflaşmasında, onun həyat məqsədi və mənəvi idealının formalaşmasında, yaxşını pisdən seçməsində, ədalətli və xeyirxah mövqe tutmasında böyük əhəmiyyətə malikdir. Ümumiyyətlə, insan haqqında islam nəzəriyyəsində insanı faydalı əməyə çağırmaq, fiziki və əqli cəhətdən inkişaf etdirmək, dindarları milli istiqlaliyyət uğrunda mübarizəyə ruhlandırmaq, bütövlükdə cəmiyyətdə olan qayda-qanunları sosial təlabatı araşdırmaq və digər xüsusiyyətlər mühüm yer tutur. İslam dini insanları, bəzilərinin başa düşdüyü kimi, kortəbii ibadətlə, haqsızlıqla razılaşmağa deyil, ictimai qaydalara əməl etməyə səsləyir. “İslam dininin insan haqqında konsepsiyasında onun insanlar arasındakı adət-ənənələrin, ailənin hifz edilməsi sahəsindəki rolu da müəyyən yer tutur. İslam dini, xüsusilə onun ayinçilik sistemi bütün milli məişət ənənələri, mütərəqqi bayram və mərasimlər, milli münasibətlərlə çulğalaşaraq, milli-mütərəqqi ənənə, bayram və mərasimlərin də yaşadılıb nəsildən-nəsilə verilməsində təsirli vasitə olmuşdur”. 1 Bammat H. Qərb mədəniyyətinin inkişafında müsəlmanların rolu. Bakı, Azərnəşr, 1994, səh.15. 2 Yenə orada. səh.23. 166 İslam dinində onun insanın zehni fəaliyyətilə, yaradıcılığına, elmi idrakına münasibət məsələləri də öz əksini tapmışdır. Məhəmməd Peyğəmbərin hədislərindən birində qeyd olunur ki, elm uğrunda cəhd etmək müsəlmanın əsas vəzifələrindən biridir. “İnsan anadan olandan qəbir evinə qədər bilik arxasınca getməlidir. Bu yolda heç bir çətinlikdən qorxmamalıdır. Elm hətta ən uzaq ölkələrdə, Çində belə olsa da, onun arxasınca getməlidir”. Qurani-Kərimdə və hədislərdə əlilm istilahı altında daha çox iman, təqva və salehlik nəzərdə tutulsa da, bu istilah dünyəvi bilik mənalarını da qoruyub saxlayır. İslamın bu mənbələri elə bir psixoloji, mənəvi və intellektual ab-hava təlqin edir ki, burada həm dini, həm də dünyəvi elmlərə təhrik vardır. İslamda yalnız fərd və cəmiyyət baxımından faydalı olan elmlər təqdir edilir. 1 Şərq alimləri uzun əsrlər islam dininin elmə olan müsbət münasibətinə dair öz əsərlərində də bəhs etmişlər. İslam cəmiyyətində ziyalı şəxs insanlar tərəfindən məhəbbətlə qarşılanmış, hörmət edilmişdir. Məhəmməd Peyğəmbərə aid hədislərdən birində deyilir ki, Peyğəmbər dindarlarla söhbət edərkən demişdir: “Elm öyrənmək yolunda atılmış hər bir addım, Bədr vuruşması vaxtı həlak olmuş müsəlmanların şəhidliyi qədər müqəddəsdir. Alim və abidin nisbəti müqayi-səsizdir; alim günəşdirsə, abid ulduzdur". Məlumdur ki, mənəvi mədəniyyətin mühüm tərkib hissələrindən biri də adət-ənənələrdir. Din və adət-ənənələr tarixi inkişaf prosesində bir-biri ilə elə qarşılıqlı münasibətlərdə olmuşlar ki, onların hər birində olan müəyyən xüsusiyyətlər birləşərək nəsildən-nəsilə ötürülmüşdür. Müsəlmanlar tərəfindən islam ayinlərinin icra olunması, şəriət normalarına əməl edilməsi, qadağa və haramlardan qaçıl- 1 Hacı Sabir Həsənli. İslam mədəniyyətində elm. Bakı, "Elm və həyat" nəşriyyatı 1998, səh.5. 167 ması nəticəsində dindarlıq özü də milli xüsusiyyət əxz etmiş, sabitləşərək bir nəsildən digərinə verilmişdir. Bu zaman ayrı-ayrı xalq və millətlərə məxsus adət-ənənələr, mərasim və normalar da islam dini, xüsusilə onun ayinçilik sistemi ilə birləşərək milli-dini məzmun kəsb etmişdir. Onlara əməl edilməsi isə həm etnik-milli adət, həm də dini borc kimi qəbul olunmuşdur. Məhz bu milli dini xüsusiyyət yəni adət-ənənələr və din bir-birinə təsir göstərərək onları yaşatmışdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi dini adət-ənənələrin emosional tərəfi dini hissin yaranmasında mühüm rol oynayır. Ümumiyyətlə, dini hissin, dini həyəcanın adi hisslə bir çox oxşarlığı vardır. Belə ki, dini hiss özü də emosiya, əhval-ruhiyyə, mənəvi həyəcan və sairlə bağlıdır. Məsələn, din xadimləri dini hiss yaratmaq üçün emosional təsir gücünə malik olan bədii obrazlı sözlərdən istifadə edirlər. Eyni zamanda bu məqsədlə müəyyən vaxtlarda “kilsə özü... incəsənətdən qüdrətli bir silah kimi istifadə edirdi, ən gözəl arxitekturanı inkişaf etdirirdi, təntənəli surətdə nəğmə oxumağı, gözəl adətləri həyata keçirirdi, o, həm də rəssamlığı və heykəltəraşlığı özünə tabe etməyə müvəffəq olurdu, bir sözlə sanki, bütün incəsənət kilsəyə xidmət edirdi. Kilsə bununla da insan ürəyini çox yaxşı fəth etməyi bacarırdı. 1 Dini ənənələr də, milli ənənələr də hiss yaratmaq qabiliyyətinə malikdir. Lakin bu hisslərin məzmunu müxtəlifdir. Eyni zamanda, dini və milli ənənələr mənşəcə də bir-birindən fərqlənirlər. Çünki, milli adət-ənənələr mənsub olduğu millətin qədim tarixi, onun arzu və istəkləri zəminində formalaşaraq onun inkişafı ilə zənginləşmişdir. Tarix onu yaradan xalqı yaşadır. Bu baxımdan xalqımızın yaddaşına həkk olunmuş, yüzillər ərzində qorunub saxlanmış Novruz bay- 1 Лунарски А.В. Религийя и просвешение. М., 1954, стр. 6-7. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|