Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

4.3.4.
 
Balans və xalis mənfəət arasındakı 
nədən asılıdır? 
A)
 
Müəssisənin sahə xüsusiyyətindən; 
B)
 
Müəssisənin miqyasından; 
Ç) Müəssisənin sifarişçilərindən; 
D) İstehsalın təşkili formalarından; 
£) Vergi qanunvericiliyindən. 
fərq 
4.3.5.
 
Bir  səhmə  düşən  mənfəət  göstəricisi 
hesablanır: 
A)
 
Balans mənfəəti əsasında; 
B)
 
Xalis mənfəət əsasında; 
Q Satışdan alınan mənfəət əsasında; 
D) Məcburi ödənişlərin məbləği qədər azaldılmış xalis 
mənfəət əsasında; 
F)
 
Satışdan  kənar  əməliyyatlardan  alman  mənfəət 
əsasında. 
Müəssisənin 
səviyyəsinə ən 
istehsal etdiyi məhsullann 
çox təsir edən göstərici 
4.3.6.
 
 
rentabellik 
hansıdır? 
A)
 
Balans mənfəəti; 
B)
 
Xalis mənfəət; 
C)
 
Satışdan alman mənfəət; 
D)
 
Əsas fondların dəyəri; 
E)
 
Dövriyyə  vəsaitlərinin  orta  illik 
qalığı. 
94 

---

4.3.7.
 
 Maya 
dəyərinə 
daxil  edilən  vergilər  aktivlərin  rentabellik  səviyyəsinin
 
hansı 
göstərici 
əsasında hazırlanması zamanı nəzərə alınmalıdır? 
A)
 
Balans mənfəəti; 
B)
 
Xalis mənfəət; 
Q Ümumi mənfəət; 
D) Satışdan alman mənfəət; 
B)
 
Əsas vəsaitlərin satışından alman mənfəət. 
4.3.8.
 
Səhmin  cari  gəlirliyi  ödənilən  dividendin 
məbləğinin hansı göstəriciyə bölünməsi yolu müəyyən edilir: 
A)
 
Səhmin nominal dəyərinə; 
B)
 
Səhmin orta bazar dəyərinə; 
Q Səhmin kurs üzrə dəyərinə; 
D) Səhmin maksimal dəyərinə; 
£) Səhmin en aşağı deyərinə. 
4.3.9.
 
Əlavə  borc  maliyyələşdirmə  mənbəyinin  cəlb 
edilməsi o zaman məqsədəuyğun hesab edilir ki, bu zaman 
kreditə görə faiz dərəcəsi: 
A)
 
Xüsusi 
kapitalın 
rentabellik 
səviyyəsinə 
bərabərdir; 
B)
 
Ümumi 
kapitalın 
rentabellik 
səviyyəsinə 
bərabərdir; 
C)
 
Xüsusi 
kapitalın 
rentabellik 
səviyyəsindən 
aşağıdır; 
95 

---

D)
 
 -Ümumi  kapitalın  rentabellik  səviyyəsindən 
aşağıdır; 
E)
 
 Ümumi  kapitalın  rentabellik  səviyyəsindən 
yüksəkdir. 
4.3.10.
 
Açıq  tipli  səhmdar  cəmiyyətinin  illik  xalis 
mənfəəti 480 min manat təşkil edir. Ödənilən səhmlərin sayı 
10000  ədədə  bərabərdir.  Azərbaycan  Mərkəzi  Bankının 
mərkəzləşdirilmiş  kreditə  görə  orta  illik  faiz  dərəcəsi 
60%-dir. Belə olduqda səhmin hesabı kurs dəyəri neçə manat 
təşkil edir? 
Ä) 100; B) 120; Q 48; D) 70; E) 80. 
4.3.11.
 
Möhkəm  passivlərin  tərkibinə  daxiL  olan 
elementi göstərin: 
Ä) Qısamüddətli kreditlər; 
B)
 
Uzunmüddətli kreditlər; 
C)
 
İşçilərə əmək haqqı üzrə minimum borc; 
D)
 
Baş idarənin vəsaitləri; 
E)
 
Qiymətli kağızlar üçün dividendlər. 
96 

---

V.
 
SATIŞDAN ALINAN 
MƏDAXİL VƏ SATIŞIN RENTABELLİK 
SƏVİYYƏSİNİN İDARƏ EDİLMƏSİ 
5.1.
 
Mövzunun nəzəri-metodoloji əsasları 
Mənfəət  və  rentabellik  səviyyəsi  sahibkarlıq 
fəaliyyətnin  səmərəliliyinin  qiymətləndirilməsi  üçün  ən 
mühüm  göstəricilərdir.  Mənfəətin  həcmi  satılmış  məhsulun 
həcmindən və istehsala çəkilən xərclərdən bilavasitə asılıdır. 
Əgər  satılmış  məhsulun  qiyməti  də  dəyişirsə,  bu  zaman 
qiymət  amili  də  nəzərə  alınır.  Deməli,  satışdan  alman  pul 
vəsaiti  natural  ifadədə  satılmış  məhsulun  həcmi  və  satılmış 
məhsul vahidinin qiymətinin təsiri nəticəsində formalaşır. 
İstehsal  həcmindən  asılılıq  əlamətinə  görə  bütün 
məsrəflər şərti-sabit və dəyişən xərclərə bölünür. Şərti- sabit 
xərclər  satılmış  məhsulun  həcminin  dəyişilməsindən  asılı 
olmayaraq  dəyişməyən  xərclərdir.  Buraya  əsas  fondlann 
amortizasiyası,  qeyri-material  aktivlərinin  amortizasiyası, 
azqiymetli  və  tez  xarab  olan  əşyalann  köhnəlməsi,  bina  və 
tikililərin  saxlanması  xərcləri,  təmir  fonduna  ayırmalar, 
əmlakın  məcburi  sığortalanmasına  ayırmalar,  idarəetmə  və 
istehsalın  təşkili  ilə  məşğul  olan  işçilərin  əmək  haqqı  və  s. 
daxildir.  Dəyişən  xərclər  istehsal  həcmindən  birbaşa  asılı 
olan, istehsalın və satışın həcminin dəyişilməsinə mütənasib 
olaraq dəyişən xərclər 
97 

---

daxildir. Bu xərclərə xammal və material xərcləri, işəmuzdlu 
fəhlələrin  əmək  haqqı,  yanacaq  və  enerjiyə  çəkilən  xərclər, 
tara və qablaşdırmaya çəkilən xərclər, sosial məqsədlər üçün 
ayırmalar və s. daxildir. 
Maya dəyərinə daxil edilən vergilər öz xarakterinə görə 
həm  sabit,  həm  də  dəyişən  xərclərə  aid  edilə  bilər.  Əgər 
vergitutma  obyekti  kimi  satışdan  alınan  pul  vəsaitləri  çıxış 
edirsə, bu zaman vergilər dəyişən xərclərin müəyyən hissəsi 
kimi  nəzərə  alınır.  Vergitutma  obyekti  satışdan  alınan  pul 
vəsaitlərindən asılı deyildirsə, bu zaman həmin vergilər sabit 
xərclərə daxil edilir. 
Satışdan alınan pul vəsaitləri və  mənfəət  müəssisənin 
məhsuluna  bazarda  olan  tələbdənbilavasitə  asılıdır.  Tələbin 
artması  və  yaxud  azalması  zamanı  satışdan  alınan  mənfəət 
araşdmlıb  təhlil  edilməlidir.  Məlum  olduğu  kimi,  əmtəənin 
qiyməti qiymət rəqabəti prosesində formalaşır. Lakin bununla 
bərabər keyfiyyət rəqabəti də mövcuddur. Ona görə də bazar 
uğrunda  rəqabətdə  nisbətən  aşağı  qiymət  təklif  edən  yox, 
məhz  yüksək  keyfiyyətli  əmtəə  və  xidmət  təklif  edən  qalib 
çıxır.  Bu  heç  də  o  demək  deyildir  ki,  qiymət  amilinin  rolu 
azaldılır.  Hər  iki  amil  bir-birindən  aynimazdır.  Belə  ki, 
keyfiyyət  rəqabəti  qiymət  rəqabətinin  əsas  formalanndan 
biridir.  Müəssisənin  məhsuluna  olan  tələbin  dəyişməsi 
imkanları və onların təsiri aşağıdakı cədvəldə gösərilmişdir. 
98 

---