Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

ehtiyatlar daxildir. Şəxsi kapitaldan istifadənin səmərəliliyini 
xarakterizə  edən  göstəricilərdən  biri  rentabellik  göstəricisi 
olub,  xalis  mənfəətin  şəxsi  kapitalın  orta  dəyərinə  nisbəti 
kimi hesablanır. Müəssisənin şəxsi kapitalı onun aktivlərinin 
maliyyələşdirmə  mənbəyinin  yalnız  bir  hissəsi  olduğundan 
ümumi  mənfəət  göstəricisi  ilə  müqayisə  oluna  bilməzdir. 
Ümumi mənfəət yalnız bütün maliyyələşdirmə mənbələrinin 
məbləği ilə müqayisə oluna bilər. Xalis mənfəət səhmdar və 
investorların  faiz  və  dividendlerinin  ödənilməsi  mənbəyi 
kimi  çıxış  edir.  Eyni  zamanda  xalis  mənfəətdən,  həmçinin 
dövriyyə  vəsaitlərinin  çatışmayan  hissəsini  bərpa  etmək 
üçün,  əsas  vəsaitlərin  satın  alınması  üçün  bank  ssudalanna 
görə faizin ödənilməsinə də sərf olunur. Bu nöqteyi-nəzərdən 
xalis  mənfəət  müəssisəsinin  borc  vəsaitlərinə  görə  faizin 
ödənilməsi imkanlanm da müəyyən edir. 
Müəssisənin  faizə  görə  ödədiyi  məbləğ  nə  qədər 
çoxdursa, onun cəlb etdiyi borc vəsaitlərinin məbləği bir  0 
qədər çox olur və buna görə də nisbətən az şəxsi kapitaldan 
istifadə edilir. 
Müəssisənin  kapitalının  rentabellik  səviyyəsini 
aşağıdakı düsturla müəyyən etmək olar: 
M.-100 
=
—
 ------------  
Qs 
1 
1
 1 1
 
+ — +
 
K, Kr K. 
79 

---

burada:  M
4
,-  balans  mənfəəti;  Q^-  satışdan  daxil  olan  pul 
vəsaitləri; - dövriyyə vəsaitlərinin dövretmə əmsalı; Kf - əsas 
fondların  fondverimi;  -  qeyri-material  aktivlərinin 
fondverimi. 
Düsturdan  göründüyü  kimi,  kapitalın  rentabellik 
səviyyəsi 1 manat satışdan daxil olan pul vəsaitlərinə düşən 
balans  mənfəəti,  dövriyyə  vəsaitlərinin  dövretmə  əmsalı, 
fondverimi  və  qeyri-materiäl  aktivlərinin  fondverimi 
göstəricilərindən  asılılıdır.  Bu  göstəricilərin  hər  birinin 
kapitalın  rentabellik  səviyyəsinə  təsirini  qiymətləndirmək 
üçün  zəncirvari  əvəzetmə  metodundan  istifadə  etmək  olar. 
Bunun  üçün  əvvəlcə  bazis  dövrü  üçün  bu  göstərici 
hesablanır: 
kO 
M,, m 
a 
A
O 
K 
1 
1
 1 1 
+ --------+ 
 
^/0 
^
 
rnO 
1)
 
1 manat satışdan daxil olan pul vəsaitlərinə düşən 
balans mənfəətinin dəyişilməsinin təsiri: 
*01 
_Mf,ı»lQ0 
1 
Qsl 
1
 
1
 
+
 
AT.n 
A
:. 
1 
 -------   
A
:. 
' < / 0  
^s=^kOl-^kO- 
80 

---

2)
 
Dövriyyə vəsaitlərinin dövretmə əmsalının 
dəyişməsinin təsiri: 
M„ıoo  ________ ! 
'k02 ~ ^ 
j 
a 
5İ 
+ 
1 ’
 
^d\ 
^/0 ^mO 
 
3)
 
Fondveriminin dəyişilməsinin təsiri: 
^koZ ~ 
M^,-100
 
1
 
 
 
1
 
+ ---- 
 
1 ’
 
+
 
 
 
^mO
 
 
■ 
^k02
 
•
 
 
4)
 
Qeyri-material aktivlərinin fondveriminin 
dəyişilməsinin təsiri: 
_M,,.ıoo 
""“ÖT 
1 
1 
1 
1 ’ 
 
+ 
 
 
 
^kol ^k03 
> 
 
Ar = 
+ Ar^ + 
ätf
 + Ar^. 
Səhmdar kapitalından istifadənin səmərəlilik 
81 

---

göstəriciləri aşağıdakılarla xarakterizə olunur: 
1.
 
Səhmdar kapitalının gəlirlilik stavkası. Bu göstərici 
imtiyazlı  səhm  sahiblərinə  verilən  dividend  məbləği 
azaldılmaqla xalis mənfəətin səhmdar kapitalına nisbəti kimi 
hesablanır. 
2.
 
Səhmlərə mənfəət. Bu göstərici adi səhm sahiblərinə 
dividend  kimi  verilən  xalis  mənfəət  hissəsinin  dövriyyədə 
olan adi səhmlərin sayına bölünməsi kimi hesablanır. Lakin 
dövriyyədə olan səhmlərin sayı təhlil edilən dövr ərzində yeni 
səhmlər  buraxılması  və  yaxud  dövriyyədə  olan  səhmlərin 
müəssisə tərəfindən satın alınması nəticəsində dəyişilə bilər. 
Ona  görə  də  qeyd  edilən  göstərici  hesablanan  zaman  təhlil 
edilən dövr ərzində dövriyyədə olan səhmlərin orta sayından 
istifadə edilməlidir. 
3.
 
Səhmlərə pul axını. Pul axını əmsalı hər bir səhmə 
istehsal  fəaliyyətindən  alman  pul  vəsaitlərinin  həcmini 
xarakterizə  edir.  Ümumiyyətlə,pul  axını  xalis  mənfəət  və 
amortizasiya ayırmalanndan ibarətdir. 
4.
 
Səhmin  bazar  dəyərinin  artımı.  Hər  bir  investor 
dividenddən  əlavə  adi  səhmlərin  nominal  dəyəri  ilə 
müqayisədə onlann dəyərinin artmasına çalışır. Səhmin bazar 
dəyəri çoxsaylı amillərdən asılı olur ki, bəzi hallarda isə bu 
müəssisənin istehsal fəaliyyəti ilə əlaqədar olmur. 
5.
 
Səhmin  cari  gəlirliyi.  Bu  göstərici  müəyyən  dövr 
ərzində ödənilən dividendin səhmin orta bazar qiymətinə 
82 

---

olan nisbətini xarakterizə edir. 
6.
 
Dividendin  ödənilmə  əmsalı.  Bu  göstərici 
müəssisənin  dividend  siyasətindən  asılı  olub  ödənilən 
dividend  məbləğinin  adi  səhmlərə  hesablanmış  xalis 
mənfəətə nisbətini əks etdirir. 
7.
 
Səhmə  düşən  gəlir  və  bazar  qiymətinə  nisbəti.  Bu 
göstərici  gəlirin  multiplikatoru  adlanır  və  hazırda  habelə 
perspektivdə  müəssisənin  gəlirinin  səviyyəsinin  bazar 
tərəfindən necə qiymətləndirilməsini xarakterizə edir. Qeyd 
edilən  göstərici  adi  səhmin  cari  bazar  qiymətinin  onun 
tərəfindən alınan mənfəətə nisbəti kimi hesablanır. 
8.
 
Pul 
axınının 
multiplikatoru. 
Bu 
göstərici 
amorizasiya  ayırmalan  məbləğində  artmış  xalis  mənfəətin 
dövriyyədə  olan  səhmlərin  orta  sayına  bölünməsi  yolu  ilə 
hesablanır. 
Göründüyü  kimi,  səhmdar  kapitalının  səmərəlilik 
göstəricilərinin 
səviyyəsi 
müəssisənin 
mənfəətindən 
bilavasitə asılıdır. 
4.2.
 
Mövzuya aid praktiki məsələlər və 
işgüzar situasiyalar 
MƏSƏLƏ 4.2.1. 
İlkin verilənlər
:
 
Təhlil  edilən  dövr  ərzində  müəssisənin  əsas 
fəaliyyətində iştirak edən aktivlərin orta dəyəri - 30000 
83 

---