Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof
Yüklə 2,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
IV. MÜƏSSISƏNIN ƏMLAKI VƏ KAPİTALINDAN İSTİFADƏNİN SƏMƏRƏLİLİYİ 4.1. Mövzunun nəzəri-metodoloji əsasları Müəssisənin əmlakının dəyəri və tərkibi onun balansının aktivində əks olunur. Müəssisənin balansının aktivinin əsas elementləri aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Qeyri-material aktivləri. Bunlar müəssisə üçün müəyyən qiymətlilər hesab olunur. Bunlara torpaq, patent, «Nou-hau»dan istifadəyə hüquq, işgüzar əlaqələrin şərti dəyəri və s. daxildir. Onlar müəssisə üzrə müəyyən olunmuş normalar üzrə köhnəlmə kimi hesablanır və balansda qalıq dəyərinə görə əks olunur. 2. Əsas vəsaitlər (əsas kapital). Bunlara həm fəaliyyətdə olan, həm də ehtiyatda olan bina, maşın, avadanlıq və digər əsas fondların qalıq dəyəri üzrə hesablanmış dəyəri daxildir. Əsas vəsaitlərin tərkibinə həmçinin toıpağın münbitləşməsinə sərf edilən kapital qoyuluşu, icarəyə verilən əsas fondlar da daxildir. 3. Başa çatmamış tikinti. Buraya həm təsərrüfat, həm də podrat üsulu ilə həyata keçirilən başa çatmamış tikintinin dəyəri daxil edilir, quraşdıniması nəzərdə tutulan avadanlıqlann dəyəri də buraya daxildir. 4. Uzunmüddətli maliyyə qoyuluşları. Bunlara bir ildən yuxan müddətə qoyulan müəssisənin investisiyaları, başqa müəssisələrin nizamnamə kapitalı, dövlət qiymətli 71 kağızları daxildir. Buraya həmçinin müəssisənin digər müəssisə və təşkilatlara qoyduqlan səhm və başqa qiymətli kağızlann məbləği də daxil edilir. Ona görə də uzunmüddətli maliyyə qoyuluşlan müəyyən faiz, dividend və başqa formalarda gəlir eldə edilməsi ilə xarakterizə olunur. 5. Başqa dövriyyədənkənar aktivlər. Bunlara dövriyyedənkənar aktivlərin diger elementlərində əks olunmayan diger vəsait və qoyuluşlann dəyəri daxildir. 6. Ehtiyatlar. Buraya xammal, əsas və köməkçi materiallar, satın alınmış yanmfabrikatlar, ehtiyat hissələri, tara və digər material qiymətlilərinin ehtiyat qalığının dəyəri daxil edilir. 7. Bitməmiş istehsal xərcləri. Buraya bitməmiş istehsal və başa çatmamış işlərə çəkilən xərclər daxildir. 8. Alınıb-satılmaq üçün hazır məhsul və əmtəə. Bunlara texniki şərtlərə və standartlara uyğun olan sifarişçi ilə bağlanan müqaviləyə cavab verən, sınaqdan keçmiş və qəbul edilmiş hazır məhsul qalığının faktiki istehsal maya dəyəri daxildir. Gösterilən tələblərə cavağ verməyən və təhvil verilməyən məhsullar başa çatmamış sayılır və bitməmiş istehsalın tərkibində göstərilir. 9. Yüklənmiş əmtəə. Buraya müqaviləyə görə əmtəəyə sahiblik, istifadə olunma və sərəncam vermək hüququ istehsalçıdan alıcıya və yaxud sifarişçiyə keçən əmtəələrin deyəri daxildir. 10. Gələcək dövrün xərcləri. Buraya hesabat 72 dövründə istehsal edən, lakin növbəti hesabat dövründə istehsal xərclərinə daxil olan xərclər aid edilir. 11. Satın alınan qiymətlilər üzrə ƏDV. Buraya satın alınan material resursları, azqiymətli və tezxarab olan əşyalar, əsas vəsaitlər, qeyri-material aktivləri və digər qiymətli əşyalar üzrə ƏDV məbləği daxildir. 12. Debitor borcları. Bu borclar dövrİ50'ə aktivlərinin balans dəyərinə görə iki bölmədə əks olunur. Birincisi 12 ay keçdikdən sonra ödənilməsi gözlənilən borclar. İkincisi 12 ay müddətində ödənilən borclar. Alıcı və sifarişçinin debitor borclanna müəssisənin hesablaşma hesabına ödəmələr daxil olan ana kimi yüklənmiş əmtəənin, təhvil verilmiş iş və xidmətlərin smeta və yaxud müqavilə dəyəri daxildir. Digər debitorlara maliyyə və vergi orqanlannm müəssisəyə olan bordandır. Buraya həmçinin müəssisənin vəsaitləri hesabına ssuda kimi işçilərə verilən vəsaitlərə görə olan borclar da daxildir. Bu məbləğə eyni zamanda cərimə, peniya və s. kimi alınmalı olan borclar da daxildir. 13. Qısamüddətli maliyyə qoyuluşları. Buraya 12 aydan çox olmayan müddətə qoyulan investisiyalar daxildir. Bu məbləğə həmçinin səhmdarlardan satın alman şəxsi səhmlər, digər müəssisələrin qiymətli kağızlan, dövlət qiymətli kağızları və s. daxil edilir. 14. Pul vəsaitləri. Buraya müəssisənin hesablaşma, valyuta və digər hesablannda, habelə kassada olan pul vəsaitləri qalığı daxildir. 73 15. Sair dövriyyə aktivləri. Buraya dövriyyə aktivinin digər elementlərinə daxil olmayan, lakin öz mahiyyətinə görə dövriyyə aktivinə aid edilən vəsaitlər daxildir. 16. Zərər (ziyan). Balansın aktivinin bu bölməsinə hesabat və keçmiş illərin zərərlərinin ödənilməməsi məbləği daxildir. Keçmiş işlərin zərəri müə)o^ən olunmuş qaydada müəssisənin mənfəəti hesabına ödənilməlidir. Bu kimi zərərlər həmçinin kapital qo3oıluşu üçün istifadə edilməyən yığım fondunun sərbəst vəsaitləri hesabına da şilinə bilər. Müəssisənin fəaliyyətinin maliyyələşdirmə mənbəyinin tərkibi və həcmi onun balansının passiv hissəsində əks olunur. Passivin əsas elementləri aşağıdakılardan ibarətdir: I. Şəxsi (xüsusi) maliyyələşmə mənbələri (kapital və ehtiyatlar). 1. Nizamnamə kapitalı. Bu vəsait müəssisəni təsis edənlərin qoyuluşu hesabına formalaşır. Dövlət müəssisəsi üzrə bu vəsait nizamnamə fondu adlanır. Nizamnamə kapitalının artınlıb və yaxud azaldılmasına müəssisənin fəaliyyətinə yekun vurduqda baxılır. 2. Əlavə kapital. Buraya büdcədən ayırmalar, dövriyyə vəsaitlərinin tamamlanmasına istiqamətləndirilən vəsaitlər, səhmlərin nominal dəyərindən artıq yerləşdirilməsindən alınan emission gəlir və s. daxildir. 74 Yüklə 2,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|