Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof
Yüklə 2,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
3. Ehtiyat kapitalı. Buraya ya fəaliyyətdə olan qanunvericiliyə uyğun olaraq, ya da mənfəət hesabına yaradılan ehtiyat və digər analoji fondlann qalıq məbləği daxildir. 4. İstehlak və yığım fondlan. Buraya müəssisənin təsis olunma sənədlərində qeyd olunan və uyğun qaydalara müvafiq olaraq müəssisənin sərəncamında qalan mənfəət hesabına yaradılmış fondlar daxildir. 5. Məqsədli maliyyələşdirmə və daxilolmalar. Buraya büdcədən, xüsusi təyinatlı sahə və sahələrarası fondlardan alman vəsait qalığı, habelə məqsədli təyinatlı tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün fiziki şəxslərdən başqa müəssisə və təşkilatlardan alınan vəsait daxildir. 6. Bölüşdürülməyən mənfəət. Hesabat ilinin bölüşdürülməyən mənfəəti müəssisənin ümumi mənfəəti ilə vergilərin ödənilməsi və büdcəyə yönəldilən digər ödəmələrə istiqamətləndirilən mənfəət arasındakı fərqi xarakterizə edir. II. Borc vəsaitləri. 1. Uzunmüddətli passivlər. Buraya bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq ödənilməsi 12 aydan sonra nəzərdə tutulan borc vəsaitlərinin ödənilməmiş məbləği daxildir. 2. Qısamüddətli passivlər. Müəssisə fəaliyyətinin maliyyələşdirmə mənbəyi kimi onları 3 qrupa bölmək olar: d) Qısamüddətli kreditlər; 75 b) Kreditor bordan; c) Digər qısamüddətli passivlər. 3. Müəssisənin kreditor bordan müxtəlif səbəblərə görə yarandığından onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: ä) Yerinə yetirilən və görülən xidmətlərə, habelə daxil olan material qiymətlilərinə görə tədarükçünün borcları; b) Balans tərtib olunan günə ödənilməmiş əmək haqqı üzrə borclar; c) Balans tərtib olunan günə dövlət sığorta fonduna, məşğulluq fonduna və pensiya fonduna köçürülməyən borclar; d) Büdcə ilə hesablaşmalar üzrə olan borclar; . e) Alıcı və sifarişçidən alman avans. Alınmış avans malgöndərməsi həyata keçirilən dövrə qədər müəssisə üçün borc hesab olunur. k) Diger kreditorlarla hesablaşmalar. Buraya müxtəlif növ sığortalar üzrə olan borclar, işçilərə ssuda formasında verilən bank kreditləri üzrə olan borclar və s. daxildir. Məlum olduğu kimi, müəssisə öz balansında həm istehsal, həm də investisiya və maliyyə fəaliyyətini həyata keçirmək üçün müxtəlif növ aktivlərə malik olur. İstehsal fəaliyyəti üçün aktivlərə qeyri-material aktivləri, əsas vəsaitlər, ehtiyatlar və satın alınan qiymətlilər üzrə ƏDV daxildir. İnvestisiya fəaliyyətində əks olunan 76 aktivlərə isə başa çatmamış tikinti daxildir. Ümumiyyətlə, maliyyə qoyuluşuna eyni zamanda həm investisiya, həm də maliyyə fəaliyyəti kimi baxmaq olar. Debitor bordan xarakterindən asılı olaraq göstərilən hər üç fəaliyyətin nəticəsi kimi çıxış edir. Müəssisənin aktivlərinin səmərəli istifadəsini xarakterizə edən göstəricilərdən biri rentabellik göstəricisi olub, mənfəətin aktivlərin orta illik dəyərinə nisbəti kimi hesablanır. Müəssisənin ümumi mənfəəti əsasən satışdan alınan mənfəət hesabına formalaşır. Lakin bu göstəriciyə satışdan kənar əməliyyatlardan alınan gəlir də müəyyən təsir göstərir. Digər əməliyyatlardan alınan gəlir müəssisənin əmlakının hərəkəti ilə əlaqədardır. Buraya əsas vəsaitlərin və digər qiymətlilərin satışından alınan gəlir, icarəyə verilmiş əmlaka görə icarə haqqı, mənəvi cəhətdən köhnəldiyinə görə balansdan silinən əsas vəsaitlər və s. daxildir. Digər satışdan kənar gəlirlərə isə təsərrüfat müqavilələrinin şərtlərinin pozulmasına görə alınan və verilən cərimə və penyalar, hesabat dövründə aşkar edilmiş keçmiş dövrün mənfəəti, keçmiş dövrdə ümüdsüz borc kimi silinən, lakin debitor borclannm ödənilməsi kimi daxil olan vəsaitlər aid edilir. Əmlakın rentabellik göstəricisi satışdan kənar və digər əməliyyatlardan ahnan gəlir daxil edilmədən mənfəət əsasında hesablanması müəssisənin aktivlərindən nə dərəcdə səmərəli istifadə edilməsini 77 daha dəqiq xarakterizə edir. Bütövlükdə aktivlərin rentabellik səviyyəsi aşağıdakı kimi hesablanır: r = ^-100 A burada: M, - müəssisə üzrə ümumi mənfəətin həcmi; A - aktivlərin orta illik deyəridir. Əsas fəaliyyətdə istifadə edilən aktivlərin rentabellik səviyyəsini hesablamaq üçün satışdan alınan mənfəətin hesablaşma məbləğini burada istifadə edilən aktivlərin orta dəyərinə bölüb 100-ə vurmaq lazımdır. Bu zaman satışdan alınan mənfəətin hesablaşma məbləği göstəricisi satışdan alınan mənfəətin üzərinə maya deyəri hesabına ödənilən vergi və yığımlar əlavə edilməklə müəyyən edilir. Müəssisənin aktivlərinin idarə edilməsinin səmərəliliyi maliyyələşdirmə mənbələrinin səmərəliliyinin idarə edilməsi ilə bilavasitə əlaqədardır. Maliyyələşdirmə mənbələri müəssisənin öz vəsaitləri və borc kapitaldan ibarət olub hər birinin qiymətləndirilməsinə xüsusi yanaşma tələb edir. Müəssisənin xüsusi (şəxsi) kapitalı onun aktivlərinin məbləğindən bordan çıxılmaqla hesablanır. Buraya səhmdar kapitalı, əlavə kapital, bölüşdürülməyən mənfəət, müxtəlif məqsədlər üçün yaradılan fond və 78 Yüklə 2,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|