Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

Alınmış nəticələr gösterir ki, B 
müəssisəsində 
göstəricinin  nisbətən  yüksək  olmasına  əsas  səbəb  bazis 
dövründə aktivlərin dövretməsinin 
daha yüksək 
olmasıdır. 
İndi isə fərz edək ki, növbəti ildə qiymət artmır, lakin 
satılmış məhsula çəkilən xərclər isə hər üç müəssisədə 10% 
aşağı salmır. Bu halda aktivlərin dövretməsi dəyişməz qalır, 
satışın rentabellik səviyyəsi isə yüksəlir. Belə bir vəziyyətdə 
satışın rentabellik səviyyəsini müəyyən edək: 
A müəssisəsi üzrə: 
.^55.0.1-(1000-55).^OO^, 
" 
1000 
B müəssisəsi üzrə: 
S = 
+ 
52,5) 
^
 
" 
1500
 
C müəssisəsi üzrə: 
C.'20^0,1.(800-120) 
" 800 
Aktivlərin  rentabellik  səviyyəsi  isə  aşağıdakı  kimi 
olacaqdır: 
89 

---

A müəssisəsi üzrə: 
= 1,82 • 14,95 = 27,2%; 
B müəssisəsi üzrə: 
= 2,86 * 13,15 = 37,6%; 
C müəssisəsi üzrə: 
R^ = 0,67 • 23,5 = 15,7%. 
Beləliklə,  aparılmış  hesablamalar  belə  bir  nəticə 
çıxarmağa  imkan  verir  ki,  aktivlərin  yüksək  dövretməsi  və 
satışın  rentabelliyinin  aşağı  səviyyəsində  aktivlərin 
rentabellik  səviyyəsini  yüksəltmək  üçün  müəssisə  daha 
böyük  imkanlara  malik  olur.  Ona  görə  də  belə  müəssisə 
investor üçün daha cəlbedici hesab edilir. 
MƏSƏLƏ 4.2.3. 
İlkin verilənlər: 
Müəssisənin xüsusi kapitalının orta illik dəyəri 20000 
min  manat,  balans  mənfəəti  3000  min  manat  təşkil  edir. 
Mənfəət vergisi isə 22%-ə bərabərdir. Müəssisənin fəaliyyət 
miqyasının  artması  ilə  əlaqədar  olaraq  onun  aktivlərinin 
dəyərini  30000  min  manatdan  40000  min  manata  qədər 
artıniması lazım gəlir. Bu isə öz növbəsində müəssisəyə 2000 
min manat əlavə mənfəət əldə etməyə imkan verir. Aktivlərin 
dəyərinin artımının hansı maliyyələşdirmə məbəyi hesabına 
ödənilməsinin müəyyən olunması tələb olunur. Kreditə görə 
illik faiz dərəcəsi - 60%. 
Məsələnin həlli: 
1.  Fərz  edək  ki,  aktivlərin  dəyərinin  və  artımı 
müəssisənin xüsusi vəsaitləri hesabına təmin edilir. Bu 
90 

---

zaman  xüsusi  kapitalın  dəyəri  30000  min  manat,  balans 
mənfəəti 5000 min manat, xalis mənfəət isə 3900 min manat 
təşkil edəcəkdir. 
İstehsalın həcminin genişləndirilməsinə qədər xüsusi 
kapitalın rentabellik səviyyəsini hesablayaq: ä) balans 
mənfəəti üzrə: 
=^-100
  =  
^^-100
  =  
15
% ;  
A
 
20000 
b)
 
xalis mənfəət üzrə: 
3000J3.,„,,ı,y * A 20000 
İstehsalın həcmi genişləndirilən zaman isə 
göstəricilərin səviyyəsi aşağıdakı kimi olacaqdır: ä) balans 
mənfəəti üzrə: 
i?: = 
. 100 =. 100 = 16,7%; 
Ä 
30000 
h) xalis mənfəət üzrə: 
= Mb • 
. 100 ^ 
.100 = 13,0%; 
Ä 
30000 
91 

---

2.
 
Aktivlərin  dəyərinin  artımı  müəssisənin  xüsusi 
vəsaitlərinin  dəyişməməsi  şərti  ilə  kredit  alınması  yolu  ilə 
təmin edilir. Bu halda müəssisənin xüsusi kapitalının həcmi 
20000  min  manat  təşkil  edəcəkdir.  Kreditə  görə  faiz  maya 
dəyərinə  daxil  edildiyi  üçün  mənfəət  əvəzinə  1000  min 
manat zərər alınır; 
(5000-10000-0,6) = -1000 
Nəticə:  Göründüyü  kimi,  kreditin  cəlb  edilməsi 
mümkün deyildir. Çünki kreditin alınması ilə əlaqədar olaraq 
faizin  ödənilməsi  müəssisəsinin  fəaliyyətinin  zərərlə 
nəticələnməsinə səbəb olur. 
3.
 
Kredit  yanmillik  götürülür,  əldə  edilən  əlavə 
mənfəətdən  müəssisənin  xüsusi  kapitab  tamamlanır  və 
fəaliyyət sferasını genişləndirməklə əlaqədar olaraq kreditor 
bordan  artır.  Bu  zaman  balans  mənfəəti  2000  min  manat 
(5000-10000-0,3=2000), 
xüsusi 
kapitalın 
rentabellik 
səviyyəsi balans mənfəətinə görə 10%, xalis mənfəətə görə 
7% təşkil edir. 
Nəticə: Göründüyü kimi, belə bir şəraitdə kreditin cəlb 
edilməsi  məqsədəuyğun  deyildir.  Çünki  bu  zaman  xüsusi 
kapitalın rentabellik səviyyəsi aşağı düşür. 
92 

---

4.3. Mövzuya aid testlər 
4.3.1.
 
Müəssisənin  aktivlərinin  qiymətləndirilməsi 
zamanı dövriyyədən kənar aktivlərin hansı elementi nəzərə 
alınmalıdır? 
A)
 
Əsas vəsaitlərin aktiv hissəsi; 
B)
 
Başa çatmamış tikinti; 
C)
 
Əsas vəsaitlərin passiv hissəsi; 
D)
 
Qeyri-material aktivləri; 
£) Tikililərin dəyəri. 
4.3.2.
 
 Aşağıdakılardan  hansı
 
müəssisənin 
balansının aktivinin quruluşuna daxil deyildir? 
A)
 
Nəğd pul vəsaitləri; 
B)
 
Qiymətli kağızlar; 
C)
 
Əmtəə-material dəyərlərin ehtiyatlan; 
D)
 
Uzunmüddətli borc kapitalı; 
£) Real əsas kapital. 
4.3.3.
 
Aşağıdakılardan 
hansı 
müəssisənin 
balansının passivinin quruluşuna daxil deyildir? 
A)
 
Bankın qısamüddətli ssudası; 
B)
 
Uzunmüddətli investisiyalar; 
Q Səhmdar kapitalı; 
D) Ehtiyat kapitalı; 
£) Əlavə kapital. 
93 

---