Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof
Yüklə 2,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tələbin dəyişilməsi Satışdan alman pul vəsaitlərinin dəyişilməsi Xərclər və mənfəətin dəyişilməsi 1.
- Satışdan alınan mənfəət və deyişən xərclər artır 1.2. Natural ifadədə satışın həcmi azalır 1.2.
- Göstəricilər Variantlar I II III 1. Satışdan alınan pul vəsaiti
Mənfəətin tələb və təklifdən asılı olaraq dəyişməsi Tələbin dəyişilməsi Satışdan alman pul vəsaitlərinin dəyişilməsi Xərclər və mənfəətin dəyişilməsi 1. Tələbin artması 1.1. Natural ifadədə satışın həcmi artır 1.1. Satışdan alınan mənfəət və deyişən xərclər artır 1.2. Natural ifadədə satışın həcmi azalır 1.2. Satışdan alınan mənfəət artır 2. Tələbin azalması 2.1. Natural ifadədə satışın həcmi azalır 2.1. Satışdan alınan mənfəət və dəyişən xərclər azalır 2.2. Satılan məhsulun qiyməti aşağı salınır 2.2. Satışdan alınan mənfəət azalır Müəssisənin məhsuluna tələb artan zaman ya natural ifadədə məhsulun buraxılışı və satışı artınlır, ya da əvvəlki həcmdə məhsul buraxmaqla məhsulun qiyməti yüksəldilir. Lakin bu formaların seçilməsi heç də müəssisənin öz arzusundan asılı deyildir. Əgər natural ifadədə satışın həcmi artırsa, bununla bərabər uyğun olaraq dəyişən xərclər artır, sabit xərclər dəyişməz qalır. Bunun hesabına isə mənfəət artır. Əgər məhsulun qiyməti yüksəlirsə, dəyişən və sabit xərclər əvvəlki səviyyədə qalır, bütün qiymət fərqi mənfəətin artmasına səbəb olur. Müəssisənin məhsula olan tələb azalan zamanı isə əks vəziyyət əmələ gəlir. Bütün bunlarla yanaşı praktikada elə hallar olur ki, müəssisə natural və dəyər ifadəsində satılan məhsulun həcmini azaltmağa məcbur olur. Belə bir şəraitdə mənfəətin həcminin artıniması haqqında söhbət gedə bilməz. Burada söhbət yalnız müəssisənin fəaliyyətinin davam etdirilməsi imkanlan haqqında gedə bilər. Müəssisənin fəaliyyətinin davam etdirilməsi imkanlan 99 kritik satış həcminə görə müəyyən edilir. Kritik satış həcminin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, müəssisə satışdan əldə etdiyi pul vəsaiti hesabına yalnız çəkilən xərcləri ödəyir və mənfəət əldə etmir. Satışdan alınan mədaxildə dəyişən xərclər üçün aşağıdakı bərabərlik doğrudur: Q H Q K (5.1) burada: və - uyğun olaraq normal və kritik satışdan alınan pul vəsaitinin tərkibində dəyişən xərclərdir; - normal şəraitdə satışdan alman pul vəsaiti; - mənfəətin sıfır vəziyyətində satışdan alman pul vəsaitidir. Əgər yuxandakı bərabərlik düzdürsə, onda Q H Q K (5.2) Sabit xərclərin məbləği hər iki halda eyni olduğundan Q H Q K (5.3) burada: - sabit xərclərdir (onun məbləği bərabərliyin 100 hər iki tərəfində eynidir); Mc - satışdan alınan mənfəətdir. Normal satışdan alınan pul vəsaitlərindən dəyişən xərcləri çıxdıqda sabit xərclər və mənfəət qalır. Kritik satışdan alınan pul vəsaitlərindən dəyişən xərclər çıxdıqda isə yalnız sabit xərclər qalır. Deməli, (5.3) düsturunu aşağıdakı kimi göstərmək olar. (5.4) Buradan isə kritik satış həcmini müəyyən edə bilərik: Q K = Q H (5.5) Natural ifadədə satılan məhsulun azaldılması şəraitində kritik satış həcminin hesablanması aşağıdakı cədvəldə verilmişdir. Cədvəl 5.1 Kritik satış həcminin hesablanması Göstəricilər Variantlar I II III 1. Satışdan alınan pul vəsaiti, 1000 1000 1000 0 cümlədən: U. Dəyişən xərclər 500 700 600 1.2. Sabit xərclər 400 200 100 1.3. Mənfəət 100 100 300 2. Kritik satışın həcmi (5.5) düsturuna görə 800 667 250 101 Cədvəl məlumatlarının təhlili göstərir ki, müəssisə üçün ən əlverişli variant III variantdır. Belə ki, bu variantda satışın həcmini 4 dəfə azaltdıqda müəssisə üzrə zərər alınmır. Beləliklə belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, satışın kritik həcmi elə müəyyən edilməlidir ki, müəssisə zərərlə işləməsin. Yəni satışdan alınan pul vəsaiti məhsulun istehsalına və satışına çəkilən xərcləri tam ödəmiş olsun. 5.2. Mövzuya aid praktiki məsələlər və işgüzar situasiyalar MƏSƏLƏ 5.2.1. İlkin verilənlər: Müəssisə üzrə satışdan alman mədaxilin illik məbləği 25000 min manat, o cümlədən dəyişən xərclər 12000 min manat, şərti-sabit xərclər 10000 min manat, satışdan alınan mənfəət isə 3000 min manat təşkil edir. Növbəti ildə məhsula olan tələbin azalması ehtimal olunur. Tələbin azalmasına səbəb olan bir çox amillər vardır ki, bunlar da əsasən aşağıdakılardır: 1. Bazis ilindəki natural ifadədə satışın həcminin dəyişməməsi şəraitində məhsulun qiymətinin aşağı salınması; 2. Bazis ilindəki qiyməti saxlamaqla natural ifadədə satışın həcminin azaldılması; 102 Yüklə 2,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|