Dərs vəsaiti. Bakı, abu, 2006, 324 səh., cədvəl 10, şəkil 8, Azərbaycan Respublikası

T U R İ Z M  
24.4
 
TURİZM MARKETİNQİNDƏ İNFORMASİYA TOPLAMA QAYDALARI 
İLKİN İNFORMASİYA TOPLAMA SİSTEMİ 
İlkin  informasiya  toplama  sistemi  xüsusi  marketinq  tədqiqatının 
aparılmasını nəzərdə tutur. Bu tədqiqatların nəticəsi marketinq sahəsində qərar 
qəbul  etməkdən  ötrüdür.  Balaca  firmalar  bu  cür  tədqiqatları  aparmaq 
iqtidarında  deyil.  Belə  hallarda,  onlar  bu  sahədə  ixtisaslaşmış  şirkətlərə 
müraciət  edirlər.  İlkin  məlumat  toplama  sisteminin  əsas  üsulları:  sorğu, 
müşahidə, eksperiment və immitasiya modelləşdirilməsidir. 
Sorğu  aparılan  tədqiqatlar  arasında  ən  çox  (90  %)  yayılmışdır.  Sorğu 
şifahi  və  yazılı  aparıla  bilinər  (məsələn,  anketin  doldurulması).  İnformasiya 
mənbəyindən asılı olaraq sorğu iki cür olur: kütləvi və fərdi. Kütləvi sorğuda, 
informasiya  mənbəyi  əhalinin  müəyyən  hissəsi,  sənəti  aparılan  tədqiqatdan 
uzaq  olan  şəxslər  ola  bilər.  Kütləvi  sorğuların  mənbələrini  respondentlər 
adlandırırlar. Fərdi sorğuların mənbələri öz ixtisaslarını yaxşı bilən hörmətli 
şəxslər  olur.  Ona  görə  də.  bu  cür  sorğuları  bəzən  ekspert  sorğular  da 
adlandırırlar. Ekspertlərə bir qayda olaraq, sorğunun əvvəlində. bir də axırında, 
qərar qəbul etməkdən qabaq müraciət edirlər. 
Ekspert qiynwthndirilməsi marketinq ımlumat mənbəyi kimi 
Statistik  məlumatlar  və  riyazi  modellərin  tətbiqi  az  olduğuna  görə 
marketinq informasiyasının toplanmasında everistik metodların tətbiqi mühüm 
rol oynayır. Onların arasında ekspert qərarının çox böyük əhə-  miy>'əti var. 
Ekspertin  işə  yanaşması  böyük  təcrübəyə,  qabaq  görənliyə  və  öz  ixtisasının 
dərin sənətkarlığına əsaslanır. Ekspert qərarı 2 səviyyədə istifadə oluna bilər; 
kəmiyyət  və  keyfiyyət  qiymətlərində.  Hadisələri,  faktları  bal  sistemi  ilə 
qiymətləndirəndə,  bəzən  ekspertlər  səhvlərə  yol  verirlər.  Eyni  zamanda, 
ekspert qiyməti, qərarı elə hallar var ki. yeganə məlumat mənbəyidir. Məsələn. 
□  Statistik  materialların  həcmi  az  olanda,  bazarda  olacaq  vəziyyətin 
proqnozlaşdırılmasında; 
j  Bəzi  hallarda,  ölçmək  mümkün  olmayanda,  miqdar  təhlilini  verməyə 
ehtiyac olur. Firmanın marketinq məqsədlərini güdmək üçün belə hallarda 
ekspert qərarı əvəz olunmazdır. 
j Qeyri-müəyyən bazar şəraitində optimal marketinq qərarını çıxarmaq üçün 
ekspert metodlarından istifadə olunan zaman ekspertin şəxsiyyəti vacib rol 
oynayır, onun öz sənətini bilmək dərəcəsi, onların iş şəraiti, istifadə etdikləri 
üsulları,  apardıqları  mülahizələr  -  bunlar  hamısı  ekspert  qərarına  təsir 
göstərir. Ekspertlərə tələblər; kompotentli olmaq, komissiyanın işində iştirak 
etməyə maraqlı olması, işgüzarlıq və düzgünlükdür; 

---

YEGANLI S.T.. HACIYEV E. M. 
Müşahidə 
Müşahidə marketinq tədqiqatlarında axtarış xarakteri daşıyır və öyrənilən 
obyektlərdən ilkin məlumat toplama üsuludur. Ayn-ayn adamların, qrupların 
fəaliyyətini,  hadisələri  izləməklə  məlumat  toplanır.  Müşahidə  müəyyən 
tədqiqat  məqsədi  ilə  apanlır,  özü  də  sistemlə  və  planla  aparılır.  Müşahidə, 
ancaq  faktları  toplamaq  deyil,  eyni  zamanda,  onlan  təhlil  etmək  və  qərar 
çıxartmaq məqsədilə də aparılır. Öz dəqiqliyinə və etibarlı olmasına görə, o 
daim  nəzarət  altında  olur.  Məlumat  toplama  üsulu  kimi  onun  da  mənfi  və 
müsbət  cəhətləri  var.  Müsbət  cəhət  onun  ucuz  və  sadəliyidir.  Müşahidə 
aparılan  obyektlə  əlaqəyə  girmir.  Müşahidə  təbii  şəraitdə  aparılır.  Mənfi 
cəhətləri isə: 
•
 
müşahidəni o vaxt aparmaq olar ki, məsələn, müşahidə olunan şəxs öz 
iş yerində olsun; 
•
 
müşahidə edən şəxsin hadisələri subyektiv qəbul etməsi: 
•
 
müşahidə olunan şəxsin motivləri nəzərə alınmır: 
•
 
əgər müşahidə açıq apanlırsa, təbiilik prinsipi pozulur. 
Müşahidə əvvəlcə hazırlanmış planla aparılır. Planda müşahidənin 
vaxtı, yeri, müddəti, qeydetmə üsulları və s. göstərilir. Çox hallarda müşahidə 
başqa üsullarla birgə aparılır. Alınan nəticələr başqa üsulla alınan nəticələrlə 
müqayisə olunur. Bəzən də elə olur ki, müşahidə yolu ilə alınan məlumatları 
başqa  yollarla  yoxlamaq  mümkün  olmur.  Məsələn,  sərgi  zamanı  adamların 
müəyyən  şirkətlərin  eksponatları  qarşısında  uzun  müddət  dayanması  o 
şirkətlərin məhsuluna olan maraqdan doğur. Müşahidə çox sadə olsa da, çoxlu 
vaxt  və  səbir  tələb  edir.  Onun  nəticələrinin  aparılması  saatlarla  vaxt  aparır. 
Qərar qəbulu müxtəlif alternativlərin olmasını tələb edir. Belə alternativlərdən 
biri də eksperimentdir. 
Eksperiment 
Eksperiment vasitəsilə çox dəqiq məlumat almaq olar. Eksperimenti bir 
və  ya  bir  neçə  dəyişənlə  aparmaq  olar.  Bir  dəyişənlə  aparılırsa,  onda  o 
faktorun,  məsələn,  deyək  ki,  marketinqə  (satışa)  təsirini  öyrənə  bilərik.  Bir 
neçə parametrin eyni zamanda dəyişməsinin firmanın işinə təsirini öyrənmək 
məsələni  olduqca  çətinləşdirir.  Lakin  alınan  nəticə  həqiqətən  çox  vacib 
məlumatlardır. 
Çöl  şəraitində  aparılan  eksperimentlər  sistemə  təsir  göstərən  əlavə 
faktorların (parametrlərin) təsirini nəzərə alır. Laboratoriya şəraitində aparılan 
eksperimentlər qismən şərti olur, ona görə də, onun dəqiqliyi aşağı olur. Çöl 
eksperimentləri çoxlu vaxt və sərmayə tələb edirlər. Eyni za 
2 1 4  

---

T U R İ Z M  
manda, onlar real vəziyyətə çox yaxın olurlar. Bəzən də belə eksperimentləri 
«şərti marketinq» də adlandırırlar. «Şərti marketinqin» tədqiqatında öyrənilən 
obyektlər  müxtəlif  bazarlar  olur.  Bu  cür  eksperimentlərə  bazarların 
testləşdirilməsi də deyilir. Testləşdirmə prosesində firma öz turist məhsulunu 
sınaqdan keçirdir, marketinqin başqa elementlərini də yoxlayır. Testləşdirmə 
prosesi  çox  baha  başa  gələn  eksperimentdir,  özü  də  kon-  fıdensial  aparılır. 
Testləşdirməyə  nəzarət  xüsusi  şirkətlər  tərəfindən  aparılır.  Bu  üsulun  mənfi 
cəhəti onun baha başa gəlməsidir. Testləşdirilmiş məhsul rəqiblərə də məlum 
olur.  Rəqiblər  bunu  bilib,  onlar  tez  müddətə  belə  məhsulu  bazara  çıxarda 
bilərlər. Zaman faktoru belə hallarda həlledici rol oynayır. 
Marketinq informasiyasının tDİılil sistemi 
Bu  sistemin  məqsədi  alınan  məlumatları  təhlil  etmək  və  bir  nəticəyə 
gəlmək,  onun  əsasında  da  düzgün  qərar  qəbul  etməkdir.  Bu  sistem  müasir 
iqtisadi-riyazi  və  iqtisadi-statistik  üsullarla  məlumatları  dəqiqləşdirmək 
üçündür. Onlardan bir neçəsini ümumi formada biz yada salaq: 
Reoression  analiz  -  iki  faktor  (parametr)  arasındakı  asılılığı  statistik 
üsulla  öyrənilməsi  (sadə  reqressiya).  Bir  faktorla  bir  neçə  parametrin 
arasındakı  asılılığın  statistik  üsulla  öyrənilməsi  (çox  faktorlu  reqressiya). 
Məsələn,  satılan  məhsulun  həcmi  ilə  onun  qiyməti,  reklam  növü  və  xidmət 
səviyyəsi arasında olan korelyasiyanın öyrənilməsi. Bu sistemin başqa növləri 
də istifadə olunur. Məs., variasion analiz, faktorlu analiz və s. 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Д>'рович А.П. Маркетинг в туризме. У.П. Минск, «Новое знание», 
2003. 
2.
 
Ильина Е.Н. Туроперейтинг: 
организация и деятельность. 
«Финансы и статистика», М.. 2000. 
3.
 
Котлер Ф., Мейкенз 
Маркетинг на предприятии. М., 
Финстатинфорт, 1994. 
4.
 
Журнал «Вестник РАТА», №7 , М.. 1997. 
5.
 
Журнал «Информационный ежемесячник». № 9, М., 1999. 
6.
 
Рекламный листок «Лодъинэ Таж Либика», М., 2002. 
2 1 5  

---