Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
30 iqtisadi, konkret inkişaf səviyyəsi və hakim sinfin yeritdiyi siyasətlə müəyyən edilir. Demək, tərbiyə və onun məqsədi müxtəlif ictimai-iqtisadi və siyasi formasiyalarda dəyişib mövcud quruluşa uyğun yeni forma və məzmun kəsb edir. «Tərbiyə» anlayışı da bu baxımdan təşəkkül tapmışdır. Pedaqoqika yeni insanın tərbiyəsi haqqında elmdir. Təəsüf ki, uzun illərdir ki, pedaqoqika sahəsində bir sıra dərsliklərldə pedaqoqikanın funksiyası məhdudlaşdırılmış və yalnız gənc nəslin tərbiyəsinə dair elm kimi qəbul olunmuşdur. Uzun müddət istifadə edilmiş «Pedaqogika» dərsliyində bu münasibətlə deyilmişdir: «Sovet pedaqogikası gənc nəslin kommunist tərbiyəsi, təhsili, təlimi haqqında elmdir» 20 . B.L.Vulson tərbiyə haqqında elm olan pedaqoqikanın funksiyası barədə iki tərəfli mövqe tutmuşdur. Yəni o, pedaqoji ensiklopediyada «Pedaqogika» məfhumuna əvvəlcə pedaqogika uşaqların tərbiyəsi sahəsində nəzəriyyə kimi inkişaf etmişdir 21 . deyirsə, sonra isə yazır ki, pedaqogika təlim- tərbiyə, yaşlılarla aparılan mədəni-maarif təbliğat-təşviqat işlərini də əhatə edir. 22 Lakin məsələnin mahiyyətini bir daha dəqiqləşdirməyə təşəbbüs göstərərək o, yenə də əvvəlki fikrinə qayıdır və qeyd edir ki, pedaqogika anlayışı gənc nəslin … tərbiyəsinə aiddir. Digər bir «Pedaqogika» dərsliyində də pedaqogika prosesi əvvəlcə düzgün şərh olunaraq göstərilir ki, pedaqoji proses dedikdə, pedaqogikanın tələblərinə uyğun olaraq bütövlükdə mütəşəkkil təlim-tərbiyə prosesi, pedaqoq və tərbiyə olunanların, müəllim və şagirdlərin fəaliyyəti nəzərdə tutulur, ikinci halda isə müəlliflər tərbiyə prosesini sosioloji proseslə eyniləşdirərək yazırlar: İctimai həyatın bütün sahələrində cərəyan edən insan tərbiyəsi prosesi və habelə, bu prosesin nəticəsi isə şəxsiyyətin sosioloji formalaşma- sıdır» 23 . Məlumdur ki, insan şəxsiyyəti ictimai-iqtisadi, siyasi, ideoloji və i.a. amillərin təsiri altında formalaşır. Tərbiyə də şəxsiyyəti formalaşdıran amillərdən biridir. Bütövlükdə isə o, şəxsiyyəti formalaşdıran yeganə amil deyildir. N.M.Kazımov «Pedaqogikanın bəzi tədqiqat hüdudları haqqında» məqaləsində tərbiyə prosesi ilə sosioloji prosesi eyniləşdirən bir sıra alimlərin əsərlərini 24 təhlil etmiş və belə bir nəticəyə gəlmişdir. Bəziləri şəxsiyyətin ümumiyyətlə formalaşmasını tərbiyə hesab edir, şəxsiyyətin hər cür, həm məqsədəuyğun və planlı, həm də plansız formalaşmasını, xarici mühit amillərinin şəxsiyyətə hər cür təsirini tərbiyə kimi başa düşürlər. Bəziləri tərbiyəni iki cəhətə: tərbiyəçinin fəaliyyətinə və tərbiyə olunan şəxsin fəaliyyətinə ayırır, bunların birini digərinə qarşı qoyur: birini (tərbiyəçinin fəaliyyətini) tərbiyənin xarici, digərini (tərbiyə olunanın fəaliyyətini) isə daxili cəhəti hesab edir. Bu cür şəxslər tərbiyə olunanın fəaliyyətini tərbiyəyə əsas cəhət kimi qələmə verir, bəzən də, onu özü hərəkətdə olan özü-özünə irəliləyən proses adlandırır 25 . N.M.Kazımov daha sonra qeyd edir ki, hər iki halda tərbiyə anlayışı təhrif edilir. Birinci halda tərbiyə anlayışı həddindən artıq genişləndirilir, sosioloji proseslə eyniləşdirilir. İkinci halda isə tərbiyə anlayışı xeyli məhdudlaşdırılır, yəni tərbiyənin bir cəhəti nəzərə alınır. İ.T.Oqorodnikov tərbiyə prosesini bütövlükldə iki qarşılıqlı tərəfə bölür. Həyatı dərk etmək və ona münasibətin formalaşması. Həyatı dərk etmək təhsilin başlıca funksiyalarıdırsa, ona münasibətin formalaşdırılması isə tərbiyənin başlıca funksiyasıdır. N.V.Savin isə qeyd edir ki, tərbiyə anlayışı geniş mənada təhsil və təlim də daxil olmaqla, böyüməkdə olan gənc nəslin həyata hazırlanması prosesini bütün əhatə edir 26 . Digər dərs vəsaitində isə tərbiyəyə belə tərif verilir: 20 Б.П.Есипов вя Н.К.Гончаров. Педагогика. М., Учпегдиз,1948, с.13. 21 Педагогическайа енсиклопедийа. М.,1966, с.282. 22 Йеня орда, с.287. 23 Н.И.Болдрйев, Ф.Ф.Королйов, Н.К.Гончаров вя В.Е.Гмурман. Педагогика. М., «Просвешение», 1968, с. 96-97 24 В.А.Волкович. Педагогика елмдир. 1909, с.21-22 В.А.Сухомлински. Коммунист тярбийяси щаггында етцдляр. Журнал «Народное образование», 1967, № 2. 25 А.П.Медведков. Педагогикадлйа самообразованийа, школы и семйи. Петроград, 1914, с.11-12. Б.Т.Лихачев. Шяхси мцнасибятляр вя тярбийянин ганунауйьун мясяляляриня даир. Журнал «Советскайа педагогика». 1966, №10. 26 Н.В.Савин. Педагогика. М., «Просвешенийе», 1942, с.157. 31 Tərbiyə bütövlükdə şəxsiyyətin formalaşması prosesinin məqsədəuyğun və sistematik olaraq idarə olunması və ya cəmiyyətin tələblərinə uyğun öz üzvlərinin xarakterinin, onun ayrı-ayrı keyfiyyətlərinin tərbiyələndirilməsidir» 27 . 1968-ci ildə nəşr edilmiş «Pedaqogika» dərs vəsaitində tərbiyənin iki geniş və dar mənada işlədilməsi qeyd olunur. Tərbiyəyə geniş mənada bunlar daxil edilir: Bu məqsədəuyğun, mütəşəkkil proses olub, şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafını təmin etməklə onu əməyə, ictimai fəaliyyətə hazırlayır. O, təhsili də, təlimi də və həm də tərbiyəni dar mənada özündə birləşdirir 28 . Bundan əlavə, müəlliflər düzgün olaraq qeyd edirlər ki, tərbiyə geniş mənada şəxsiyyətin sosial formalaşması anlayışından fərqlənir. Bu cür formalaşma nəinki bizim bütün təsirlərimizin, həmçinin şəxsiyyəti əhatə edən təbii və sosial mühitin və xüsusi tərbiyəvi fəaliyyətin nəticəsidir. Bunlar isə adamların fəal iştirakı zamanı həyata keçirilir. «Tərbiyə anlayışı dar mənada isə … «tərbiyə işi» anlayışı ilə eyniyyət təşkil edir və bu prosesdə … inamı, mənəvi davranış normaları, iradə və xarakteri, estetik zövqü, adamın fiziki keyfiyyətləri formalaşır. Nəhayət, belə qənaətə gəlir ki, əgər tərbiyə geniş mənada həyatın gerçəkliyi prosesi başa düşülürsə və ona … münasibətlərin formalaşdırılması, tərbiyə dar mənada isə ancaq münasibətlər və davranış sahəsini əhatə edir. «Pedaqoqika v şkole» dərs vəsaitində tərbiyə və onun məqsədi aşağıdakı kimi şərh olunur: … Cəmiyyətin qarşıya qoyduğu məqsədlərə uyğun olaraq şagirdlərin tərbiyəsinə mütəşəkkil, məqsədyönlü rəhbərlik tərbiyə prosesi adlanır. Onun başlıca məqsədi böyüyən adamın cəmiyyət üçün zəruri və faydalı şəxsiyyətin, yüksək mənəvi potensiala malik, əməyi arzulayan və əməyə qadir olan ideyaca mətin, estetik cəhətdən həssas və fiziki cəhətdən inkişaf etmiş insanın formalaşmasıdır». Göründüyü kimi, İ.M.Oqorodnikov tərbiyənin funksiyasını göstərməklə, onu təhsillə əlaqəli şəkildə götürür və gənc nəslin tərbiyəsi ilə məhdudlaşdırır. N.V.Savin də tərbiyə məsələsində həmin mövqedə durur. Tərbiyəni böyüməkdə olan nəslin təlim-tərbiyə prosesini əhatə etdiyini göstərir. Bundan sonrakı ədəbiyyatda isə tərbiyəyə tamamilə müsbət mənada başqa mövqedən yanaşılır. Əvvəla, tərbiyə məqsədəuyğun və sistematik idarə olunan şəxsiyyətin formalaşması prosesi kimi şərh edilir, ikincisi, cəmiyyətin mənafeyinə uyğun onun bütün üzvlərinin xarakter və keyfiyyətlərinin tərbiyə edilməsi mövqeyindən yanaşılır. «Pedaqoqika» vəsaitində isə tərbiyəyə geniş və dar mənada baxılır. Onun şəxsiyyətin hərtərəfli inkişaf etməsini təmin etdiyi təhsili, təlimi və tərbiyəni də özündə birləşdirdiyi qeyd olunur. Həmçinin çox düzgün olaraq tərbiyəni geniş mənada şəxsiyyətin sosial formalaşmasından fərqləndirir, formalaşmanın təsirlərimizin, şəxsiyyəti əhatə edən təbii və sosial mühitin və xüsusi tərbiyəvi fəaliyyətin nəticəsi kimi izah edilir. Azərbaycan pedaqoqlarının bir qrupunun nəşr etdirdikləri «Pedaqogika» kiitabında «Tərbiyə nədir?» sualına cavab olaraq göstərilir ki, pedaqogikada tərbiyə məfhumu iki mənada – dar və geniş mənada işlədilir. Geniş mənada tərbiyə gənc nəslin fiziki və əqli qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək, uşaqları bilik, bacarıq və vərdişlərlə silahlandırmaq və müəyyən dünyagörüşünə, əxlaqi sifətlərə yiyələnməkdən ötrü onlara məqsədə yönəlmiş planlı və mütəşəkkil surətdə təsir göstərməkdir» 29 . Bu qənaətə gəlirlər ki, geniş mənada tərbiyəyə uşağa edilən bütün məqsədəuyğun və mütəşəkkil təsirlər daxildir. Kitabda dar mənada tərbiyə isə uşaqda müxtəlif əxlaqi, fiziki, bədii və s. keyfiyyətləri inkişaf etdirmək deməkdir (məsələn, vətənpərvərlik tərbiyəsi, bədən tərbiyəsi və s. dedikdə, tərbiyə konkret və dar mənada işlədilir). «Pedaqogikadan mühazirə konspektləri» vəsaitində göstərilir ki, «tərbiyə» məfhumu sosial və pedaqoji mənada işlədilir. Sosial mənada tərbiyə məfhumu ilə «pedaqoji gerçəklik» anlayışı eyni mənada başa düşülməlidir. Sonra qeyd olunur ki, pedaqoji mənada «tərbiyə» anlayışının özü də iki (geniş və dar) mənaya malikdir. …Tərbiyənin bütün qolları birlikdə geniş mənada tərbiyə deməkdir. Dar mənada tərbiyə isə pedaqoji proses kimi iki cəhəti əhatə edir: həyatın dərk olunması və dərk olunanlara münasibəti formalaşdırmaq. Dar mənada tərbiyə məhz münasibətin formalaşdırılması prosesidir. Həyatı dərk etmək isə təlimin funksiyasıdır» 30 . B.A.Əhmədov 1979-cu ildə çap olunmuş jurnal məqaləsində isə «tərbiyə» anlayışı 27 Н.Е.Ковалев, Б.А.Райский, Е.А.Сорокина. Введение в педагогику. М., «Просвешенийе», 1975, с.28 28 В.В.Беларусова, И.Н.Решетен. Педагогика.М., «Физкултура и спорт», 1968, с.6. 29 М.А.Мурадхановун редактяси иля Педагогика. Бакы, «Азяр.Дювлят тядрис-педагожи ядябиййат» няшр 1964,с-5-6. 30 Б.А. Ящмядов, А.Г.Рзайев. Педагоэикадан мцщазиря конспектляри. Бакы, «Маариф» няшриййаты, 1983, с.9. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|