Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İfrat fəaliyyətçilik
qruplar arasında qarşılıqlı fəaliyyətin, əlaqələrin, münasibətlərin məcmusu. Qeyd etmək lazımdır ki, sosioloqlar üçün ayrı-ayrı adamları, onların birlik və təşkilatlarını öyrənmək sosial qarşılıqlı münasibətləri tədqiq etməkdən asan olmuşdur. Məsələ ondadır ki, adamlar arasındakı əlaqə və qarşılıqlı münasibət yetkin, möhkəm deyil, qeyri-maddi xarakter daşıyır. Məhz buna görə də ictimai həyatdakı bu yetkin olmayan əlaqə və münasibətlər dərhal başa düşülməmişdir. Lakin güman etmək olar ki, onların əhəmiyyətli rolunu adamlar çoxdan intuitiv səviyyədə hiss etmişlər- bunu belə bir fakt təsdiq edir ki, adamlar arasındakı mənəvi əlaqə arasında yaranan əhəmiyyətli sosial institutlar olan biri din termini ilə ifadə olunmuşdur-bu “reliqare” latın sözü olub, münasibət, əlaqə deməkdir. Lakin onların rolunun qiymətləndirilməsində
yayılmışı iki çaşqınlıqdır; ifrat fərdiyyətçilik və anarxizm: mübariz kohektivizm, onlardan ən təhlükəlisi təzahürü faşizmdir. İfrat fəaliyyətçilik və ya sosial nigilizm baxımından yalnız ayrı-ayrı adamlar, şəxsiyyətlər mövcuddur, ictimai əlaqələr, qarşılıqlı münasibətlər deməli, həm də cəmiyyət mövcud deyildir. Buradan belə qənaətə gəlmək olar ki, “cəmiyyət kateqoriyası” uydurmadır, sırf cəfəngiyatdır, onun arxasında real heç nə dayanmır. Bu cür yanüşmanm nəticəsi anarxizmdir, onlar obyektin, ictimai əlaqənin, qarşılıqlı fəaliyyətin rolunu inkar edirlər, deməli, müxtəli ictimai təşkilatların və dövlətin də əhəmiyyətini qəbul etmirlər. Rus sosioloqu, anarxizmin görkəmli nəzəriyyəçisi, “dövlətsiz cəmiyyət” konsepsiyasının yaradıcısı P. Kropotkinanm fikrincə, şəxsiyyətin azadlığı “yalınız o 30 vaxt mümkün olacaqdır ki, birliyin əsas ideyası tam azadlıq, hakimiyyətin olmaması - anarxiya olsun”. Əksinə, ifrat, mübariz kollektivizmin tərəfdarlarının fikrincə, “cəmiyyət”, “dövlət” anlayışları ilə ifadə olunan sosial hadisələr yalnız real mövcud olmayıb, həm də cəmiyyətin təşkil olunduğu fərdlərdən fərqli olaraq, daha 3 diksək dəyərə malikdirlər. Bu konepsiyanm məğzi belədir; “yalnız cəmiyyət, cəmiyyətdən başqa heçnə tək cəmiyyət mövcuddur”. Bu konsepsiyanın tərəfdarlarının fikrincə, ayrı-ayrı adamlar daha geniş bütövün yalnız bir hissəsi Hegel demişkən, “anıdır” - ayaqlar və əllər insan hədənin hissələri olduğu kimi onlar ayrıca mövcud deyillər. Şəxiyyətin, ayrıca adamın rolunu açıq şəkildə aşağı salan bu Hegel konsepsiyası, onun davamçıları, xüsusən K.Marks tərəfindən tənqid olunmadan qəbul olunmuşdur - sonradan Marksm bu mövqeyi kəskin tənqidə məruz qalmışdır. Rus filosofu N. Berdyayev yazırdı; “Marks gözəl sosioloq, ancaq zəif antropoloq olmuşdur. Marksizim cəmiyyət problemini qoyur, ancaq insan problemini qoymur, onun üçün insan cəmiyyətin funksiyasıdır, iqtisadiyyatın texniki funksiyasıdır. Cəmiyyət ilkin fenomen, insan isə epifenomendir” Mübariz kollektivizmin konsepsiyasının ardıcıl həyata keçirilməsi totalitar siyasi rejimin bu və ya digər növünün bərqərar olması gətirib çıxarır - bu vaxt cəmiyyət şəxsiyyəti tam özünə tam tabe edir, onun şəxsi həyatının bütün məqamlarını - ən xırda detallarına qədər, həta güc tətbiq etməkdə, zorla bu və ya digər dəb rəqs və s. standartları tətbiq etməklə - nizamlamağa cəhd edir. Bu ehkamlarda olan nəzəri xarakterə baxmayaraq tarixi təcrübə göstərir ki, onlar bir çox insan əzablarının və
bədbəxtliyinin mənbəyi ola bilərlər - bu da dünyagörüşü çaşqınlığının nə qədər təhlükəli olduğunu göstərir. Əlbəttə, ictimai təşkilatın iki göstərilən komponentləri - adamlar və onların qarşılıqlı münasibəti - hələ cəmiyyətin mürəkkəb strukturunu tam əhatə etmir. Onlar yalnız onun iki əsas, aparıcı dayaqlarıdır. Əslində isə cəmiyyətin strukturu iki ölçülü deyildir, o mürəkkəbdir, çoxölçülüdür, müxtəlif hissələr və elementlərdən ibarətdir - çoxcəhətli sosial hadisələrin dərk olunmasında əlverişlilik yaratmaq üçün onlar bu iki komponentdə cəmləşdirilmişdir. Təbii ki, real mövcud olan canlı cəmiyyət qarşımızda rəngarən çalarları, sonsuz element və hissələrin çoxluğu ilə dayanır. Sosoial sistem özünün sistemaltısı kimi maddi, mənəvi və həyatın digər sahələrini qəbul edir - onların hər birinin öz komponentləri var. Belə ki, mənəvi sahə özündə din, elm, incəsənət, hüquq, əxlaq və s. birləşdirir. Cəmiyyətin bütün bu müxtəlif hissələri bir-biri ilə bağlıdır, çoxlu əlaqələr, qarşılıqlı fəaliyyət hesabına bir-birinə qarışmışdır - bu da sosial strukturun ayrı-ayrı elementlərini vahid tam halında birləşdirir; bu hüceyrələr arasında bədən əlaqəsini canlı orqanizmi yaratmasına bənzəyir. Şübhəsiz ki, cəmiyyət təbiətdən həm fiziki, həm də bioloji cəhətdən əsaslı şəkildə fərqlənir, öz mürəkkəbliyi ilə seçilir. Ona görə də sosial sistemin sosial - fəlsəfi təhlilində mürəkkəb anlayışlar aparatından istifadə olunur. Təbiət sistemini təsvir etmək üçün geniş tətbiq olunan “elemenf’, “münasibəf’, “təşkilaf’, “sistem”, “struktur” anlayışlarla yanaşı sosial fəlsəfədə “subyekt”, “obyekf’, “ideal”, “sosial fəaliyyəf’ və s. kimi xüsusi anlayışlardan da istifadə olunur. Bu anlayışlar aparatının yaradılması fəlsəfi fikrin inkişafının uzun tarixi prosesinin nətieəsidir.
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|