Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Struktura”
- “subyekt” və “obyekt”
- Sosial fəaliyyəti
Təbiətdə və cəmiyyətdə üzvü bütövlük, tamlıq, sistcmlik haqqında ilk təsəvvürlər hələ qədim fəlsəfədə yaranmışdır. Qədim Çin fəlsəfəsində (Lao-Tszı, Konfutsi) o Dao kateqoriyası, qədim yunan fəlsəfəsində (Platon, Aristotel) Loqos anlayışı ilə ifadə olunurdu. Bu hər iki anlayış dünyanın nizamlılığı, mütəşəkilliyi, onun təşkil edən hissələrin üzvi vəhdəti. Yer və Göy, təbiət və cəmiyyət, şəxsiyyət və hakimiyyət haqqında eyni fikirlər ifadə olunurdu. Lakin sistemlilik problemi daha ətrafli XIX-XX əsr mütəfəkkirləri - Kont, Spenser, Marks, Veber, Sorokin, Parsons və başqaları işləyib hazırlamışlar. Müasir sosial fəlsəfənin əsas anlayışlarının hərtərəfli işlənib hazırlanması onlarim adı ilə bağlıdır. Bu anlayışlara aşağıdakılar aiddir; Cəmiyyətin element və ya hissəsi sosial sistemin ən xirda hissəciklərini və ya onun bəzi məcmusunu təşkil edir. Element və hissə kimi həm ayrı-ayrı adamlar və ya onların birliyi, həm də onlar arasındakı bu və ya digər münasibətlər, eyni zamanda bu münasibətlər əsasında yaranan təşkilat və institutlar çıxış edə bilər. Göstərilən anlayışlar bütün sosial sistemə nisbətən nisbətən sadə, daha elementarı ifadə edir. Cəmiyyəti təşkil edən elementlər, hissələr, sistemaltılar olduqca çoxsahəli, çoxkeyfıyyətli, ierarxikdir.
arasındakı müəyyən əlaqə, qarşılıqlı asılılıq başa düşülür. Münasibət - bir növ görünməz möhkəmləndirici materialdır, o adamları və cəmiyyəti birləşdirir, onları bütöv monolitə çevirir. Adamlar arasındakı möhkəm, daimi, təkrarlanan, münasibət qarşılıqlı fəaliyyət tədricən cəmiyyətdə sabit qrupların, institutların yaranmasına gətirib çıxarır, onlar da öz növbəsində öz aralarında bu və 33 ya digər qarşılıqlı münasibəti görürlər. Sosial münasibətin zənginliyi və rəngarəngliyi inkişaf etmiş demokratik cəmiyyətin əlamətidir və ya əksinə, onların eyni cür olması, inkişaf etməməsi bu və ya digər cəmiyyətin totalitar - qeyri-demokratik xarakterini göstərir.
olan möhkəm əlaqə, münasibətlər sistemini əks etdirir, eyni zamanda onların əsasında yaranan, cəmiyyətin bütövlüyünü təmin edən, müxtəlif daxili və xarici təsirlər vaxtı onun xassələrini qoruyan- sosial qrupların və institutların məcmusunu əks etdirir. Beləliklə, strukturaya tarixən formalaşan cəmiyyətin quruluş forması, daxili nizama salma, onun müxtəlif hissələrinin razılaşması kimi tərif vermək olar. İctimai həyatı təhlil edərkən tez-tez “subyekt” və
əks olsalar da bir-biri ilə sıx bağlıdırlar. Subyekt deyərkən sosial fəlsəfə fəallığın daşıyıcısı kimi çıxış edən, passiv hadisə kimi özünü göstərən obyektə istiqamətlənən fəallığı nümayiş etdirən insan və ya qrup başa düşülür. Obyekt kimi həm şeylər, həm də adamlar çıxış edə bilər. Lakin istənilən halda obyekt deyərkən həmin an subyektin fəallığının istiqamətləndiyi dərk olunan və ya predmet- praktiki hadisələr başa düşülür. Nəhayət, sosial fəlsəfədə ümumiləşdirici anlayış; sosial
sosial subyektlərin (bu və ya digər obyektlərə münasibətdə) əlaqə və münasibətlərinin bütün məcmusunu əhatə edir. Müasir fəlsəfənin sosial orqanizmi təsvir etmək üçün istifadə etdiyi sadaladığımız əsas kateqoriyalar göstərir ki.
sosial sistem əsaslı şəkildə təbii sistemdən fərqlənir. Bu fərqlər aşağıdakılardır: 1)
səviyyələr, eyni zamanda onların funksiyalarının, əlaqə və qarşılıqlı münasibətlərinin çoxluğu: 2)
elementlərin müxtəlif keyfıyyətliliyi, müxtəlifliyi-onların arasında rəngarəng maddiliklə yanaşı həm də müxtəlif çalarlı ideal, mənəvi hadisələr də vardır. Ona görə də, cəmiyyətin tədqiqində həm humanitar, həm də təbiət elmlərinin istifadə etdiyi kompleks yanaşma daha məhsuldardır. 3)
geniş yaradıcılıq imkanlarına, öz davranış formalarını sərbəst seçmək bacarığına malikdir, bu da cəmiyyətin inkişafında qeyri-müəyyənliyi, müxtəlifliyi yaradır. Bu
fikrin əsaslandırılması müasir fəlsəfənin əsas mövzularından biridir. Fəlsəfi fikrin ictimai həyatın xüsusi mürəkkəbliyini və rəngarəngliyini açması ilə tədqiqatçıların bütün bu rəngarəngliyi bir
əsasa, ümumi
bayraq altında
ümumiləşdirməyə cəhdləri də güclənir. Həm də filosoflar bu cəhdlərində digər elmlərin nümayəndələrinin arxasınca getmişlər - onların hər biri öz sahələrində bu və ya digər “ilkin kərpicləri” aşkar etmişlər: fizika - elementar hissəciklər, kimya -atomlar, biologiya - canlı hüceyrələr, psixologiya - qıcıqlandırıcı hadisələr və s. Sosial fəaliyyəti cəmiyyətə tətbiq etmək üzərində düşünən filosoflar uzun diskussiyalardan sonra ümumi qənaətə gəlmişlər. Bu ümumi qənaət ondan ibarətdir ki, ictimai həyatın zahirən rəngarəng görünən hadisələri adamların birgə fəaliyyətinin bu və ya digər müxtəlifliyidir-müasir sosial fəlsəfənin banisi O.Kont belə güman 35 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|