Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəmiyyət - vahid sosial orqanizmdir, daxili təşkili bu quruluş üçün xarakterik olan müəyyən, çoxcəhətli
- Vətəndaş cəmiyyəti-insan hüququnun müdafiəsi prinsipinin fəaliyyət göstərdiyi hüquqi dövlət sistemində
iqtisadi, mədəni və s. birlikləri olmayan adamlar demək olardı. Adamlar cəmiyyətdə yaşamaq üçün yaranmışlar. Cəmiyyət anlayışı yalnız indi yaşayan adamlar yox, həm də bütün keçmiş və gələcək nəsli, yəni bütün bəşəriyyəti əhatə edir. Bütövlük sistemində adamların birliyi onun üzvlərinin iradəsindən asılı olmayaraq yaşayır. İnsan cəmiyyətinə heç kim ərizə ilə qəbul olunmur; doğulmanm təbii faktı labüd olaraq insanı ictimai həyata daxil edir. Cəmiyyət özünün inkişafının istənilən mərhələsində - çoxsahəli birlikdir, adamların çoxsaylı rəngarəng əlaqə və münasibətlərinin mürəkkəb birləşməsidir. Cəmiyyətin həyatı onu təşkil edən adamların həyatı ilə başa çatmır. Cəmiyyət ayrı-ayrı adamların yarada bilmədiyi maddi və mənəvi dəyərlər yaradır: texnika, müəssisə, dil, elm, fəlsəfə, incəsənət, əxlaq, hüquq, siyasət və s. İnsan münasibətinin, fəaliyyətinin mürəkkəb və ziddiyyətli yumağı, kələfi və onların nəticələri bütöv kimi cəmiyyəti təşkil edir. İnsan cəmiyyəti - öz daxilində parçalanmış bütöv sistemdir, o, tarixən yaranmış və fasiləsiz olaraq inkişaf edir, keyfiyyət dəyişikliyinə uğrayaraq ardıcıl mərhələlər keçir. Bu sistemin ümumi qanunauyğunluğu bu sistemə daxil olan istənilən elementin xarakterini müəyyən edir, onun inkişafını istiqamətləndirir. Deməli bu sistem- dəki hər bir element tək kimi yox, tama aparan əlaqə kimi başa düşülməlidir.
istehsalı və onun əsasında yaranan istehsal, iqtisadi sosial münasibətləri yaradır - o da özündə sinfi, milli, ailə münasibətlərini, siyasi münasibətləri və nəhayət 57 cəmiyyət həyatının mənəvi sahəsini - elm, fəlsəfə, din, incəsənət, əxlaq və s. birləşdirir. Ümumiyyətlə cəmiyyət olmadığı kimi, ümumiyyətlə insan da yoxdur, adamların ictimai təşkilinin konkret formaları var. Konkret eəmiy- yətlərin bütün fərqlərinə baxmayaraq istənilən eəmiyyətin onu heyvan sürüsündən və ümumiyyətlə cəmiyyətdən fərqləndirən xüsusiyyətləri vardır. Cəmiyyət onu təşkil edən komponentlərin və onların sıx qarşılıqlı əlaqəsinin dəqiq ayrılığına malikdir. İqtisadiyyat, siyasət, hüquq, elm, əxlaq, incəsənət, ailə, din bir- biri ilə əlaqəsiz mövcud deyildir. Bütöv cəmi}q/ətsiz, adamlarsız, bir-biri ilə qırılmaz bağlı olan ictimai münasibətlər sistemi nə iqtisadiyyat, nə siyasət, nə də əxlaq ola bilməz. Bütün bunlar - vahid qanun hədləridir, onlar vahid qanunla yaşayırlar. Siyasi təşkilatlar, iqtisadi əlaqələr (istehsal, bölgü, istehlak), hüquq normaları, ailə- nigah münasibətləri, qohumluq əlaqələri, milli və digər münasibətlər adamları birləşdirir və kollektivdə adamları bir-birinə qarşı qoyur. Adamlar daimi olaraq öz həyatlarının ietimai istehsalı prosesini həyata keçirirlər: maddi nemətlər istehsalı, ictimai varlıq kimi adamların istehsalı, adamlar arasındakı münasibətlərin müvafiq tiplərinin istehsalı, ünsiyyətin formaları və ideyaların istehsalı cəmiyyətdə ən müəmmalı şəkildə təsərrüfat, iqtisadi dövlət, ailə münasibətləri, eyni zamanda ideoloji xarakterli bir sıra hadisələr bir-birinə qarışır. Bütün bunlar qarşılıqlı fəaliyyətdə olur, dəyişir, mümkün çalarlar kəsb edir və bütövlükdə ictimai həyat axını yaradırlar. Bu axının həyati əsası - əməkdir. Adamların şəxsi və ümuminsanı taleyi daim axır və gündəlik fəaliyyətlə - əməklə bir-biri ilə bağlanırlar. Məhz cəmiyyət çox və ya az normal varlığın və adamların inkişafının əsas şərtidir. 58 çünki tok adam təbiətin kortəbiiliyi qarşısında vəhşi heyvanlar və “simasız adamlar” qarşısında gücsüzdürlər. İnsanın şəxsi azadlığına hədd qoyan cəmiyyət bununla belə müəyyən normalar, adətlər, hüquqlar və öhdəliklərlə bu azadlığı məhdudlaşdırır. Ancaq bu məhdudluq cəmiyyət üzvlərinin maraqlarından irəli gəlir. Nəhayət bir daha qeyd edək ki, cəmiyyət - adamların
adamların əlaqəsi nəzərdə tutulur-hər biri ayrılıqda qarşılarına qoyduqları məqsədə çatmaqda çətinlik çəkdiklərindən nəticə əldə etmək üçün birləşirlər. Cəmiyyət elə tamdır ki, burada ayrı-ayrı adamlar iştirak edir, onun tərkibinə daxil olurlar, ancaq heç də adamların riyazi cəmi və ya mexaniki kütləsi deyildir. Biz cəmiyyət deyərkən məhz adamların birliyini nəzərdə tuturuq, bununla belə insan cəmiyyətini müxtəlif heyvan birliklərindən - bu instinkt, bioloji tələbatdan doğan birlikdir- fərqləndiririk. Didroya görə, cəmiyyət insana digər heyvanlar üzərində hakimiyyət verir. Cəmiyyətin hesabına insan quruda olan hökmranlığı ilə qane olmur, öz hakimiyyətini dəniz də şamil etməyə can atır. Bu ittifaq onu həblərlə xəstəliklərdən ayırır, qocalığına kömək edir, kədərli olanda təsəlli verir. Cəmiyyət insana öz taleyi ilə mübarizə aparmaq üçün güc verir. Ünsiyyətcilliyi məhv etməklə siz insan nəslini dağıtmış olursunuz-həyatın və onun bütün xoşbəxtliyinin qorunması bundan asılıdır. Vətəndaş cəmiyyəti ideyasına da diqqət yetirmək lazımdır. Vətəndaş cəmiyyəti-insan hüququnun müdafiəsi prinsipinin fəaliyyət göstərdiyi hüquqi dövlət sistemində yaşayan ayn-ayn adamların vəhdətidir. Həqiqi vətəndaş cəmiyyətində hər bir adam məqsəd və ali dəyərdir. Lakin insan haqqı adamlarla münasibətsiz öz 59 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|