Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mədəniyyətin, onun
- Sosial hərəkat
- Reformator hərəkatı
iqtisadi və mədəni amillər bir-biri ilə sıx bağlıdırlar. Məsələn, doğuşun artması (təbii - bioloji amiljcəmiyyətin inkişafına səbəb olur - bu istehsalın, təhsilin, tibbi xidmətin inkişafı ilə uyğunlaşmış halda ola bilər - belə uyğunlaşma olmasa bu hal yoxsulluğun, xəstəliyin və sosial sabitliyin pozulmasına gətirib çıxara bilər. Şübhəsiz ki, texniki ixtiraların və elmi kəşflərin rolu da olduqca böyükdür. İxtiralar və buxar maşınının və digər texniki yeniliklərin geniş tətbiqi XVII-XIX əsrlərdə sənaye inqilabına gətirib çıxarmışdır, sonra bu sənayenin burjuaziyanın, proletariatın inkişaf etdiyi yeni tip sənaye cəmiyyətinin yaranmasına səbəb oldu. XX əsrin tarixi təcrübəsi göstərir ki, əmək alətlərinin inkişafı, texnikanın tərəqqisi, avtomatlaşnianm və yüksək texnologiyanın sənaye istehsalına tətbiqi ictimai həyatın bütün sahələrini, müxtəlif insan birliklərini - böyük və kiçik - strukturunu, mədəniyyətini, təlabatlarmm ödənilməsi üsullarını dəyişir.
Belə ki, XIX-XX əsrlərdə Qərbi Avropa və ABŞ-dan elmin nailiyyətlərinin Yaponiyaya gətirilməsi ona gətirib çıxardı ki, qısa
vaxt ərzində, ikinci dünya
müharibəsindəki məğlubiyyətinə baxmayaraq, Yaponiya dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrindən birinə çevrildi. Təəssüf ki, tarixdə əks xarakterli nümunələr də olmuşdur. Hakim sinfin həyata keçirdiyi tədric etmə siyasəti, ölkəyə yeni ideyaların daxil olmasının qarşısının alınması, yeni məhsulların gəlişinə qoyulan qadağalar, güclü dövləti viranh vəziyyətə salmış, nəticədə sosial struktur və institutlar köhnəlmişdir. Tarixin təcrübəsi göstərir ki, mədəni yaradıcılıq sahəsindəki mütərəqqi ideyalar öz vaxtını artıq yaşamır, institutlar və sosial strukturlar hakimiyyət fomrası üçün təhlükə yarada bilər. 51 Ona görə də mədəniyyətin inkişafı prosesi daim hakimiyyət və dövlət tərəfindən nəzarət altında olur. Elmin və texnikanın, ədəbiyyatın, ineəsənət və fəlsəfənin inkişafının çoxəsrlik tarixi hakimiyyətin yeni ideyaların və nəzəriyyələrin təsdiq olunmasına müqavimət göstərməsinin - darvinizm, genetika, kibernetika, eyni zamanda texniki ixtiralar (buxar maşını, kompüter), incəsənətdə olan yeni meyllərin şahidi olmuşdur. Bununla belə ictimai inkişafın nəzərdən keçirilən sosial ilkin şərtlərinin əhəmiyyətinə baxmayaraq nəzərə almaq lazımdır ki, bütün sosium, onu təşkil edən adamlar Yer planetinin biosferası tərkibinə daxil olan canlı orqanizmdir. Digər canlı varlıqlar kimi adamlar cazibə qüvvəsinin, elektromaqnit sahəsinin, kosmik şüaların, istilik dinamikasının təsirinə, hələ axıra qədər öyrənilməmiş nazik enerjilərin şüalanmasının təsirinə məruz qalırlar. İnsan və təbiətin dərin vəhdətinin duyulması qədim filosoflar tərəfindən Dao (Lao-Tszı), Loqos (Platon), Allah (isa peyğəmbər) anlayışlarında ifadə olunmuşdur. Lao-Tszıya görə Dao hər şeyin vəhdətidir, hər şeyin əsası, köküdür, bütün şeylərin anasıdır. “İnsan yerdən, yer göydən (kosmosdan), göy isə daodan, dao özü isə özü-özündən asılıdır”. Əksər fəlsəfi təlimlərdə sosial həyatın hərəkətverici qüvvəsi kimi təbii amilləri də qeyd edirlər. Vemadski biosfera və neosfera haqqında təlimində canlı və cansız maddələrin maddi - enerji vəhdətini əsaslandırır. Qumilyev bioritm problemini araşdırmış, xüsusən etnogenez ritminə diqqət yetirmiş, etnosların yüksəlişini, depresiyasmı və tənəzzülünü tədqiq etmişdir. Dünya fəlsəfi fikrinin nəticələrini nəzərə alan müasir sosial fəlsəfə ictimai həyatdakı dəyişiklik və inkişaf proseslərinə bu və ya digər dərəcədə təkan verən yalnız
ictimai - iqtisadi, siyasi və mədəni deyil, həm də təbii amilləri tədqiq etməyi qarşısına vəzifə qoymuşdur. Bütün bu amillər tədricən yığılaraq - istər aydın görünən istərsə də şüurumuz üçün sirli qalan - güclü reformist və inqilabi hərəkat yaradır, müxtəlif tarixi dövrlərdə dərin sosial dəyişikliyi sürətləndirir.
ya çox dərəcədə mütəşəkkil fəaliyyət göstərən adamların kollektiv, birgə fəaliyyətlərində ifadə olunur, o iştrakçılarm sosial kollektiv birgə fəaliyyətlərində ifadə olunur, 0
ümumi, daha aydın səbəbi adamların əsas təlabatlannm, ilk növbədə iqtisadi təlabatlarmm ödənil- məməsidir. Məhz bunlar adamlarda narazılıq, narahatlıq, psixi gərginlik, sosial gərginlik yaradır. Bu narahatlıq zahirən adamlar arasında əlaqələrin yaranmasında, kəskin diskusiyalarm qurulmasında, yaranmış vəziyyətlə bağlı düşüncələrin bölüşdümlməsində təzahür edir. Narahatlıq, qıcıqlanma vəziyyəti, böyük və kiçik birlikləri, bütöv etnosları, sinifləri, dövlətləri əhatə edə bilər. Sosial münaqişəni yaradan bu vəziyyət - müəyyən sosial hərəkatın başlanğıe nöqtəsidir, o sosial sarsıntıların yaxınlaşdığını göstərir. Bu vəziyyət istər-istəməz əksər xalqları əhatə edir, bəzən o inqilabi partlayışın astanasında dayanan inqilabi vəziyyət adlanır. Ancaq inqilab sosial hərəkatın formalarından biridir. Onun xarakteri rəngarəngdir və ilk növbədə onun məqsədləri, eyni zamanda tətbiq olunan metodlar və ona cəlb olunan adamların sayı ilə müəyyən olunur. Bu əsas meyarla da reformist və inqilabi hərəkat bir-birindən fəqlənir. Reformator hərəkatı adətən qismən məhdud dairəni və birlikləri əhatə edir. Onlar qurulmuş sosial qaydalar 53 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|