Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cəmiyyətin inkişafı və onun dinamikası
- Dəyişiklik
əsasında yaranır. Onların hər biri üçün ictimai həyatın öz daxili strukturu, çoxsaylı ayrı-ayrı formaları ilə spesifik sahəsi uyğun gəlir. Cəmiyyət üçün əsas, zəruri olan fəaliyyət növləri haqqında baxışlar yalnız onun strukturunun mürəkkəbliyini başa düşməyə yox, həm də sonrakı izahat gedişində vahid, bütöv orqanizm kimi cəmiyyətin xüsusi xəssələrini, onu təşkil edən hissələrdə olmayan keyfiyyətləri gömıəyə imkan verir. Cəmiyyətin strukturunu nəzərdən keçirməyi yekunlaşdıraraq qeyd etmək lazımdır ki, təhlil gedişində ayırdığımız sosial fəaliyyətin tipləri, qruplar, institutlar, reallıqda olan onların qarşılıqlı münasibəti həmişə bir yerdə mövcuddur, qarşılıqlı əlaqədədir, tez-tez toqquşurlar, bir-birinə sirayət edirlər. Ona görə də cəmijq/ətin tərkib hissələrinin göstərilən xassələri hələ onun ümumi vəziyyətini, onun ümumi fəaliyyətini tam izah etmir. Yalnız onun ayrı-ayrı hissələrinə xas olan xassələrə yox, həm də onu təşkil edən hissələrin heç birində olmayan xassələrə malik olan xüsusi orqanizm kimi, vahid sistem kimi cəmiyyəti yaradır. Aristotel dediyi kimi tam sadəcə olaraq onu təşkil edən hissələrin məcmusunu təşkil etmir, onu daha çox, başqa cür başa düşmək lazımdır. Ona görə də cəmiyyəti tam kimi başa düşmək üçün yalnız onun hissələrini öyrənmək yox, həm də bütövlükdə cəmiyyətin xassələrini aydınlaşdırmaq lazımdır. Bu aşağıdakı xassələrdir; özfəaliyyət, özünü təşkil, özünü inkişaf etdirmək, öz-özünə kifayət etmə. Qeyd etmək lazımdır ki, birinci üç xassə yalnız bütövlükdə cəmiyyətə xas deyil, o az və ya çox dərəcədə onu təşkil edən sahələrə də aiddir: ancaq öz-özünə kifayət etmə xassəsi sırf bütövlükdə cəmiyyətə xasdır. 45 Öz-özünə kifayət etmə - sistemin öz şəxsi fəaliyyətini yaratmaq və öz mövcudluğu üçün zəruri şəraiti qurmaq, kollektiv həyat üçün tələb olunan hər şeyi istehsal etmək bacarığıdır. Öz-özünə kifayət etmə - cəmiyyətin onu təşkil edən hissələrindən əsas fərqidir. Yuxarıda göstərilən sosial fəaliyyətin heç bir tipi sərbəst fəaliyyət göstərə bilməz, heç bir ayrıca sosial qrup təklikdə yaşaya, lazım olanlarla özünü təmin edə bilməz. Bu cür bacarığa bütövlükdə yalnız cəmiyyət qadirdir. Yalnız fəaliyyətin bütün növlərinin məcmusu bütün bir yerdə götürülmüş və qarşılıqlı əlaqədə olan qruplar və onların institutları, bütövlükdə öz-özünə kifayət etmə sosial
olan şəraiti öz şəxsi cəhdləri hesabına yaratmağa qadir olan adamların birgə fəaliyyətinin məhsulu olan cəmiyyəti yaradır.
də diqqət yetirmək məqsədəuyğundur. Qeyd etdiyimiz kimi təbiət kimi cəmiyyət də sabitlik və qeyri- sabitliyin, dəyişməzlik və dəyişkənliyin, sükunət və hərəkətin ziddiyətli vəhdətini təşkil edir. Ona görə də sosial təhlil cəmiyyətə onun strukturu baxımından yalnız statikada deyil, həm də onun dəyişkənliyi və inkişafı baxımından dinamikada baxılmasını tələb edir. Təbiət kimi cəmiyyət haqqında da demək olar ki, o daim axır, hərəkət edir, dəyişir. Həm təbii, həm də ictimai varlığın bu universal xassəsini vaxtilə Heraklit və digər yunan filosofları qeyd etmişlər. Lakin inkişaf haqqında ən yetkin və dərin təlimi Hegel yaratmışdır. Kont və Marks öz fəlsəfi sistemlərində sosial inkişafın spesifikasına, onun amillərinə,
Onların nəticələrinə əsaslanan müasir 46 filosoflar belə hesab edirlər ki, sosial hadisələrin tədqiqində prosessual adlanan yanaşma lazımdır, bəzən onu dialektik və ya tarixi də adlandırırlar. Başqa sözlə desək, eəmiyyətə onun quruluşu baxımından statikada (sükunətdə) baxsaq struktura onun dinamikası, dəyişməsi və inkişafının təhlili ilə tamamlanacaqdır. Cəmiyyətin inkişafının müasir prosesual təhlili əsaslı şəkildə işlənib hazırlanmış anlayışlar aparatına əsaslanır. Hal-hazırda sosial tədqiqatlarda “proses”, “fəaliyyət”, “dəyişkənlik”, “inkişaf’, “tərəqqi”, “tənəzzül”, “inkişaf amili”, “təkamül”, “inqilab” və s. terminlərdən geniş istifadə olunur. Bu anlayışların qısa məzmununa nəzər salaq. Proses - sosial sistemlərdə, yəni qruplarda, institutlarda, bu sistemin digər elementlərində vahid dəyişkənlik seriyasıdır. Proseslərin müxtəlif növləri mümkündür; (daxili) şəxsiyyət, məsələn insanın öz biliyini artırması, öz- özünü təkmilləşdirməsi prosesi; adamların qarşılıqlı münasibətlərində baş verən proseslər, məsələn, onların razılığa gəlmədən münaqişəyə qədər və əksinə inkişafı; sosial birlik daxilində və onlar arasında olan dəyişiklik; bütövlükdə cəmiyyət struktumnu əhatə edən proseslər. Proseslərin inkişafına digər yanaşma da mövcuddur. Məsələn, həm konstruktiv, inteqrasiya, adamları birləşdirən, yaxınlaşdıran prosesləri və ya əksinə, dağıdıcı, ayıran, rəqabət və münaqişə yaradan prosesləri ayırmaq olar. Ən sadə proses, cəmiyyətin fəaliyyət göstərməsidir - bunu deyərkən cəmiyyətdə mövcud struktur və münasibətlər çərçivəsində onun gündəlik fəaliyyəti ilə bağlı olan dönmə, qayıtma qabiliyyətli dəyişiklik nəzərdə tutulur. Dəyişiklik deyərkən cəmiyyət, və ya onun ayrı-ayrı hissələrində və onların xassələrində kəmiyyət xarakteri 47 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|