Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xalq - insanların dil, ərazi, iqtisadi və mədəni birliyidir.
- Milli özünüdərk və millətçilik
- Milli özünüdüşünmə öz xalqının, həm də onun mədəni özünəməxsusluğunu - onun adətini, ənənəsini, inamının
- Millətçilik - milli cqoizmin təzahür formasıdır.
əlaqələrin güclənməsi ilə bu etnik komponentlərdən birinin dili xalqın ümumi dilinə çevrilmiş, qalan tayfa dilləri isə ya dialekt rolu oynamaq səviyyəsinə düşmüş, ya da tamam yox olmuşdur. Ərazi, mədəni, müəyyən mənada iqtisadi ümumilik formalaşdı - çox vaxt bunlar sabit xarekter daşımırdılar. Xalq - insanların
göstəricilərindən biri onların yığcam adlarının siması idi. Dövlətin yaranması xalqın möhkəmlənməsinə kömək etmişdir. Lakin tarixi inkişaf prosesində xalq nə ərazi, nə də dil baxımından dövlətə uyğun gəlməyə bilər. Kapitalist münasibətlərinin inkişafı ilə iqtisadi və mədəni əlaqələr güclənir, milli bazarlar yaranır, təsərrüfat dağınıqlığı ləğv edilir, xalqın ayrı-ayrı hissələri bir milli bütövlükdə birləşir, xalq millətə çevrilir. Xalqdan fərqli olaraq,
qohum olan tayfa və xalqlardan, həm də müxtəlif tayfa, irq və xalqlardan yaranmışdır. Millətin tarixi
keçmişinin, yaranmasının və inkişafının xüsusiyyətləri, onun iqtisadi quruluşunun, mədəniyyətinin, coğrafi və iqtisadi mühitinin məişətinin, ənənəsinin özunə- məxsusluğu - bütün bunlar millətin mənəvi simasında öz izini qoyur, xüsüsi milli xarakter formalaşdırır. Tarix sanki özünəməxsus milli “çalarlar”, “tikir”, onun nadirliyi qiymətsizdir. Kim bilir, bəlkə də, xalqlar, millətlər və nəsillər çox vaxt tarixi əql adlandırılan hansısa sirrli tarixi harimoniyanı saxlamaq üçün nadirdirlər. Millətlər bir- birindən əsasən ümumdünya tarixi rollarına görə fərqlənirlər: hər bir millət dünya sivilizasiyası və mədəniyyəti xəzinəsinə öz töhvəsini verir. Millətin yalnız xüsusi - onu başqa millətlərdən fərqləndirən - yox, həm də ümumi - onların bəzilərini birləşdirən - xüsusiyyətləri 69 var: bir dildə danışan, ümumi ərazidə yaşayan və ya öz tarixlərində, mədəniyyətlərində, məişətlərində, psixologiyalarında ümumi çox şeyləri olan müxtəlif millətlər vardır. Tarixin əqli millətlərin böyük rəngarəngliyini yaratmışdır, onların hamısı bir yerdə sosial varlıq bağında olan xüsusi gül dəstəsidir, burada hər bir millətin öz xüsusi ətri var, sanki öz aurası ilə ətrafa nur saçır. Bu mənada milləti şəxsiyyətlə müqayisə etmək olar. Əgər adamlar və xalqlar başqa milli xüsusiyyətləri özlərinki kimi dəyərləndirsələr bundan bəşəriyyət xeyli udardı. Milli özünüdərk və millətçilik məsələlərinə də toxunmaq yerinə düşərdi. Milli münasibətlərin ümumi iqlimi daha çox hər bir adamın vətəndaş yetkinliyindən və öz xalqının bütövlükdə cəmiyyətin köklü maraqlarını dərindən başa düşməsindən aşlıdır. Bu sivil özünüdərketmənin əsasıdır. Milli
haqqında danışırsa, o ilk növbədə öz xalqının mənəvi vəhdətini nəzərdə tutur. O ayrı-ayrı subyektlərin həyatdan getməsinə və nəsillərin dəyişməsinə baxmayaraq qalanları nəzərdə tutur. Millət çoxları üçün olan nə isə birləşmədir. Millət öz oğullarını və qızlarını, babalarını və nənələrini, ata və anaları birləşdirən böyük ailədir, hər bir ruh canlı əlaqə ilə onunla bağlıdır. Heç kəs başqa millətin nümayəndəsi ola bilməz (doğrudur, bunu formal edirlər: ancaq bu nəyə görəsə, kimin üçünsə edilən görüntüdür). Milli özünü dərk düşünmənin böyük nizamlayıcı və özünü təsdiq eden gücü var: o millətə daxil olan adamları birləşdirir, bir növ müdafiə mexanizmi kimi çıxış edir, onun bütövlüyünü qoruyur, başqa xalqlar və millətlərlə əlaqə qurur, milli 70 dəyərlərə zidd olan baxışlara müqavimət göstərir. Milli özünü düşünmə millətin ümümi mədəni yüksəlişinə kömək edir, başqa millətlərlə münasibətini tənzimləyir. Tərbiyə və təhsil prosesində insanda milli incəsənətə olan zövqü, milli adət və əxlaqa, ənənələrə hörməti formalaşır, öz tarixində olan qəhrəmanlardan qürür duyur, nəsildən- nəslə ötürülən mədəniyyətə hönnətlə yanaşmaq formalaşır. Bütün bunlar xalqlar və millətlərin xüsüsi bilik kimi formalaşmasına kömək edir. Vətənpərvərliyin tərbiyəvi əhəmiyyəti böyükdür: bu adamlarda bəşəriyyət haqqında ideaları qavramağı, öz milli dəyərlərinə hörmətlə yanaşmağı inkişaf etdirən məktəbdir. Hər bir millət bütövlükdə ictimai-tarixi həyatın ictimai subyekti kimi öz qabaqcıl üzvlərinin simasında öz ictimai maraqlarını, öz mədəniyyətinin, adətlərinin özünəməxsusluğunu, öz inkişaf prespektivlərini dərk etmək səviyyəsinə qədər yüksəlir. Onun öz pisixikası, hisslərinin təzahür formaları, şəxsi ləyaqət hissi və dəyərli qüruru var. Ancaq hər şeyin öz ölçüsü olmalıdır. Subyektin şüurunun həddindən artıq özünə istiqamətlənməsi eqoizmə apardığı kimi, milli şüurun da həddindən çox milli həyata yönəlməsi nəticədə millətçiliyə gətirib çıxara bilər. Əgər millət fakt kimi heç kim tərəfindən hədd olunmursa, millətçilik qəbul olunmayan yoluxucu xəstəlikdir - bu gün o daha qorxuludur.
və millətçilik müxtəlif anlayışlardır, bu şəxsiyyət və onun kəskinləşmiş eqoizmidir. Millətçiliyin əsasını milli üstünlük
milli özünəməxsusluğunu, öz müsbət və mənfi tərəflərini başa düşən şüura malikdir. Hər bir millətin adamlarının şüurunda bu millətin vətəndaşlarının 71 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|