Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sosial həyat sahəsinin spesifikliyinə və funksiyalarına da
subyektidir. Ona görə adamlar subyektdirlər ki, onların fəaliyyəti bu və ya digər obyektə istiqamətlənmişdir. Sosial fəaliyyətin ikinci elementi fəaliyyətin obyektləridir. Yalnız şeylər yox, həm də adamlar bu cür ola bilərlər - həkim, müəllim, bəzi digər peşə nümayəndələrinin fəaliyyəti belədir. Bununla belə bu səpkidə çox vaxt digər tip obyektlər - şeylər çıxış edirlər, onlar öz növbəsində iki qrupa ayrılırlar. Onlardan biri - alət və maddi istehsal vasitələri, digəri isə - mənəvi istehsal alətləridir - onların arasında kompüter, qələm, yazı maşınları daha çox əhəmiyyət kəsb edirlər. Başqa sözlə desək, fəaliyyət obyektlərinin bu qrupuna bütün şeylər - onun köməyi ilə adamlar ətraf mühiti dəyişir, onu öz təlabatlarma uyğunlaşdırır - daxildir. Daha bir obyekt qmpu vasitələrdir, onlar şeylər qədər insan fəaliyyəti üçün zəruridir, lakin onların şey, maddi xarakterləru yoxdur. Fəaliyyətin bu obyektləri o qədər özünəməxsus, orijinaldır, şeylərdən fərqlidir ki, sosial fəaliyyətin strukturunu nəzərdən keçirərkən onları adətən xüsusi üçüncü komponent kimi ayırırlar. Bu jestlorin dili, səs
daşıyıcılarda, kitablarda, lentlərdə, disketlərdə əks olunur. Bu simvollar, işarələrdir. Şeylər kimi onlar da istənilən insan fəaliyyəti üçün zəruridir. Bizim şüurumuza təsir edən simvollar və işarələr fordi fəaliyyətdə məqsədyönümlüyü təmin edir. Kollektiv fəaliyyətdə isə onu razılaşdırır. Əgər fiziki şeylər bilavasitə insanın ətraf aləmə uyğunlaşmasına xidmət edirsə, simvollar onun üçün bu məsələnin həllini yüngülləşdirir. Sadaladığımız sosial fəaliyyətin üç elementindən əlavə, dördüncü, zəruri element də vardır. Bu sosial fəaliyyətin
münasibətlərdir. Təcrübə göstərir ki, nəzərdən keçirilən üç elementin - adamlar, şeylər, simvollar - mexaniki yığımı onlar arasında əlaqə, qarşılıqlı fəaliyyət olmasa nə sosial fəaliyyəti, nə də bütölükdə sosial həyatı yaratmırlar. Məhz buna görə adamlar, şeylər, simvolar arasındakı möhkəm, dəfələrlə təkrarlanan əlaqənin - tədrieən həm fərdi fəaliyyət səviyyəsində, həm də sosial qrup və bütün eəmiyyət səviyyəsində yaranan əlaqənin ietimai həyat üçün istisna əhəmiyyəti vardır. Beləliklə istənilən insan fəaliyyətinin dörd elementi vardır - adamlar, fiziki şeylər, simvollar və onlar arasındakı
sistemin baza sistemini yaradan ietimai fəaliyyətin əsas tiplərini yaradır. Sadə sosial fəaliyyətin dörd əsas elementinə müvafiq olaraq ictimai fəaliyyətin dörd tipi, sahəsi ayrılır: maddi, mənəvi, nizamlayan, və ya idarə edən, xidmət fəaliyyəti, bəzən məhdud mənada humanitar və ya sosial adlanır. Bütün bunlar istənilən insan fəaliyyəti üçün zəruri şəraiti təmin etməklə eyni zamanda bütövlükdə eəmiyyətin həyat fəaliyyətinin ilkin şərtini yaradır.
özünəməxsusluğu ondan ibarətdir ki, o adamların baza təlabatlarını ödəmək üçün zəruri olan bəzi maddi şeyləri, malları yaradır, istənilən fəaliyyət formasında onların fizioloji fəallığını müdafiə edir. Burada əsas fəaliyyət subyekti fiziki əməklə məşğul olan adamlardır, doğrudur maddi istehsalla həm də əqli əmək işçiləri də məşğuldurlar-son illər onlann payı xeyli artmışdır. Bu sahədə əkinçilər, şaxtaçılar, maşınqayırma sahəsində çalışanlar.
fəhlələr və mühəndislər, aqronomlar, müəssisə rəhbərləri də məşğul olurlar. Cəmiyyət üçün bu sahənin əhəmiyyətini hamı qəbul edir. Bu sahənin işçilərinin zəhməti ilə xammal əldə olunur, maşın və mexanizmlər yaradılır, həm şəxsi ehtiyatların ödənilməsi üçün zəruri olanlar, həm də təhsil, elm, tibb və idarə sistemlərinin maddi təminatı həyata keçirilir. Məhz bu sahədə adamların gündəlik həyatı üçün zəruri olanlar - mənzil, ərzaq, geyim və s. - yaradılır. Lakin bu vəziyyət həm bu sahənin rolunu şişirtməyə, mütləqləşdinnəyə, həm də onu insan fəaliyyətinin digər sahələrinə qarşı qoymağa əsas vermir. Onun cəmiyyət həyatının digər sahələrindən köklü fərqi insan fəaliyyətinin bütün mürəkkəbliyini, müxtəlif keyfıyyətlili- yini ona şamil etməyə əsas vermir. D.Bell, C.Qelbreyt, Z.Bjezinski və digər müasir tədqiqatçılar inkişaf etmiş ölkələrin malların iqtisadiyyatından xidmətin iqtisadiyyatına keçməsini nəzərə alaraq qeyd edirlər ki, postindistrial cəmiyyətdə maddi istehsalı rolunun enməsi baş verəcəkdir. ictimai həyatda mənəvi istehsal mühüm və artmaqda olan rol oynayır - bu prosesdə şeylər, əşyalar yox, ideyalar, sürətlər, elmi və bədii dəyərlər istehsal olunur. Doğrudur bu dəyərlər istər-istəməz mənəvi dəyərlərin daşıyıcısı olan kitablarda, şəkillərdə, heykəllərdə və ya məlumatların müasir elektom daşıyıcılarında, fiziki şeylərdə maddiləşir. Ancaq bu predmetlərdə ən əsası onların mənəvi tərəfi yox, onların məzmunlarıdır, onlarda olan ideyalar, surətlər, hisslərdir. Mənəvi fəaliyyət prosesində insan ətraf aləmi, onun rəngarəngliyini və mahiyyətini dərk edir: dəyər şüuru sistemi yaradır, onun üçün bu və ya digər təbii və ictimai hadisələrin əhə
41 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|