Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
miyyətini müəyyən edir. Əldə olunan biliklər hesabına fəaliyyətin bütün fonnaları təkmilləşir, insan daha dərindən özünü, öz mənəvi dünyasını dərk edir. Doğmdur bəzi müasir fəlsəfənin istiqamətləri insan idrakının məhdud imkanlarını sübut edir, ancaq etiraf etmək lazımdır ki, müasir sivilizasiyanın bütün bu nailiyyətləri əhəmiyyətli dərəcədə elmin, incəsənətin, dinin, bütövlükdə mənəvi istehsalın nəticəsidir. Məhz buna görə də alimin, rəssamın, bəstəkarın, konstruktorun, arxitektomn, din xadimlərinin fəaliyyəti cəmiyyət tərəfindən hörmətlə qəbul olunur, hətta cəmiyyətin inkişafının böhranlı anında belə yüksək sosial statusu vardır. Mənəvi istehsalın rolu yalnız böyük yaradıcılıqda deyil, həm də təəssüf ki, müəyyən neqativ, dağıdıcı imkanlarda təzahür edir. Bu fikri əsaslandıran XX əsrin əvvəllərinin rus filosofu L. Şestov yazırdı: “Materiya əslində insana tabe olan ən itaətkar mahiyyətdir. Bəşəriyyətn bütün bəlaları, faciəsi onda yox, ideyalardadır. Bütün canlıların ən qorxulu düşməni materiya yox, ideyalardır. Dünyanın yalanlarını dəf edən hər kəs yalnız və yalnız ideyalarla mübarizə aparmalıdır. Bu və ya bir sıra digər vəzifələri yerinə yetirmək üçün sosial həyatın daha bir sahəsi - idarəedici və ya nizamlayıcı - yaranır. Fəaliyyətin bu sahəsi ilə müdirlər, idarə rəhbərləri, siyasətçilər məşğul olurlar. Bu sahənin spesifik xüsusiyyəti bütün mümkün vasitələrdən istifadə edərək ictimai inkişafın bütün sahələrində, həm maddi, həm də mənəvi sahələrdə quruculuq meyllərini qorumaq, dağıdıcı meyllərin qarşısını almaqdır. Adamların həyatı üçün əlverişli şərait yaratmaq, onların həyat şəraitini yaxşılaşdırmaq, buna uyğun olaraq ictimai münasibətləri nizamlamaq bu sahə ilə məşğul olanların fəaliyyətinin 42 mənasıdır. Adamlar arasında əlaqə və münasibətlərin yarandığı ilk dövrlərdə insan cəmiyyətinin inkişafının ilkin mərhələsində bu əlaqə və münasibəti nizamlamaq üçün xüsusi fəaliyyətə ehtiyac olmamışdır. Lakin zaman keçdikcə ən zəruri və mühüm əlaqələri qoruyub saxlamaq üçün xüsusi nizamlayıcı fəaliyyət növləri, onlara müvafiq olan təşkilatlar formalaşdı - bu təşkilatların fəaliyyətinə ictimai həyatın müxtəlif sahələri arasında razılaşma, qayda qanun yaratmaq, adamların müxtəlif təlabatlarmı ödəmək üçün istiqamətləri müəyyənləşdirmək daxil idi. Maddi və mənəvi istehsalsız kimi, bunsuz da ictimai həyat qeyri mümkündür. Nizamlayıcı, idarəcdici fəaliyyətin başqa fəaliyyət tipi kimi öz struktuna, sahələri, çoxsaylı müxtəlif əmək növləri var. Bu ilk növbədə müxtəlif üsul və vasitələrdən - həm tərbiyəvi, həm də güc - istifadə edərək adamları idarə etməkdir. Bu həm də şeylərin idarə olunmasıdır. Şəxsi və ictimai mülkiyyət, yerdən və onun təkindən istifadə olunması, təbiətin qorunması və s. haqqında qanunverieiliyin funksiyaları belədir. Adamların və şeylərin idarə olunması müxtəlif səviyyələrdə - ailədən, müəssisələrdən, təşkilatlardan tutmuş dövlət səviyyəsinə qədər - həyata keçirilir. İdarəedici fəaliyyət cəmiyyətin inkişafında, onun taleyində böyük rol oynayır, lakin onun ietimai məqsədlərin məmur kastasının korporativ maraqlarına dəyişdirilməsi kimi, məmur aparatının xeyli şişirdilməsi, kağız yığmı, xəzinənin dağıdılması və s. kimi ağır xəstəlikləri vardır. Müasir filosofların birinin fıkrineə “məmurlar da dovşanlar kimi çoxalmağa təbii meylləri var” və buna görə də “bir növ ictimai xərçəng şişinə çevrilmək meyli vardır, o sağlam orqanizm hesabına böyüyür, vaxtında aradan götürülməsə orqanizmi məhv 43 edə bilər”. Bəlkə də polşalı filosof Y.Boxenskinin bu fikrində şişirtmə var, lakin etiraf edək ki, insan eəmiyyətinin tarixi yalnız idarəçilik fəaliyyətinin gətirdiyi fayda ilə zəngin olmayıb, həm də idarəçilik strukturundan doğan ziyanla bağlı da nümunələrlə zəngindir. Dövlətin təbiəti haqqında baxışların müxtəlifliyi də buradan irəli gəlir: dövləti “Allahın yerdə təeəssümü” səviyyəsinə qaldırmaqdan (Hegel) onu adamları yeyən Bibliya bədheybəti Leviafan kimi (T.Hobbs) təqdim olunmasına qədər. Siyasi və digər sosial fəaliyyət növlərinin vaeibliyi ilə yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, onların hamısı yalnız ietimai həyatın birinei, əsas şəraitinin - sosial fəal
şərtlərin yaranması, onun qomnması, adamların yüksək fəallıq səviyyəsi üçün təkrar istehsalın genişdirilməsi sosial fəaliyyətin dördüneü növünün - adamlara xidmət və ya humanitar sahə - məzmununu təşkil edir. Xidmət sahəsi özündə həkim, müəllim, artist, ticarət, ictimai iaşə, istirahət və turizm sahələrinin işçilərinin fəaliyyətini birləşdirir. Əlbəttə adamlar özləri öz istehsalları ilə məşğul olurlar, özlərini müalicə etməyə, öz təhsilləri ilə məşğul olmağa gedirdilər, özlərini yedizdirir, əylənirlər. Lakin təkrar istehsal, həyatın qorunması, fəallığın stiniullaşdırılması, insanlara bilavasitə xidmət - o qədər vacib sosial işdir ki, cəmiyyət onu ayrıca bir adama, ailəyə etibar edə bilməz. Cəmiyyət məktəblər, ali məktəblər vasitəsi ilə bu prosesə qoşulur, səhiyyə sistemi yaradırlar. Xidmət sahəsi müasir cəmiyyətdə ən dinamik - sahədir, onun inkişafının yüksək səviyyəsidir - müasir sosioloqların fikrincə, gələcək posindustrial cəmiyyətin ən mühüm xarakteri olacaqdır. Beləliklə, gördüyümüz kimi ictimai struktura insan fəaliyyətinin dörd mühüm növü 44 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|