Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sosial fəaliyyətin strukturu. Fəaliyyət
edir. Bu fikri inkişaf etdirən M.Veber cəmiyyətin əsasını sosial fəaliyyətdə görür - o, buna başqa adama istiqamətlənən insan davranışı kimi baxır. Veberlə razılaşan sosioloq Parsons sosial həyata “öz rollarını yerinə yetirən adamlar arasındakı qarşılıqlı münasibətin məcmusu kimi baxır”. Cəmiyyətin ilkin əsası haqqında bu baxışa K.Marks da yaxın olmuşdur. O deyirdi ki, “Cəmiyyət adamların qarşılıqlı fəaliyyətinin məhsuludur”. Beləliklə, cəmiyyətin ilkin əsası haqqında suala ümumi cavab ona gətirib çıxarmışdır ki, ictimai hadisələrin rəngarəngliyi öz mahiyyətinə görə adamların fəaliyyətinin bu və ya digər növündədir. Məhz insan fəaliyyəti bütün ictimainin mahiyyətinin, ilkin əsasının, substansiyasının gizli sirridir. Müasir fəlsəfə sosial fəaliyyətdə ictimai münasibətin bütün mürəkkəb sisteminin başlanğıc nöqtəsini, sosial biliyin müxtəlif sahələrinin inteqrasiya vasitələrini görür. Lakin insan fəaliyyətinin istisna əhəmiyyətini etiraf edən müasir sosiologiya bununla belə sosial qarşılıqlı fəaliyyətin süni sadələşdirilməsinin, onda olan rəngarəngliyi, mürəkəbliyi, çoxölçülüyün bəsitləşdirilməsinin təhlükəli olduğunu qeyd edir. Bununla belə ona da diqqət yetirilir ki, sosial fəaliyyət əsaslı, sistemi təşkil edən əhəmiyyət kəsb etsə də o heç də insanın mövcudluğunun son, “daha bölünməz” əsası deyildir. Bunun isə ən azı iki səbəbi var; 1) Sosial fəaliyyət, fəallıq, onun əsasında olan müxtəlif maddi və mənəvi təlabatlardan, maraqlardan, motivlərdən, dəyər istiqamətlərindən yaranır və onlarla müəyyən olunur. Amerikalı sosioloq A.Maslou insan təlabatlarmın xüsusi piramidasını təklif etmişdir - onun beş səviyyəsi var. Maslouya görə bu səviyyələrdən ikisi yeməyə, mənzilə və s. olan fizioloji təlabatların ödə 36 nilməsi və təhlükəsizliyinin bariz təlabatıdır, qalan üç səviyyə isə ikinci dərəcəlidi və ünsiyyətə, başqa adamlar tərəfindən hörmətə olan təlabat, yaradıcılığa, özünü- reallaşdırmaya olan təlabatdır. 2) Bundan başqa həm də nəzərə almaq laimdır ki, insan fəaliyyəti cəmiyyət üçün həm qurucu, həm də dağıdıcı xarakter kəsb edə bilər. Özünün gözlənilməz nətieələri ilə o yaradıeı insan üçün yad olan bütöv dünya yarada bilər və ya ona düşmən olan sosial münasibətlər və institutlar, siyasi və ideoloji hadisələr törədə bilər. İnsan fəaliyyətinin bu dağıdıeı nətioələrinin mümkünlüyü nəzərə alınmasa sosial həyat haqqında təsəvvürlər tam ola bilməz. Sosial həyat çoxqath, çoxölçülü strukturdur. O həm ayrı-ayrı fəaliyyət növlərinin məemusu kimi, həm təlabatlar piramidası kimi, həm milli (etnik) birliklərin, sosial qrupların (ailə, zümrə, siniflər, kastalar), təhsil, gəlir, status və s. səviyyələrin ölçüsü ilə yaranan sosial stratlar (təbəqələr) kimi həm də müxtəlif ietimai təşkilatların - iqtisadi, siyasi, mədəni - müəyyən struktur kimi başa düşülə bilər. Eyni zamanda ietimai həyatın digər mühüm tərəfi ayrıla və nəzərdən keçirilə bilər: adamlar arasındakı əlaqələr, asılılıqların məcmusu. Onlar dini, elmi, bədii, təsərrüfat, siyasi və s. həyat fəaliyyətinin böyük sahələri kimi tədqiq oluna bilər - bu sahələr daxilindəki münasibətlər kimi, həm də onlar arasında olan münasibət kimi araşdırıla bilər. Cəmiyyəti orada olan, sosial münasibətəri təmin etmək məqsədi ilə yaranmış çoxlu təşkilatlar, müəssisələr, institutlar baxımından da təhlil etmək olar. Sosial strukturlar bu sosial aspekti də çoxlu sosial qurumlan, o cümlədən müxtəlif tipli təsərrüfat müəssisələrini, təşkilatları, fmnalan, təhsil, səhiyyə sahəsində olan müəs
sisələri, mərkəzi və yerki hakimiyyət səhiyyə orqanlarının, yəni, insanın müxtəlif təlabatlarmı ödəyən iqtisadi, siyasi, mədəni təşkilatların geniş şəbəkələrini özündə birləşdirir. Cəmijqy^ətin strukturlarının anlaşılmasına, nəhayət, universal və ya sintetik yanaşma da mümkündür. Bu cür yanaşmada cəmiyyət ayrı-ayrı şəxsiyyətlərdən balaca qrup, ayrı-ayrı kollektivlərdən, böyük sosial qrup və onların təşkilatlarından, ayrı-ayrı xalqlardan, millət və dövlətlərdən, beynəlxalq dövlətlərarası birliklər və təşkilatlardan ibarət olan kimi təqdim olunur. Bu elementlərin hər biri bir-biri ilə həm üfüqi, həm də şaqul mürəkkəb qarşılıqlı asdıqda olurlar. Sosial
həyatın, fəaliyyət növlərinin, sosial
münasibətlərin, sosial birliklərin, ictimai institutların, sadalanan çoxsaylı tərəflərinin təhlili, sosial fəlsəfənin bir elm kimi əsasını təşkil edir. Bu məzmunun bütün zənginliyinə diqqət yetirmək vaxt çərçivəsinə sığmadığından diqqətimizi daha çox sosial sistemin substansional əsasım, yəni adamların birgə fəaliyyətini, onun mahiyyətini, stmkturu- nu təşkil edən tərəflərinin xarakterinin təhlilinə yönəldək.
fəal münasibətin xüsusi insan formasıdır - onun məzmununu bu dünyanın məqsədyönlü mənimsənilməsi və dəyişdirilməsi təşkil edir. Bu məzmun sosial fəaliyyətin əsas struktur elementləri ilə reallaşır, o sadə fərdi formada olur, yəni insanın şeylərlə və ya digər adamlarla qarşılıqlı fəaliyyətində özünü göstərir. Hətta ən sadə sosial fəaliyyətin yarandığı əsas elementlər hansılardır? istənilən sosial fəaliyyətin strukturunda birinci element, istənilən fəaliyyətin mühüm və zəruri amili insan, adam, fərdlərdir. İnsansız heç bir sosial fəaliyyət mümkün deyildir. O bu fəaliyyətin fəal tərəfi, onun 38 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|