Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- §2. Cəmiyyət bütöv, öz-özünə inkişaf edən sistemdir
- Dinamika
etmək hesabına edilir; o vəzifə funksiyalarını və səlahiyyətlərini yerinə yetirməkdən asılı olaraq edilir. Hüquqi dövlət ideologiyası və dövlətçiliyin alət fərziyyəsi ictimai şüurda “dövlət - xalqa xidmət sahəsidir” formulasmı zənginləşdirmişdir. Bu
cür yanaşmada dövlət nümayəndələrinə vətəndaş cəmiyyətin muzdlu işçiləri kimi baxırlar, onların adamlar və birliklər üzərindəki hakimiyyətinə müəyyən hədd daxilində imkan verilir - onlara adamların və cəmiyyətin azad inkişafı və həyat şəraitinin problemlərini həll etmək səlahiyyəti verilir. §2. Cəmiyyət bütöv, öz-özünə inkişaf edən sistemdir İnsan və təbiətin vəhdəti haqqında fikrindən məntiqi olaraq insan cəmiyyəti və təbii varlığın vəhdəti ideyası irəli gəlir. Müasir elmdə bu ideya V.J.Vernedskinin əsərlərində əsaslandırılmışdır. O yazırdı ki, bəşəriyyət canlı varlıq kimi Yerin müəyyən geoloji təbəqəsi - onun biosferası ilə maddi - enerji proseslərlə qırılmaz bağlıdır. Fizii baxımdan bir dəqiqə belə onsuz qala bilməz. Cəmiyyətdə olan orijinallığa, xüsusiyyətlərə baxmayaraq o özündə bütövlükdə varlığın diskretlik, strukturluq, dəyişkənlik, dinamizm kimi universal xassələrini təcəssüm etdirir. Cəmiyyətin təbiətlə bu vəhdətinin dərk olunmasından sonra filosoflar - sosiologiyanın atası hesab olunan Oqyust Kontdon başlayaraq - daha tez-tez ictimai həyatın iki aspektini statikanı (sükunət halı) və dinamikanı (hərəkət) ayırmışlar. Statika deyərkən, cəmiyyətin mövcud strukturu, onun əsas hissələrini, elementlərini, eyni zamanda onlar arasındakı əlaqə və münasibətləri başa düşürdülər.
başa düşülürdü. Əlbəttə həm də nəzərə 27 almırdı ki, real ictimai həyatda göstərilən bu iki amil heç vaxt ayrı mövcud deyildir. Onlar sosial fəlsəfi təhlilə uyğun gəlmək üçün onlar ayrı-ayrı təqdim oluna bilər. Cəmiyyətin strukturunu yaxşı izah edə bilmək üçün onun sakit vəziyyətini götürən sosioloqlar onu saat düzəldənə bənzədirdilər. Saatsaz saatı düzəltməyə başlamazdan qabaq onu dayandırır ki, saatın mexanizminin quruluşunu diqqətlə nəzərdən keçirsin. Filosoflar da ictimai həyata təqribən bu cür yanaşırlar; əvvəlcə cəmiyyət sakit vəziyyətdə təhlil olunur - statik halda, elementlər və hissələrin məcmusu kimi, müəyyən struktur kimi, sonra isə başlanğıc təsəvvürdən çıxış edərək, hərəkətin xüsusiyyətləri, cəmiyyətin inkişafı, onun dinamikası tədqiq edilir. İctimai sistemi elementlərin vəhdəti kimi onların qarşılıqlı münasibəti aspektində təhlil
vermək məqsədəuyğundur. Qeyd etmək lazımdır ki, müasir fəlsəfə belə bir baxışdan çıxış edir ki, bizi əhatə edən dünya bölünmüşdür, diskretdir, bununla belə, o vahiddir, kontimaldır. O ayrı-ayrı hissələrdən, obyektlərdən təşkil olunmuşdur, eyni zamanda bu obyektlərin rəngarəng xasələrini özündə birləşdirir - bu xassələr bu obyektlərin bir-biri ilə əlaqəsinin, qarşılıqlı münasibətinin spesifikasını təzahür etdirir. Təbiətin üzvü hissəsi olan cəmiyyət bununla yanaşı təbiət sistemindən fərqli olaraq daha mürəkkəb struktura, quruluşa malikdir. İstənilən təbiət stmkturu kimi cəmiyyətin strukturu da özündə yalnız ayrı-ayrı adamlar və onların birlikləri formasında ayrı-ayrı elementləri və hissələri deyil, həm də bizə bir sosial obyekti digərindən fərqləndinııəyə imkan verən onların xassələrini və münasibətlərini birləşdirir. Bu və ya digər qrup insan birliyi olmadan, eyni fonuada sosial varlığın bölünməz “sosial atomu”, “ilk kərpicləri”
kimi çıxış edən ayrı-ayrı fərdlər olmadan cəmiyyət yoxdur və ola da bilməz. İnsan öz əsas nəsli keyfiyyətlərini kollektiv varlıq kimi mənimsəmişdir. Ona görə də insan və cəmiyyət bir medalın iki üzü kimi həmişə bir-biri ilə qırılmaz əlaqədə olacaqdır. Bununla belə insan və cəmiyyət - müxtəlif hadisələrdir, bir-birinin eyni deyildir. Canlı orqanizm onu təşkil edən çoxsaylı hüceyrələrin heç birində olmayan xassəyə malik olduğu kimi cəmiyyət də yalnız ayrı-ayrı fərddən nə isə bir qədər üstün olmayıb, həm də sadəcə olaraq onu təşkil edən fərdlərin sırf məcmusu olmayıb ondan bir az mürəkkəbdir. Ona görə də hər bir sosial birlik yalnız onu təşkil edən adamların fərdi keyfiyyətlərinin məcmusu olmayıb, həm də onu təşkil edən fərdlərin heç brində olmayan bəzi şəxsi keyfiyyətlərin məcmusudur - bu da həmin birliyə özünəməxsusluq, nadirlik verir, istənilən sosial birliyin, ailənin, qəbilənin, tayfanın, xalqın, millətin, bütövlükdə insan cəmiyyətinin bu xüsusiyyəti, onları təşkil edən ayrı- ayrı adamlardan onların fərqi onunla izah olunur ki, bütün göstərilən birliklər özlərində daha bir mühüm komponenti - adamlar arasında sosial əlaqəni, qarşılıqlı fəaliyyəti, münasibəti birləşdirirlər. Bəzi fəlsəfi təlimlərdə ictimai həyatı təşkil edən bu ənənə yığcamlıq, koolektivizm adlanır. Həm qruplar arasında həm də onlar daxilində bu qarşılıqlı fəaliyyət onların sonsuz müxtəlifliyi və spesifikliyi bu birliklərin hər birinə təkrarolunmaz kolorit verir və bu xoşbəxt və bədbəxt ailələri, böyük və balaca xalqları, sabit, tərəqqi edən dövlətləri və qeyri sabit dağılmağa meyl edən dövlətləri fərqləndirməyə imkan verir. Beləliklə,
ayrılmaz vəhdətidir: a) bu fərdlərin, adamların, onların birliyinin vəhdəti, b) adamlar və ictimai
Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|