Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnqilabi hərəkat
- §3. Cəmiyyət və bəşəriyyət, millət və ailə
- İnsan cəmiyyəti-canlı sistemin inkişafının adi mərhələsidir, onun əsas elementləri - adamlar, onların
çərçivəsində baş verir və ona görə də hakimiyyət tərəfindən represiya və zorakılıqla üzləşmir. Bu cür hərəkat dəyişikliyə nail olmağa çalışır - məsələn, mövcud qanunvericiliyin yaxşılaşdırılması vasitəsi ilə, dövlət büdcəsinin nəzərdən keçirilməsi və s. Bu həmkarlar, maarifçi, ekoloji, milli və digər hərəkatlardır. Ancaq öz dinc, leqal xarakterinə baxmayaraq reformist hərəkat tədricən dərin ictimai dəyişikliyə gətirib çıxara bilər. İnqilabi hərəkat öz başlanğıcında reformist hərəkata oxşaya bilər. Ancaq inkişaf etdikcə onda fərqlər yaranır; narahatlıq və gərginlik yaşayan geniş kütləni, bütöv ictimai sinifləri əhatə edir, özünü qoruma və maddi təminatın köklü, əsaslı təlabatma toxunur, güclü motivlər yaradır. Bu hərəkatın iştirakçıları çox vaxt hakimiyyət tərəfindən represiyalara və təqiblərə məruz qalırlar. Bununla belə onların əsas fərqləri-məqsəd və metodların- dadır. Onların məqsədi dinc islahatlar deyil, güc tətbiq etməklə mövcud ictimai-siyasi quruluşu devirməkdir. Yeni siyasi hakimiyyətin əsası olmağa qadir olan geniş miqyaslı, kütləvi xüsusi təşkilatların olması zərurəti buradan irəli gəlir. İnqilabi hərəkat qalib gəldikdən sonra yeni qaydalar həyata keçirir, cəmiyyətin quruluşunu kökündən dəyişir, sinfi strukturda irəliləyişə nail olur, ictimai institutların tərkibini dəyişir, dəyərlər, adətlər, davranış nümunələrdə dəyişiklik edir. Bütöv siniflərin, xalqalarm iştirak etdiyi inqilablar cəmiyyətdə daha böyük dəyişiklik edir - 1789-cu il Fransa, 1917-ci il Rusiya, 1949-cu il Çin inqilabları. XX əsrin ortalarında, xüsusən İkinci dünya müharibəsindən sonra Asiya, Afrika və Latın Amerikasının bir sıra ölkələrində baş verən inqilablar nəticəsində daha böyük ictimai dəyişiklik olmuşdur. Sosial inqilab vaxtı keçmiş qaydalara, totalitar rejimə qarşı
istiqamətlənəndə o nəinki özünü doğruldur, həm də çox zəruridir. Ancaq cəmiyyətin inkişafının yalnız inqilabla bağlı olduğunu düşünmək yanlış fikirdir. Ancaq nəzərə almamaq olmaz ki, tarixi təcrübəyə əsasən inqilablar istənilən dağıdıcı ictimai münaqişə kimi həmişə baha başa gəlir. Onlar adətən günahsız insanların əzabları və ölümü ilə müqayisə olunur. Təcrübə göstərir ki, pis düşünülmüş və tələsik həyata keçirilən islahatların da ağır nəticələri olur. Bununla belə müasir inkişaf etmiş ölkələrin bütün iqtisadi və mədəni nailiyyətləri sosial inqilabdan daha çox sosial demokratik islahatlar hesabına olmuşdur. Təcrübə daha çox inandırır ki, təbiətdə olduğu kimi sosial prosesdə də üstünlük inqilabi yox, inkişafın təkamül üsülundadır. Beləliklə, öz-özünə inkişaf edən sistem kimi cəmiyyətin sosial-fəlsəfi təhlili onun həm statikasını, həm də dinamikasını nəzərdən keçirməyi tələb edir və ya başqa sözlə desək, cəmiyyəti təşkil edən qrupların, təşkilatların, institutların və cəmiyyətdə geden fasiləsiz təkamül və inqilabi dəyişiklik və inkişaf proseslerini özündə birləşdirir. §3. Cəmiyyət və bəşəriyyət, millət və ailə Cəmiyyət müəyyən xalqlar çoxluğunun vahid-bütöv sistemidir. Cəmiyyət müxtəlif səviyyəli birliklə bağlı olan adamalrdan ibarət hansısa tamdır, bu da onları birgəlik adlandırmağa imkan verir, bu isə adamların kifayət qədər yüksək inkişaf səviyyəsində mümkündür. Qeyd etmək lazımdır ki, “cəmiyyət” sözünün kökü ”cəm”dir, bu da məhz təklərin, hansısa təkcələrin birləşməsini ifadə edir. Cəmiyyətdən əvvəl “sürü” olmuşdur, bu adamların birliyinin ibtidai forması üçün xarakterikdir. Birliyin bu forması lap qədim dövrlərə, əcdadlarımızın sürü halında
yaşadığı dövrə gedir. ’’Sürü” sözü heyvanlara şamil edilir - onların əksəriyyəti sürü halında yaşayırlar - sonradan “birlik” sözü, birgə yaşayış tərzinə şamil edilərək işlənmişdir. Hal-hazırda “birlik” həm də insan birliklərinə- müxtəlif böyüklükdə olan insanların birgə yaşayışına şamil edilir. Məsələn biz elmi birliklər, jurnalistlər birliyi ifadəsini işlədirik. Adi şüurda eəmiyyət anlayışı çox vaxt hansısa sayda olan adamların müəyyən məqsədlər üçün birləşməsi mənasında işlədilir: idman cəmiyyəti, rəssamlar cəmiyyəti və s. Ancaq bu cəmiyyətlər və ya birliklər bütöv dövləti yaradan çoxluq kimi cəmiyyətin bir hissəsidir. Bu anlayışı və onun əks etdirdiyi reallığı məhz bu mənada nəzərdən keçirəcəyik. S.Frank yazırdı ki, “sosial fəlsəfənin problemi cəmiyyətin nə olması, onun insan həyatındakı əhəmiyyəti, onun həqiqi varlığı, onun bizim qarşımızda qoyduğu öhdəliklər məsələsidir”.
Cəmiyyətə həm də öz-özünü təşkil edən davranış sistemi, adamların bir-biri ilə və təbiətlə qarşılıqlı münasibəti kimi də baxmaq olar; axı cəmiyyət əvvəlcədən bütün kosmosla yox, bu və ya digər konkret cəmiyyətin yerləşdiyi ərazi ilə bilavasitə qarşılıqlı münasibət kontekstinə daxil olmuşdur. Biz bütövlükə insan cəmiyyəti haqqında danışanda bütün adamları özündə birləşdirən birliyi nəzərdə tuturuq. Bunsuz cəmiyyət yalnız müəyyən sayda, ayrı-ayrı yaşayan, maraqları, məqsədləri, fəaliyyətləri, əmək fəallıqları, ənənələri. 56 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|