Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| su içməlidir
hökmündə bir istisna, ziddiyyət do vardır. Yəni bütün sular içməli deyil. Kafi əsas qanunu tələb edir ki, hər hansı bir fikri ifadə etmək üçün kifayət qədər əsas, dəlil olduqda daha artıq dəlil gətirmək lazım deyil. Məs., isimlərə misal çəkərkən bütün əĢyaların adlarım çəkmək lazım deyil. Üçüncünü istisna qanunu öyrədir ki, gerçəklik haqqında hökm ya təsdiq, ya da inkar ola bilər. 2 Dillə təfəkkürün ikinci fərqi bundan ibarətdir ki dil milli, təfəkkür bəĢəridir. ÜmumbəĢəri dedikdə nə nəzərdə tutulur? Bu o, deməkdir ki, bəĢər üçün təfəkkür səciyyəvidir. Bütün dünya xalqlarının təfəkkürü eynidir. Yəni təfəkkürün qanunları bütün dünya xalqları üçün eynidir. Təfəkkür və məntiq bütün insanlar üçün eynidir. Belə ki, məntiq qanunlarının obyektivliyi, subyektin iradəsindən asılı olmadığı üçün eynidir. Təfəkkürün yüksək inkiĢaf etmiĢ beynin məhsulu olması, onun məhz praktikaya əsaslanması, materiyaya bağlı olması onu millilikdən çıxarır. Bu və ya digər fərdin, geniĢ mənada xalqın obyektiv gerçəkliyə, bu və ya digər kateqoriyaya münasibəti müxtəlif ola bilər. Burada subyektiv mülahizələr aparıcı rol oynayır. Subyektiv fikir və münasibətlər fərdi və ictimai Ģüurla bağlı olub, təfəkkürə aid deyil. Məs., köçəri tayfalar üçün insanın əsas əlaməti cəldlik, qorxmamaq, at yükləyə bilmək, ağır Ģələ götürmək və s. bu kimi cohətlərdir. Bir Ģəhərli, incə, gözəl qız həmin qrup adamlar üçün məqbul deyil. Əlbəttə, belə qiymətləndirmədə təfəkkür yox, Ģüur rol oynayır. Dildə isə bəĢərilik yox, millilik əsasdır, hər bir xalq öz ana dilini yaratmıĢdır. Dilin müstəqilliyi onunla müəyyən edilir ki, onun müstəqil fonetik sistemi, leksik tərkibi və qrammatik quruluĢu olsun. Müstəqil quruluĢ isə dilləri bir-birindən fərqləndirir. Dilin nəinki bütün quruluĢu, habelə onun ayrı-ayrı vahidləri daha çox frazeoloji birləĢmələri məhz onu daĢıyan xalqın dünyagörüĢü əsasında formalaĢır. Biz dilin funksiyalarından danıĢanda bu məsələyə dolayı yolla toxunmuĢuq. Bir dilin materialı baĢqa dilin konstruktiv qəlibində məna vermir. Bu o deməkdir ki, dil milli keyfiyyətə malikdir. Dilin cümlə konstruksiyası milli simasını daha yaxĢı əks etdirir. Təsadüfi deyil ki, bu və ya digər dildə düĢünüb, baĢqa dilə tərcümə edəndə dərhal hiss olunur. 3. Dili təfəkkürdən fərqləndirən cəhətlərdən biri do budur ki, dil qrammatik qanunlarla, təfəkkür isə məntiqi qanunlarla əlaqədardır. Dilin qrammatikası forma, təfəkkürün məntiqi isə mahiyyətdir. Yəni hər hansı bir qrammatik məna forma ilə müĢayiət edilirsə, məntiqdə formadan daha çox daxili mahiyyətə fikir verilir. Burada məntiqlə qrammatika öz sərhədlərini müəyyənləĢdirməlidir. Doğrudur, bir çox hallarda qrammatik təhlil və təriflər məntiqin köməyinə möhtac olur. Amma bu, onları eyniləĢdirməyə əsas vermir. Məs. hər hansı bir sözün hansı cümlə üzvü edilməsində, hətta morfologiyada nitq hissələrinin hansına aid edilməsində məntiqdən istifadə edilir. Çox vaxt fel növlərinin, nəticə və dərəcə budaq cümlələrinin, səbəb və zaman zərfliyinin müəyyən edilməsində məntiqin köməyindən istifadə edilir. 4) Dili təfəkkürdən fərqləndirən cəhətlərdən biri do onların elementlərinin müxtəlifliyidir. Dil elementləri fonem, morfem, leksem, frazem, sintaqm, söz birləĢməsi, cümlə və mətndir. Təfəkkür elementlori isə məfhum, mühakimə, əqli ümumiləĢdirmə – əqli nəticədir. Məfhumla söz bir-birini Ģərtləndirir. Mühakimə, müqayisə, sübut və s. kimi cəhətlər dildə yoxdur. Mühakimə əqli ümumiləĢdirmə üçün əsasdır. Məsələn, təcrübədən bilirik ki, yağıĢ yağanda yer yaĢ olur. Səhər tezdən yerin yaĢ olduğunu gördükdə heç hadisəni görməsək belə, gecə yağıĢ yağdığını yəqin edirik. Ru yəqinlik mühakimə nəticəsində əldə edilir Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|