Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor
Yüklə 3,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ax, of uy, vay,
bay və s. nidalar bütün dillərdə vardır və eyni mənanı verir. Bü nidalardan yeni sözlərin yarana bilməsi də nidalar nəzəriyyəsinin əsaslandığı arqumentlərdəndir. Məs. azərbayçança ufuldamaq, vaysınmaq, bayılmaq, rus dilində ахать, охать və s. Bu nəzəriyyənin dilin yaranması haqqındakı bəzi mülahizələrini qəbul etmək lazım gəlir. Amma bu nəzəriyyənin bütöv Ģəkildə qəbul edilməsi «dilsiz insan» anlayıĢını qəbul etmək deməkdir. Nidaların aniliyi, subyektivliyn və s. çəhətləri sübut edir ki, «dil nidalardan yaranmıĢdır» fikrini tam qəbul etmək olmaz. 1. Əmək çığırtıları nəzəriyyəsi. Bu nəzəriyyə dilin yaranmasını əməklə bağlayır. Ġlk baxıĢda dilin ictimai zəhmət nəticəsində yaranmasını təsdiq etdiyinə görə bu, materialist təlim təsiri bağıĢlayır. Bu novəriyyə XIX əsroə vulqar materialistlərdən L. Naure və K. Büxcr tərəfindən əsaslandırılmıĢdır. Belə ki, əmək prosesində bir neçə adamın ağır bir Ģeyi götürmək istədiyi vaxt «ha», «hu», «hı» və s. kimi səslər çıxarmasını ilkin dilin yaranması hesab edirdilər. Bu fikrin yanlıĢlığını adi məntiqlə təkzib etmək olar. Deyək ki, bir neçə adam ağır bir Ģeyi qaldırmaq istəyir və buna görə də həmin «çığırtılardan» istifadə edir. Bos həmin adamlar o ağır Ģeyi qaldırmağa getmək üçün bir-biri ilə ünsiyyət saxlamırdılar? Ġkinci, zəhmət prosesində çıxarılan həmin səslər yalnız iĢin litmini təĢkil etmək üçün əlavə vasntədir.Üçüncü, həmin səslər dilin heç bir funksiyasını yerinə yetirmir. Deməli, dilin «əmək çığırtıları» əsasında yarandığını iddia etmək olmaz. 4. «Ġctimai müqavilə nəzəriyyəsi». Bu nəzəriyyə XVIII əsrin ortalarında formalaĢsa da, əsas kökləri qədim yunan dilçiliyinə gedib çıxır Qədim yunan dilçiliyinin adlar təmayülündən danıĢanda biz qeyd etmiĢdik ki, bəzi dilçilər (Demokrit, Əflatun və s.) adla əĢya arasındakı bağdan bəhs edərək ikincilərin müəyyən analogiya, ĢərtləĢmə əsasında yarandığını iddia etmiĢdilər. Görkəmli ingilis alimi, klassik siyasi iqtisadın banilərindən biri Adam Smit də XIX əsrdə «ictimai müqavilə» nəzəriyyəsini dilin yaranması üçün əsas hesab etmiĢdi. J. Russo bu nəzəriyyəyə də biganə qalmamıĢdır. O, insan cəmiyyətinin inkiĢafını təbiət və sivilizasiya dövrünə bölür və bu qərara gəlir ki. insan təbiətdən ayrılanda nidalarla, sivilizasiya dövründə isə «ictimai müqavilə» əsasında yaratdığı vasitələrlə ünsiyyət saxlamıĢdır. Bu nəzəriyyə ona aparıb çıxarır ki, insanın ilk dili müqavilə, ĢərtləĢmə əsasında yarandığı kimi, son dili də «müqavilə» əsasında yarana bilər Yəni insanlar ictimai inkiĢafın elə bir mərhələsinə çatacaq ki, hər kəs öz milli dilindən könüllü surətdə əl çəkib, ictimai müqavilə əsasında yaradılmıĢ bir dildə danıĢacaq və beləliklə, ümumi bir dil yaranacaq Bu, ümumbəĢər dilinin yaranması üçün real yol deyil. Bu nəzəriyyəni də asanlıqla rədd etmək olar. Ġnsanlar müqavilə bağlamağa yığıĢmaq üçün bir-biri ilə ünsiyyət saxlamalı idilər. Bu nəzəriyyələrdə ümumi bir cəhət vardır ki, onların hamısı dil yaranmasını insanın özündən, özünün yaranması problemindən kənarda Ģərh etmək istəyirlər. 5. Dilin əmələ gəlməsi haqqında daha bir mülahizə- nəzəriyyə haqqında da danıĢmaq lazımdır. Bu da N. Y. Mamn qızğın Ģəkildə müdafiə etdiyi «əl-hərəkət dili»fərzi y y ə s i d i r. N. Y. Marr belə hesab edir ki, insanlar özlərinə dil yaradana qədər on beĢ min il «əl-hərəkət» dili vasitəsilə əlaqə saxlamıĢlar. Bu o deməkdir ki, on beĢ min il insanlar qaranlıqda ünsiyyətdən məhrum olmuĢlar. On beĢ min il ərzində insan təfəkkürü inkiĢaf etməmiĢdi ki, əl-hərəkətlə – Ģərti iĢarələrlə bir-birini baĢa düĢsün və bununla da kifayətlənsin. Çünki «əl- hərokət» vasitəsilə dərin mənaları ifadə etmək olmaz. Bununla belə, dilin əmələ gəlməsində əl hərəkətlərinin rolunu tamamilə inkar etmək olmaz. Əl hərəkətləri ilə fikrin ifadəsi indi də yançı dil (napasnik) Ģəklində yaĢamaqdadır. Doğrudan da, bir sıra hallarda əl hərəkəti fikrin daha yaxĢı ifadə edilməsinə kömək edir. Məs.: Nədir olur bu cocuqlar əyan, bu boyda, bu boyda? hara gedir bu yazıqlar, aman, bu boyda, bu boyda? Yüklə 3,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|