Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017

kr
Re
uyğun qiymətini tapıb hesablanmış
Re
meyarı ilə 
müqayisə etməli. 
Təzyiqlər balansı. 
Qazılan quyuda təzyiqlərin balans 
tənliyi aşağıdakı şəkildə olur: 
.
m
.
d
.
q
b
.
f
.
a
.
b
k
.
q
a
P
P
P
P
P
P





0
(12.16) 
burada 

0
P
qazıma nasoslarının işçi təzyiqi; 

a
P
vurucu 
boruda və yerüstü avadanlıq ünsürlərində təzyiq itkisi; 

.
k
.
q
P
qazıma kəmərində təzyiq itkisi; 

.
f
.
a
.
b
P
boruarxası fəzada 
təzyiq itkisi; 

b
P
balta dəliklərində təzyiq itkisi; 

.
m
.
d
.
q
P
quyudibi mühərriklərdə təzyiq itkisidir. 

---

303 
Qazıma nasoslarının işçi təzyiqi


max
P
,
,
P
0
0
85
0
65
0


(12.17) 
həddində saxlanılmalıdır.
Burada 

max
P
0
vtulka ölçüsü və verilmiş maye ötürməsi 
zamanı qazıma nasosunun maksimum (pasport) təzyiqidir. 
Yerüstü avadanlıqların dövran ünsürlərində təzyiq itkisini 
təcrübə üçün kifayət dəqiqliklə aşağıdakı düsturdan təyin etmək 
olar
2
Q
a
P
a
a




(12.18) 
Hidravlik itkilər əmsalı 
a
a
cədvəl 12.3.-dən dövran 
sistemindəki ayrı-ayrı ünsürlərdə itki əmsallarının cəmi kimi 
tapılır. 
Bu ünsürlər qazıma şlanqı dayağı, qazıma şlanqı, fırlanğıc 
və işlək borudan ibarətdir. 



n
i
t
,
a
a
a
a
1
. 
Qazıma kəmərində təzyiq itkisi.
 
Pa
P
k
.
q
hamar qazıma 
borularında təzyiq itkisi 
b
P
, qazıma qıfıllarında təzyiq itkisi 
.
q
.
q
P
və ağırlaşdırılmış qazıma borularında təzyiq itkilərinin 
.
b
.
q
.
a
P
cəmi kimi təyin edilir. 
.
b
.
q
.
a
.
q
.
q
b
.
k
.
q
P
P
P
P



(12.19) 

---

304 
Cədvəl 12.3 
Hidravlik itkilər əmsalı 
Dövranı 
sisteminin 
ünsürləri 
Keçid kəsiyinin 
diametri, d∙10
-3
m 
Əmsal 
4
10

t
,
a
a
m
4 
Qazıma şlanqı 
dayağı 
114 
141 
168 
3,35 
1,07 
0,40 
Qazıma şlanqı 
76 
90 
100 
1,20 
0,52 
0,28 
Fırlanğıc 
75 
90 
103 
0,90 
0,44 
0,29 
Aparıcı boru 
74 
85 
100 
1,80 
0,90 
0,40 
Hamar qazıma borularında və ağırlaşdırılmış qazıma 
borularında təzyiq itkisi aşağıdakı düsturla təyin olunur: 




2
3
0
2
8
Q
d
L
P
t
i
.
b
.
q
.
a
.
b
.
b
.
q
.
a
b






(12.20) 
burada




.
b
.
q
.
a
.
b
hidravlik müqavimət əmsalı;

i
L
qazıma 
kəmərinin (AQB) i-ci hissəsinin uzunluğu, m;


i
d
0
cı AQB-
nin daxili diametridir, m. 
Laminar axım rejimində 

---

305 


Re
U
.
b
.
q
.
a
.
b



1
64
(12.21) 

1
U
ölçüsüz əmsalını 1 əyrisindən (şəkil 12.21) Sen-
Venan meyarının uyğun qiymətini bilərək tapırlar. 
Q
d
Sen
.
b
.
q
.
a



4
3
0
0
(12.22) 
Turbulent rejimdə 




.
b
.
q
.
a
.
b
nin qiyməti 1 əyrisindən 
Reynolds meyarının qiymətindən asılı olaraq təyin olunur
(şəkil 12.5).
Yüngülləşdirilmiş qazıma boruları üçün turbulent rejimdə 
λ əmsalının qiymətini şəkil 12.5-dən polad qazıma borusu üçün 
tapılmış qiymətdən 0,85 bərabər qəbul etmək lazımdır. 
Qıfıl (mufta) birləşmələrində təzyiq itkisi 
(
a
P
) aşağıdakı 
düsturdan təyin olunur.
4
0
2
2
8
1
d
Q
n
P
f
q




, (12.23) 
burada 

n
qazıma 
kəmərinin 
uzunluğu 
boyu 
qıfıl 
birləşmələrinin sayı; 


qıfıl (mufta) birləşmələrində hidravlik 
müqavimət əmsalıdır. 
2
2
2
0
1
2









min
d
d
, (12.24) 

---

306 
burada 

min
d
qazıma borularının qalınlaşdırılmış hissəsində 
qıfıl (mufta) birləşmələrinin keçid kanalının en kəsiyinin 
minimal diametridir, m. 
Boruarxası fəzada təzyiq itkisi (
.
f
.
a
.
b
P
)-
sabit en kəsikli 
sahələrdə təzyiq itkisi 
.
f
.
a
.
b
P

və yerli müqavimətlərdən yaranan 
əlavə təzyiq itkisi (qıfıl birləşmələri, QKAH ünsürlərindən)
.
f
.
a
.
b
P

. 
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b
P
P
P




(12.25) 
Boruarxası fəzada təzyiq itkisi açıq lülə və qoruyucu 
kəmər endirilmiş lülənin hissələri üçün ayrılıqda hesablanır, 
uzunluqları eyni diametrli keçid kanalı kimi təyin edilir. 

 

2
3
2
2
8
d
D
d
D
Q
L
P
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b








(12.26) 
Qazıma məhlulunun laminar axım rejimində 
.
f
.
a
.
b

(12.21) düsturundan təyin olunur. 
1
U
kəmiyyətini 2 əyrisindən 
Sen-Venan meyarının qiymətini boruarxası fəza üçün bilərək 
tapmaq olar (şəkil 12.5). 

---

307 
Şəkil 12.5. Qazıma borularında (1) və boruarxası fəzada 
(2) yüksək plastikli qazıma məlulunun laminar axım rejimində 
u
1
ölçüsüz parametrinin Sen-Venan (Sen) meyarından asılılığı 

 

Q
d
D
d
D
Sen
.
f
.
a
.
b






2
0
4
(6.27) 
Qazıma məhlulunun turbulent axım rejimində 
.
f
.
a
.
b

2 və 
3 əyrilərindən uyğun olaraq açıq və qoruyucu kəmər buraxılmış 
quyu lüləsinin hissələri üçün təyin olunur(şəkil 12.6). 
Şəkil 12.6. Qazıma borularında (1), möhkəmləndirilmiş 
(2) və açıq lülədə boru arxası fəzada özlü plastik qazıma 
məhlulunun turbulent axım rejimində hidravliki müqavimət 
əmsalının 

Reynolds (
Re
) meyarından asılılığı. 
Quyu lüləsi su ilə yuyulduqda 
.
f
.
a
.
b

(12.21) ifadəsindən 
təyin olunur, laminar axım rejimi üçün 
1
1

U
, turbulent axım 
rejimi üçün isə 
022
0
1
,
U

. Yerli müqavimətləri dəf etmək 
üçün boruarxası fəzada əlavə təzyiq itkiləri aşağıdakı ifadədən
təyin olunur: 

---

308 


2
2
2
2
2
8
d
D
Q
P
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b







, (12.28) 
burada 


.
f
.
a
.
b
boruarxası fəzada 
i

yerli müqavimət 
əmsallarının cəmidir. 
2
2
2
2
2
1












d
D
d
D
i
(12.29) 
Laya göstərilən hidravlik təzyiq (
Pa
)
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b
.
t
.
h
P
H
g
P





(12.30) 
burada 

H
quyunun şaqul üzrə dərinliyi, m; 

g
sərbəstdüşmə 
təcilidir, m/san
2
. 
Boruarxası fəzada təzyiq itkisini təyin etmək üçün məlum 
olan ifadələr borunun eksentrik yerləşməsini nəzərə almır. R.İ. 
Şişenko, B.İ. Esman və N.A. Qukasov tərəfindən aparılan 
araşdırmalar göstərir ki, boruarxası fəzada təzyiq itkisi bütün 
hallarda borunun konsentrik yerləşməsi halındakı qiymətindən, 
eksentrik yerləşməsi halında 1,9-2,7 dəfə azdır.
Quyudibi 
mühərrikdə 
təzyiq 
düşküsü
m
P
qazıma 
məhlulunun sərfinə və sıxlığına uyğun olaraq pasport 
məlumatlarından təyin olunur. 
1. Baltada təzyiq düşküsünün və hidromonitor baltanın 
keramik borucuqlarının diametrlərinin təyini. 
Qazılan quyu 
dibinin effektli təmizlənməsi qazıma məhlulunun quyu dibinə 
ötürülməsi 
ilə 
əlaqədardır: 
baltanın 
yuma 
uzellərinin 
quruluşundan, quyu dibinə ötürülən qazıma məhlulunun 
sərfindən 
b
Q
və baltanın keramik borucuqlarından axma 

---

309 
sürətindən 
b
v
. Baltada təzyiq düşküsü aşağıdakı təzyiq balansı 
tənliyini ödəməlidir: 
.
m
.
d
.
q
f
.
a
.
b
k
.
q
a
b
P
P
P
P
P
P





0
(12.31) 
Əgər baltada çıxış dəliklərin daxili diametrləri eyni olan 
keramik borucuqlardan ibarətdirsə, onda sonuncunu aşağıdakı 
ifadədən təyin etmək olar: 
4
2
2
2
2
8
b
b
b
.
k
P
Q
z
d





(12.32) 
burada

z
baltada borucuqların sayıdır. 
Misal.
Quyuların qazılmasının hidravlik proqramının 
tərtib olunmasını misalda göstərək. Quyunun qazılma məqsədi
- istismar, layihə dərinliyi 1200 m, quyu şaqulidir. 
Hidromonitor baltanın diametri 215,9mm. Turbin qazıyıcısının 
tipi 3TSŞ 195 TL. Qazıma sahəsində iki ədəd U8-6Ma nasosu 
yerləşdirilmişdir, nasosun dolma əmsalı 
85
0
,
n


. Xarici 
diametri 127 mm və divarının qalınlığı 
mm
9


olan qazıma 
borusu. Xarici diametri 178mm, daxili diametri 80mm və 
uzunluğu 100 m olan ağırlaşdırılmış qazıma borusu (AQB). 
Basqı xətti avadanlığına aşağıdakı ünsürlər daxildir: diametri 
0,141m olan dayaq, daxili diametri 0,090m olan qazıma şlanqı, 
keçid en kəsiyinin şərti diametri 0,090m olan fırlanğıc, daxili 
diametri 0,090m olan aparıcı boru, diametri 0,168m divarının 
qalınlığı
mm
12


borudan hazırlanmış uzunluğu 60m olan 
üfqi vurucu boru. Basqı xəttinin buraxıla bilən maksimal işçi 
təzyiqi 25,0 MPa. Sıxlığı 
1100

