Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017

.
m
.
q
kq/m
3
olan qazıma 
məhlulunun axımı zamanı 3TSŞ 195 TL turbin qazıyıcısında 

---

310 
təzyiq düşküsü 
MPa
,
P
.
q
.
t
5
5

məhlulunun reoloji xassələri
;
Pa
,
5
2
0


san
Pa
,



014
0
. 1200 m dərinlikdə hidravliki 
yarılma təzyiqi 
MPa
,
P
.
y
.
h
8
16

. 
Həlli: 
1. Qazıma məhlulunun sərfinin və qazıma
nasoslarının işçi təzyiqinin seçilməsi. 
Turbin qazıyıcısı 3TSŞ 195 TL-in normal işini təmin 
etmək üçün qazıma məhlulunun sərfi 
040
0
,
Q

m
3
/san qəbul 
edilir. Belə sərf diametri 0,140m olan oymaq (vtulka) ilə təchiz 
olunmuş U8-6MA tipli iki ədəd nasosun işi zamanı alına bilər (
047
0
0
,
Q

m
3
/san.).
04
0
047
0
085
0
0
,
,
,
Q
Q
n






m
3
/san. 
İş zamanı diametri 0,140 m olan oymaq ilə təchiz olunmuş 
U8-6MA tipli nasosun maksimum buraxıla bilən işçi təzyiqi 
MPa
,
P
max
5
22
0

(6.17) şərtinə əsasən nasosun işçi təzyiqi
MPa
,
,
P
19
5
22
85
0
0



2.Qazıma məhlulunun axım rejiminin təyini. 
(12.12) və 
(12.13) düsturlarından Hedstrem meyarı hesablanır: 
Qazıma borularında (daxili diametri 
m
,
d
109
0
0

): 




5
2
2
10
67
1
014
0
109
0
1100
5
2




,
,
.
,
Щ
еб
Boruarxası fəzada:

---

311 




5
2
2
10
11
1
014
0
127
0
2159
0
1100
5
2





,
,
,
,
,
Щ
ф
.
а
.
б
.
е
(12.15) düsturuna əsasən Hedstrem meyarının bu 
qiymətlərinə qazıma borusunda və boruarxası fəzada Reynolds 
meyarının aşağıdakı kritik qiymətləri uyğun gəlir.


3
56
0
5
10
0
9
10
67
1
8
7
2300





,
,
,
Re
,
.
f
.
a
.
b
.
kr


3
56
0
5
10
5
7
10
11
1
8
7
2300





,
,
,
Re
,
.
f
.
a
.
b
.
kr
(6.10) və (6.11) düsturlarından qazıma borularında və 
boruarxası fəzada Reynolds meyarını tapırlar. 
3
10
7
36
014
0
109
0
14
3
1100
040
0
4







,
,
,
,
,
Rе
b


3
10
7
11
014
0
127
0
2159
0
14
3
1100
040
0
4







.
.
.
.
.
.
Rе
ф
.
а
.
б
Beləliklə, Reynolds meyarının alınmış qiymətləri kritik 
qiymətdən böyük olduğu üçün qazıma borularında və 
boruarxası fəzada axım rejimi turbulent olacaq. Göstərmək olar 
ki, bu halda AQB-nin yerləşdiyi zonada boruarxası fəzada və 
AQB-da axım rejimi də turbulent olacaq. 0 – 1200 m 
intervalında hesablama nəticələri aşağıdakı kimidir: 
Qazıma boruları üçün: 
;
,
Re
;
,
H
b
.
kr
.
b
.
e
3
5
10
0
9
10
67
1




3
10
7
36


,
Re
b
boruarxası fəza üçün: 
3
3
5
10
7
11
10
5
7
10
11
1






,
Re
;
,
Re
;
,
H
.
f
.
a
.
b
.
f
.
a
.
b
.
kr
.
f
.
a
.
b
.
e

---

312 
Dövran sistemində təzyiq itkilərinin hesabatı 0-1200m 
intervalı üçün təzyiqlər balansına baxaq. Vurucu borunun üfqi 
hissəsində təzyiq itkisini (12.20) düsturundan tapırıq 




МПа
,
м
/
Щ
,
,
,
,
,
д
Г
Л
П
а
03
0
10
6
27
024
0
168
0
040
0
1100
60
02
0
8
2
8
2
3
5
2
5
2
2

















burada 
m
,
d
168
0

– vurucu borunun xarici diametri; 



m
,
012
0
borunun divarının qalınlığı; 


hidravlik 
müqavimət əmsalıdır, 
02
0
,


. 
Yerüstü avadanlıqlar ünsürlərində təzyiq itkisi (12.18) 
düsturundan təyin edilir.
MPa
,
m
/
N
,
,
,
P
a
05
0
10
2
5
040
0
1100
10
93
2
2
4
2
4








Cədvəl 6.3-ə əsasən
4
4
4
4
4
4
4
1
10
93
2
10
90
0
10
044
0
10
52
0
10
07
1
м
,
,
,
,
,
а
а
и
и
а














Daxili diametri
m
,
d
109
0
0

009
0
2
127
0
2
0
,
,
d
d
b






, 
uzunluğu
m
L
b
1074



100
26
1200






AQB
q
.
t
q
b
L
L
H
L
olan qazıma borusunda təzyiq itkisi (12.20) düsturundan təyin 
edilir: 
МПа
,
м
/
Н
,
,
.
,
,
П
б
7
2
10
7
2
109
0
14
3
040
0
1100
1074
027
0
8
2
6
5
2
2











---

313 
burada 
3
10
7
36
027
0




,
Re
,
b
b
(bax punkt 2) üçün 1 
əyrisindən təyin edilir (şəkil 12.6). 
Daxili diametri 
m
,
d
080
0
0

və uzunluğu 
m
L
AQB
100

olan ağırlaşdırılmış qazıma borularında təzyiq itkisi (12.20) 
düsturundan təyin edilir.
МПа
,
м
/
Н
,
,
,
,
,
П
АГБ
1
1
10
1
1
080
0
14
3
040
0
1100
100
0255
0
8
2
6
5
2
2










burada 
0255
0
,
AQB


(12.10) düsturundan 
Re
meyarı üçün 
AQB-da axım zamanı hesablanmış 
4
10
0
5


,
Re
AQB
qiyməti 
üçün 1 əyrisindən təyin edilir (şəkil 12.6). 
Quyu divarı 
2159
0
,
D

m ilə qazıma kəmərinin 
127
0
,
d
k
.
q

m yaratdığı boruarxası fəzada təzyiq itkisi (12.26) 
düsturundan təyin edilir.

 

МПа
,
м
/
Н
,
,
,
,
,
.
,
,
П
)
б
.(
ф
.
а
.
б
7
0
10
7
0
127
0
2159
0
127
0
2159
0
14
3
040
0
1100
1074
038
0
8
2
6
3
2
2













burada 
 
3
10
7
11
038
0




,
Re
,
,
.
f
.
a
.
b
b
.
f
.
a
.
b
qiyməti üçün 3 
əyrisindən tapılır (şəkil 12.6). 
Quyu 
divarı 
ilə 
diametri 
m
,
D
AQB
178
0

olan 
ağırlaşdırılmış qazıma borulaıı arasındakı boruarxası fəzada 
təzyiq itkisi (12.26) düsturundan təyin edilir.

---

314 

 

МПа
,
м
/
Щ
,
,
,
,
,
.
,
,
П
)
АГБ
.(
ф
.
а
.
б
66
0
10
66
0
178
0
2159
0
178
0
2159
0
14
3
040
0
1100
100
039
0
8
2
6
3
2
2













burada 


039
0
,
AQB
.
f
.
a
.
b


boruarxası fəzada axım zamanı 
(6.11) düsturundan hesblanmış 
3
10
2
10


,
Re
qiyməti üçün 3 
əyrisindən tapılır (şəkil 12.6). 
Diametri 
m
,
D
q
.
t
195
0

, uzunluğu 
26

L
m olan turbin 
qazıyıcısı ilə quyu divarı arasındakı boruarxası fəzada təzyiq 
itkisi (12.26) düsturundan təyin edilir. 

 

МПа
,
м
/
Н
,
,
,
,
,
.
,
,
П
)
г
.
т
.(
ф
.
а
.
б
94
0
10
94
0
195
0
2159
0
195
0
2159
0
14
3
040
0
1100
20
0395
0
8
2
6
2
3
2
2













burada 
0395
0
,
)
г
.
т
.(
ф
.
а
.
б


(12.11) düsturundan hesablanmış
3
10
7
9


,
Re
qiyməti üçün 3 əyrisindən tapılır (şəkil 12.6). 
Sıxlığı 1100kq/m
3
olan qazıma məhlulunun axımı zamanı 
turbin qazıyıcısında təzyiq itkisi aşağıdakı düsturdan təyin 
edilir.
MPa
,
,
P
P
o
.
q
.
t
q
.
t
05
6
1100
10
5
5
3








burada 




2
3
10
5
5
m
/
N
,
P
q
.
t
turbin qazıyıcısında sıxlığı 
1000kq/m
3
olan mayenin axımı zamanı təzyiq itkisidir.
Dövran sistemində təzyiq itkilərinin cəmi 

---

315 
MPa
,
,
,
,
,
,
,
,
,
P
P
P
P
P
P
P
P
P
.
q
.
t
)
q
.
t
.(
f
.
a
.
b
)
AQB
.(
f
.
a
.
b
)
b
.(
f
.
a
.
b
AQB
b
a
a
c
2
12
05
6
94
0
66
0
7
0
1
1
7
2
05
0
03
0




















Hidromonitor baltanın yuma dəliklərində (keramik 
orucuqlarda) realizə üçün ehtiyat təzyiq 
MPa
,
,
,
P
P
P
c
b
8
6
2
12
0
19
0





. 
 3.Layın hidravlik yarılmasının qiymətləndirilməsi. 
Əgər 
quyunun dövran sistemindəki təzyiqin qiyməti layın hidravliki 
yarılma təzyiqinin qiymətindən böyükdürsə, o zaman layda 
hidravliki yaılma baş verə bilər. 
.
y
.
h
t
.
h
P
P

Qazıma məhlulunun dövranı prosesində quyu dibindəki 
təzyiqin maksimum qiyməti (6.30) düsturundan təyin olunur. 
Bu təzyiq quyu dərinliyi H
q
=1200 m olduqda 




2
6
6
10
24
15
10
94
0
66
0
70
0
1200
8
9
1100
m
/
N
,
,
,
,
,
P
P
P
dH
P
dH
P
)
q
.
t
.(
f
.
a
.
b
)
AQB
.(
f
.
a
.
b
)
b
.(
f
.
a
.
b
q
.
f
.
a
.
b
q
t
.
h


















MPa
P
t
h
2
,
15
.

olar. 
Laya göstərilən hidrodinamik təzyiqin və layın yarılma 
təzyiqinin müqayisəsindən belə çıxır ki,


8
16
2
15
,
,
P
P
.
y
.
h
t
.
h


Bu onu göstərir ki, qazıma məhlulunun quyuda dövranı 
prosesində layda hidravlik yarılma baş verməyəcək. 

---

316 
4.Baltada təzyiq düşküsünün və hidromonitor baltanın 
dəliklərinə geydirilən borucuqların diametrinin təyini.
Qazıma məhlulunun həqiqi sərfini Q
b
və baltanın üç ədəd 
eyni diametrli borucuqla təmin olunduğunu nəzərə alsaq, onda 
(12.32) düsturundan 0 – 1200m qazıma intervalı üçün keramik 
borucuğun diametrini təyin edirik: 




м
,
,
,
,
П
Г
з
д
б
б
д
.
к
0124
0
10
8
6
92
0
3
0368
0
1100
8
8
4
6
2
2
2
2
4
2
2
2
2













Bu qiyməti ən yaxın böyük ölçüyə qədər yuvarlaşdıraraq 
zavod şəraitində buraxılan ölçüyə uyğunlaşdıraraq keramik 
borucuğun həiqiqi ölçüsünü alırıq 
m
,
d
b
.
k
013
0

. 
Bundan sonra (12.31) düsturunda baltada yaranan həqiqi 
təzyiq itkisini tapırıq. 



 

МПа
,
м
/
Н
,
,
,
,
,
д
з
Г
П
б
.
к
б
щ
.
б
6
5
10
6
5
013
0
92
0
3
14
3
0368
0
1100
8
8
2
6
4
2
2
2
2
2
2
2
2
2











Onda qazıma nasoslarında yaranan təzyiqin həqiqi qiyməti




MPa
,
,
,
,
P
P
P
P
h
.
b
b
h
.
8
17
6
5
8
6
0
19
0
0







bu-raxıla 
biləndir, çünki basqı xəttində maksimal işçi təzyiqi 25,0MPa 
ola bilər.
 

---

317 
13. Yan lülələrin qazılması. 
İstismar dövrünü yaşamış
quyulardan yan lülənin qazılması
köhnə yataqlara həyat verir.