Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017

,
k
m

, kürəşəkilli süxur 

---

296 
hissəcikləri üçün isə 
4
0
,
k
m

;

h
d
asılı vəziyyətdə qalan ən 
böyük hissəciyin diametri; 
s

və 


m
.
q
uyğun olaraq süxurun 
və qazıma məhlulunun sıxlığıdır. 
Süxur hissəciyinin diametri aşağıdakı kimi təyin edilir. 


m
.
q
s
d
h
g
k
d





0
6
(12.4) 
burada, 


0
dinamik sürüşmə gərginliyi, Pa; 

d
k
təcrübədən 
alınan əmsalın qiyməti hissəciyin diametrindən asılıdır (şəkil 
12.1). 
 
Şəkil 12.1. R.İ.Şişenko tərəfindən çıxarılmış k
d
forma 
əmsalının qiyməti. 
Təcrübədə (12.4) düsturuna 
0

əvəzinə çox zaman statik 
sürüşmə gərginliyi (

) qəbul edirlər, belə ki, bir çox qazıma 
məhlulları bütün sürət qradiyentinin dəyişmə intervalında özlü 
plastik modelə tabe olmur.
3
6


h
h
V
d
(12.5) 

---

297 
Burada
6
3
h
h
d
V


olar.
Düzgün formada olmayan hissəciklər üçün kürənin 
ekvivalent diametri istifadə olunur.
Şaroşkalı balta ilə qazılmış süxur hissəciklərinin 
diametrini təyin etmək üçün aşağıdakı ifadədən istifadə etmək 
lazımdır: 


h
b
l
.
d
h


56
0
(12.6) 
burada l-quyudibi müstəvidə balta dişlərinin maksimal addımı; 

b
quyudibi müstəvidə balta dişinin eni; 

h
balta dişinin 
hündürlüyüdür.
Quyu divarından süxur qırıntılarının qopduğu halda 
hissəciyin hesablama diametrini quyu divarı ilə qazıma 
borusunun muftası arasında qalan halqavarı aralığı qəbul etmək 
olar. 
Almazlı baltadan istifadə olunan zaman dağıdılmış süxur 
hissəcikləri müqayisədə çox kiçik olduğundan onların quyu 
ağzıına qaldırılması çətinlik törətmir.
m
k
g
k
3
4

ifadəsinin 
qiymətinin 
0
d
d
a
h

parametrindən asılılığını aşağıdakı qrafikdən 
təyin etmək olar (şəkil 12.2). 
Burada 

0
d
asılı vəziyyətdə qalan ən böyük hissəciyin 
diametridir. Məsələn, 
3

a
olduqda çökmə rejimini laminar, 
7
3


a
olduqda keçid, 
7

a
olduqda turbulent qəbul etmək 
olar. 
Laminar rejimdə 

---

298 
 
a
d
U
h




0
, (12.7) 
burada 


plastik özlülük, 
san
Pa

; 
 


a
təcrübədə təyin 
olunan funksiyadır (şəkil 12.3).
Süxur hissəciyinin tələb olunan qalxma sürəti w aşağıdakı 
ifadədən təyin oluna bilər: 
h
.
b
m
V
d
D
D
w




2
2
2
, (12.8) 
burada 


m
qazımanın sürəti; 

h
.
b
V
bərk hissəciyin qazıma 
məhlulunda nisbi həcmidir. 
Şəkil 12.2. Ritinger düsturunda k əmsalının dəyişməsi: 
1-kürə; 2-müstəvi hissəcik. 

---

299 
Şəkil.12.3. R.İ.Şişenko tərəfindən çıxarılmış
 
a

funksiyasının dəyişməsi: 
1,2 – uyğun olaraq nəzəri və təcrübi məlumatlar. 
Qazıma məhlulunda süxur hissəciklərinin buraxıla bilən 
maksimum nisbi həcmi artdıqda salnik yaranma və tutulma 
qorxusu yaranır, praktiki hesablamalarda 
%
V
h
.
b
5

qəbul edilir 
(əgər qazıma məhlulu su və ya başqa az özlüklü yünğül 
mayedirsə 2%-ə qədər azalır). Praktiki hesablamalar üçün 
hissəciyin qalxma sürəti 


u
w
3
1
,
0


qəbul olunur. Bir çox 
hallarda 
san
/
m
,
,
6
0
4
0



qəbul edilməsi tövsiyə edilir. 
Quyuların ağırlaşdırılmış qazıma məhlulu ilə yuyulması zamanı 
aşağı həddən, ağırlaşdırılmamış az özlüklü qazıma məhlulu 
tətbiq edildikdə yuxarı həddən istifadə edilir. Dayanıqsız gillər 
olan intervallarda boruarxası fəzada maye selinin sürətini 1.2 
m/san qədər artırırlar. Qısa müddətdə boruarxası fəzada sürətin 
0.2 – 0.3 m/san qədər azaltmaq olur. Bunlardan başqa 
Mühəndis hesabatlarında boruarxası fəzada qazıma məhlulunun 
minimum buraxıla bilən sürət həddinin baltanın ölçülərindən 
asılılığını təyin etmək üçün xarici ölkələrdə tətbiq edilən 
empirik asılılıqdan (şəkil 12.4) istifadə etmək olar.

---

300