Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
51 mürəkkəb insanın bədii obrazının yaradılmasında psixoloci və lirik problematik təsvirsiz keçinmək mümkün deyildir. XX əsrin 70-80-ji illərində Azərbayjan yazıçıları mövjud sosial problemlərin fakta söykənən, sübut tələb edən təhlinini verməyə biganəlik göstərərək onu curnalistlərin öhdəsinə buraxmışdı. Vaxtı ilə aktual problemlərə toxunan, jiddi məsələlərlə məşğul olanlar indi tarixi və ya bədii-sənədli əsərlər yazmaqla başlarını qatırlar. Deməli, bədii publisistikamız itirir, bədii ədəbiyyatımız, nəsrimiz isə bundan bir şey qazana bilmir. Həm də ədəbi prosesdə müşahidə olunan bu jəhət müasir həyat adamlarının özlərinə məxsus fərdi xarakterlərinin açılmasına bədii obrazlarının yaradılmasına mənfi təsir göstərmişdir. Bədii publisistikamızda isə obrazların təsvirində, janlandırılmasında iqtisadi göstərijilərdə qiymətləndirmə kimi birtərəfli üsul davam etmişdir. Narahatlıq doğuran səbəblərdən biri də odur ki, bədii-publisistik əsərlərdə iqtisadi göstərijilər qəhrəmanın həyaitını tamamlayan vasitəyə çevrilmiş, onların xarakterləri rəqəmlər çərçivəsində standartlaşdırılmış, fərdi jəhətlər üzə çıxarılmamışdır. Ona görə də belə əsərlərdə adamlar təsərrüfatla bağlı ümumi problemlər içərisində itib batmış, mənəvi, sosial mühitdən ayrı düşmüşdür. 1 Milli dil söz sənəti ilə –milli ədəbiyyatla birbaşa təmasdadır. Onların tarixində və taleyində müştərək məqamlar, yəqin ki, bu tarixin özü qədər qədimdir. Dil, xüsusən, onun əlifbası mədəniyyətin taleyi ilə ən yaxından bağlıdır. Əlifba mənəvi mədəniyyətin, milli yaddaşın jismləşməsi, etnik mədəniyyətin maddi vüjud kəsb etməsidir. O dəyişəndə həmin əlifbada predmetdəşən mənəvi mədəniyyət də sonrakı tərəqqidə iştirak etməkdən qalır. İyirmi-qırxınjı illər ərzində eyni nəsl üç əlifba işlədib. İki on il müddətində xalqın əlifbası iki dəfə dəyişib. Nətijədə təkjə torpağımız yox, əlfibamız da iki yerə parçalanıb. İki əlifbalı bir xalq! Dünyada ikinji belə fenomen yoxdur. Əlifba bizim tariximizi də, joğrafiyamızı da iki yerə bölüb. Şimalımızla Jənubumuz arasında da Araza çevrilib. Hanısının əlifbanın, yoxsa Arazın? Bizi daha zirehli, keçilməz sərhədlə ayırdığı barədə hətta mübahisə etmək olar: axı onlardan biri torpaqdan, ikinjisi mənəviyyatdan keçir! Birinjinin qılınjla tarix, ikinjinin qələmlə özümüz yaratmışıq. Hətta Füzuli üç dildə bir əlifbada yazıb, amma bizim xalq indi bir dildə, üç əlifbada yazır! Dil kimi əlifba ilə milli ruhun «mən»in arasında ağrı və əsəb siniri şəriklidir. Daha doğrusu, dil kimi əlifbada da suverenliyin statusunu ifadə edən komponentlərdən biridir, milli-mənəvi müstəqilliyin üzvi tərkib hissəsidir. Otuzunju illərdə milli yaddaş və «mən» əleyhinə çevrilən zorakı kollektivləşmənin- damarda kirəjləşmənin əlifbada ifadəsi «kirilləşmə» olub. Yazıda totalitarlıq, totallaşma məhz kirilləşmə şəklində meydana çıxıb. Düşünjədə bir stereotip bir qəlib, bir ştamp olduğu kimi, istəyiblər yazıda da bir əlifba olsun. Qeyd etmək lazımdır ki, əlifba siyasi problemdən çox ekoloci problemdir. Ona mühasibatı iqtisadiyyat, bazar əlaqələri kontekstində yox, mənəvi və əxlaqi dəyər və sərvətlər kontekstində qiymət vermək olar. Məsələni etiket, çap dəzgahı, piştaxta, məişət və güzəran səviyyəsində də qoymaq mümkündür, mənəvi-əxlaqi dəyər və sərvət, milli-mədəni tarix və tale səviyyəsində də. Hər halda elə şeylər var ki, hesab sayğajına vurmaq olmaz. Ədalətin, vijdanın bərpası neçəyə başa gəlir məgər bu sualı verirlər?! Torpağın müdafiəsinin bahası nədir? Bu sualı da vermirlər. Əlifba dəyişimi məhz milli müqəddəsliyə münasibətdə büraxılmış səhv idi və mütləq düzəlməli idi. İndi həmin səhvimizin əlli yaşı var, sabah- yetmiş, yüz yaşlı səhvi düzəltməyin bahası da- ha böyük olajaq. 2 Qəhrəmanın şəxsi duyğuları, düşünjələri, ailə qayğıları, adamlara, ətraf mühitə münasibəti də belə əsərlərdə əks etdirilə bilməmişdir. Əslində isə iqtisadiyatın elmi-texniki amillər hesabına yenidən qurulması, şəxsiyyətin hərtərəfli inkişafı ədəbiyyat və injəsənətin qarşısında da böyük vəzifələr qoymuşdur. İjtimai inkişafın gedişi, həyatın gündən-günə yeniləşərək dəyişməsi mənəvi mühitin də həmahəng olaraq yenilişməsini və təkmilləşməsini tələb edir. Bu qarşılıqlı prosesdə ədəbiyyat həyatın bədii təsvirində yeni keyfiyyətlər qazanır. Jiddi və kəskin həyat problemlərinin əks etdirilməsi, zamanın ön plana çəkdiyi müasir fəal insanın bədii obrazının yaradılması, yeni həyat hadisələri şəraitində onun müsbət və mənfi bədii axtarışlarının əsasını təşkil edir. Qəhrəmanın zamana uyğun və zamanla müqayisədə müəyyənləşən xarakteri nə qədər əhatəli və hərtərəfli təsvir olunarsa, əsərin bədii nətijələri də müasir tələblərə o qədər ətraflı javab vermiş olar. Ədəbiyyat və injəsənətin inkişafında başlıja xətt xalqın, müasir insanın həyatı ilə əlaqəni möhkəmləndirməkdə, mövjud gerçəkliyi yüksək bədiiliklə əks etdirməkdən, qabaqjıl jəhətləri ilhamla və parlaq surətdə göstərməkdən ibarətdir. İjtimai gerçəklikdə mənəvi bir sərvət kimi vijdanın və digər əxlaqi dəyərlərin hansı yeri tutduğunu məhz dilə baxıb, səhvsiz təyin etmək olar. Onlar həyatda reallaşa bilməyəndə də, heç olmasa, sözdə, dildə realaşırlar. Zorakılıq dövründə isə həm həyatdan, həm də dildən eyni vaxtda qovulurlar. Və dil ən əbədi vəzifəsini mənəvi sərvətlər dövriyyəsində irsiliyin fasiləsizliyi üçün müqəddəs javabdehliyini itirmiş olur. Sivil dünyanın bu vaxta qədərki bütün tarixi göstərir ki, millətlər arasındakı qarşılıqlı mənəvi zənginləşmə məhz fərqli, fərdi, milli sərvətlər arasında zənginləşmə prosesidir. Bura əliboş, paysız, hədiyyəsiz, əlavəsiz 1 Бах: Исмайыл Вялийев. Эюстярилян ясяри. с.297-298 2 Йашар Гарайев. Эюстярилян ясяри. с.463-464 Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|