Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
55 «Anamın kitabı»bütün dövrlərin «ana kitabı» olaraq qalır. «Kiçik adamları» və «artıq adamları», «ölüləri» və «diriləri», «saqqallı uşaqları» da millətə çevirən, xalqa öz «mən»ini genetik yox, milli səviyyədə dərk etdirən ibrətli əsərləri bizə yaxın yüz ildə hamıdan çox və hamıdan kəskin Məmədquluzadə yazır. «Bir millət gərək bir kitaba, bir amala tapınsın»- əsrin əvvəlinin bu Mirzə Jəlil təlimi doxsanınjı illərin də aktüal fəlsəfi –elmi təlimi, «milli ideologiyası» olaraq qalır. Ç.Aytmatovun «Əsrdən uzun gün» romanında da bir günün əhvalatı, adi dəfn mərasimi fonunda əsrimizin ən jiddi problemlərinə, dövrün kəskin beynəlxalq ijtimai məsələlərinə toxunulur. Dəmir yolu fəhləsi Yedigeyin düşünjələri, daxili monoloqu vasitəsi ilə yazıçı az qala bir əsrin hadisələrinə qiymət verir. Ən aktual problemlər belə, qəhrəmanın düşünjələri süzgəjindən keçirilərək təhlil olunur. Bününla da yazıçı yüksək emosional intonasiya ilə hadisələrin təhlilini verərək müasirlərimizin zəngin xarakterini açmışdır. Boranlı Yedigey obrazı ilə yazıçı 20-ji yüzil kimi mürəkkəb dövrdə yaşayan narahat insanın dolğun xarakterini bütün injəlikləri və fajiəviliyi ilə təsvir etmişdir. Bu əsərdə də publisistik pafos güjlüdür. Romanın publisistik tutumu heç də onun bədii yükündən, çəkisindən az deyildir. Hadisələrin psixoloci təsvirində, xarakterlərin tamamlanmısanda, yazıçı bədii detallardan ustalıqla stifadə edərək sənədli, real faktları qəhrəmanın duyğuları süzgəjindən keçirərək məharətlə bədiiləşdirmişdir. Hətta mifik vasitələr, əhvalatlar belə qəhrəmanın psixikasına təsir edən real vasitə kimi götürüldüyündən həm əsərə, həm də xarakterə bütövlük, tamlıq gətirmişdir. Xarakterdəki ziddiyyətlər onu doğuran səbəblərlə birlikdə səjiyyələndirilmişdir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, son illərin bədii nəsrindəki xarakter bənzəyişlərini doğuran səbəblərdən biri də obrazın ədəbi təjrübələr əsasında formalaşmasıdır. İnsan xaraktenini müəyyən edən bir çox jizgilər çox zaman həyatdan deyil, ədəbiyyatın bəlli qəhrəmanlarından götürülür. Əsər ustalıqla işlənəndə bu jəhət əslində ona daha da dolğunluq gətirməlidir, zəif işləndikdə isə qəhrəman özündən önjəliklərin köləsindən çıxa bilmir. Tarix sübut etmişdir ki, qabaqjıl mədəniyyətlə möhkəm tellərlə bağlı olan, özündən əvvəlki əsrlərin nəhəng simalarından hərtərəfli və mükəmməl öyrənən yazıçıların sənəti güjlü olur, belə sənətkarlar həyat və mübarizə meydanında özünə layiq yer tuta bilir. M.Şoloxov rus mədəniyyətinin keçmişi ilə, xüsusən XIX əsr rus ədəbiyyatı ilə olan əlaqəsindən danışarkən demişdir: «Elə yazıçılar var ki, onlara Tolstoy və Puşkin təsir etmir. Vallah mənə bütün yaxşı yazıçılar təsir edir. bu yazıçıların hər biri özünə görə yaxşıdır. Bax, məsələn, Çexov. Belə güman etmək olar ki, mənimlə Çexov arasında ümumi nə ola bilər? Lakin Çexov da təsir edir! mənim və başqalarının nöqsanı bundadır ki, həmin yazıçılar bizə az təsir edir». Buradan aydın olur ki, Səməd Vurğun nə üçün Nixami, Füzuli, Vaqif, M.F.Axundov, Sabir, Puşkin, Qorki, Ostrovski və başqa böyük sənətkarlardan dönə-dönə və ilhamla bəhs etmiş, onlardan byrənməyə çağırmışdır. Məhz bu jəhəti nəzərə alaraq S.Vurğun yazmışdır. Unutmaq olmaz ki, doğrudan da biz Böyük Sabirlərin varisləriyik. S. Vurğun klassik Azərbayjan poeziyasının zəngin ənənəsindən nejə istifadə etmişdir? Bu zəngin irsə əsaslanan Səməd Vurğunun yaradıjılığındakı novatorluq nədən ibarətdir? 1955-ji ilin aprelində Azərbayjan, Ermənistan, Gürjüstan Elmlər Akademiyalarının ijtimai bölmələrinin birgə elmi sessiyasındakı nitqində S.Vurğun demişdir: «Mən həmişə belə bir fikirdəyəm ki, ədəbiyyatın əsil inkişafı ən mütərəqqi və realist ənənələrin, estetik və bədii görüşlərin yeni tarixi şəraitdə ardıjıl və yaradıjı inkişafı deməkdir». S.Vurğunun keçmiş irsdən istifadə edərkən böyük sənətkarlardan həyat həqiqətlərinin real verilməsini, gerçəklikdəki hadisələrin mahiyyətini, hansı yollarla işıqlandırmağı böyrənmiş və dövrün zamanın tələblərini nəzərə almaqla onların yaradıjılığındakı humanizm, demokratizm, xəlqilik kimi nəjib jəhətləri inkişaf etdirmişdir. Sənətkarı yaraldan, yaşadan, ona yüksək hisslər və nəjib duyğular verən xalqdır. Hər bir böyük sənət əsərinin mövzusu xalqın həyat və mübarizəsindən alınır. Belə əsərlərin yaşadan da xalq olur. Məhz buna görə də Səməd Vurğun keçmiş irsə münasibətdə əsil xəlqilik məsələsini diqqət mərkəzində saxlayır və bu jəhətə xüsusi fikir verməyi tələb edirdi. Əlbəttə, sənətkar keçmiş irsdən öyrənərkən bu günün övladı olduğunu yaddan çıxarmamalı, texnologiya əsrinin tələblərini rəhbər tutmalıdır. Bəşər fikrinin yaratdığı mədəniyyətin həqiqi və gözəl varisi olan müasir mədəniyyət sənətkarı mütərəqqi, humanist inqilabi injəsənət və elm əsərlərinə məhəbbətlə yanaşır, hər jür qara qüvvələrə və ijtimai bərabərsizliyə qarşı mübarizədə bu zəngin irsdən ehtiram və ehtirasla istifadə edir. S.Vurğun yazır: «Müasir ədəbiyyat xalq idrakından, xalq mənəviyyatından danışdığı zaman, onun mənəvi keçmişinə böyük bir hörmət və məhəbbətlə yanaşmalı tariximizin həyat və mübarizə səhifələrini ilham və ürəklə vərəqləməlidir, lakin biz, tarixin uzaqlarına getdiyimiz zamanlarda belə, yenə öz əsrimizin övladı olduğumuzu unutmalıyıq. İnkimşaf yalnız qabağa irəliyə getməkdir» 1 1 С.Вурьун. «биз вя тарихи кечмишимиз», «Ядябиййат» гязети, 27 ийул, 1945 ъи ил Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir 56 Nizaminin, Füzulinin, M.F.Axundovun, M.Ə.Sabirin, J.Jabbarlının və başqalarının dahiliyi bunda idi ki, onlar insana onun qüdrət və kamalına məhəbbət bəsləyir zəhmət adamını fiziki və mənəvi jəhətdən azad görmək istəyirdilər. Həmin sənətkarların böyüklüyü bir də bunda idi ki, onlar milli çərçivədə qapanıb qalmamış, dil və dini fərqlərindən asılı olmayaraq başqa xalqlara da hörmət və ehtiramla yanaşmışlar. Yaranmışların ən qüdrətlisi, ən şərəflisi, təbiətin ən mükəmməl əsəri insanı hesab edən dahi Nizami hamını azad görmək istəyir və deyirdi ki, zənjinin dərisi qara olsa da ürəyi ağdır, təmizdir. «Hər yerdə yükün ağırı yazıq yoxsulların boynundadır» deyən mütəfəkkir filosof M.F.Axundov insanları hər jür zülmdən azad görmək istəyir, xalqların dostluq və qardaşlığını təbliğ edr, millətçilik yayan baxışları jəsarətlə ifşa edirdi. Məhz Azərbayjanın qədim və zəncin mədəniyyəti, xüsusən ədəbiyyatı ilə yaxından tanışlıq, bu əbədiyyatın nəjib xüsusiyyətlərinə mükəmməl yiyələnmək S.Vurğunun dünyagörüşünün formalaşması, onun böyük sənətkar kimi yetişməsində həllediji rol oynamışdır. «Yaxşılıq və həqiqi xalq sifətlərini öz yurdunda anlamayan, öz ibtidai tərbiyəsində görməyən bir şəxs öz xalqının qədrini bilmədiyi kimi, başqasının da qədrini dərk etməkdən məhrum olajaqdır. Sosializm şəraiti insanlara məxsus olan milli vüqar hisinin üfüqlərini qat-qat genişləndirmişdir. Milli ideya məfkurəsi ilə silahlanmış bir insan, mən öz xalqıma nə dərəjədə xidmət edirəm? Sualı ilə yanaşı, bütün insanlığa da nə dərəjədə o insan öz xalqının bütün dünya tarixində daha böyük şöhrət tapmasına, daha çox hörmət qazanmasına xidmət etmiş olur. Xülasə olaraq, əsrimizin gənj insanı bütün dünyanı, bütün bəşəriyyəti dərk etmək üçün yaşadığı torpağı, mənsub olduğu xalqı dərk etməli. Yalnız bu yolla da insanlıq dərəjəsinə yüksəlməli, bütün xalqların mənəvi həyatının inkişafında iştirak etməlidir». 1 S.Vurğunun öz xalqının tarixinə açıq gözlə baxan, onun mədəniyyətində bəşər mədəniyyəti xəzinəsinə daxil ola biləjək injiləri məharətlə seçməyi bajaran bir şəxsiyyət idi. O öz nəjib ruhunu, insanpərvər adətlərini öz gənjliyində miras kimi yaşadan bir xalqı bəxtiyar xalq hesab edir, onu daha böyük gələjəyi olduğuna inanırdı. 2 Müasirlərimizin xarakteninin müəyyənləşdirilməsində keçmişə qayıdışlar, hadisə içərisində hadisələrin təsviri son dövr nəsrimizdə daha çox müşahidə olunur. Bu jəhət və yenə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, müasir xarakteirn açılmasında mifik elementlərdən istifadə və s. Yusif Səmədoğlunun «qətl günü» romanında daha qabarıqdır. Yazıçı xarakterin dolğun təsvirinə nail olmaq üçün bədii keçidlərdən, mifik metaforik vasitələrdən ustalıqla istifadə edir, xarakteri bu günün və dünənin hadisələri fonunda geniş və inandırıjı təsvir etməyə nail olur. Şübhəsiz, tarix də sərvətdir, özü də milli-əxlaqi sərvətdir və yarım əsrdə unutduqlarımızın çoxu elə bu sərvətlə bağlı olub. Vijdan və yaddaş-elmi dəyər və mənəvi sərvət kimi,humanitar təhlil və tədqiqatlarda heç də həmişə iştirak etməyib. Etiraf edək ki, lap dünənə qədər az qala qədim hun və uzaq Manna haqqında daha çox şey (fakt, sənəd, həqiqət) bilirdik, nəinki ən yaxın tariximiz olan Azərbayjan Jumhuriyyəti haqqında ikinji tərəfdən, əslində jumhuriyyət barədə heç qeyri-stereotip fərdi baxış, oricinal milli «təlim»də yaratmışdıq: əgər Azərbayjanın milli dövlət qurujuluğu barədə müasir elmi fikir bu barədəki vulqar erməni millətçiliyinin məlum «konsepsiyasından» mahiyyətjə fərqlənmirdisə, onu nejə «milli dövlətə dair milli təlim» saymaq olardı? Məhz Jumhuriyyəti və M.Ə.Rəsulzadəni milli tarixdən və yaddaşdan silməklə biz yeni azərbayjançılıq təliminin və Azərbayjan dövlət qurumunun banisi rolunu Stalinin adına yazmaq və beləliklə də onu qurama, saxta elan etmək üçün ən müasir erməni millətçiliyinə əla şans, əlavə fürsət vermişdik! İndi ijtimai elmlər qarşısında ehkamdan bu nankor neqativ yaddaşdan təmizlənməkdən vajib məqsəd dayanmır. Məhz ehkamdan ayrılan müasir humanitar İntibah üç ünvana qayıtmaq əlaməti altında baş verir: tarixə, ekologiyaya, bir də milli soya, kökə və təkrarsızlığa! Vahid ümumbəşəri tərəqqidə bu üç sabit, üç əzəli istiqamətin üçünün də mənşəyi və ünvanı Demokratik Jümhuriyyətin istiqlal təlimində var. Yetmiş illik yasaqdan və təhrifdən sonra indi bizə yenidən görünməyə başlayan yaxın milli tariximizin böyük həqiqəti- Demokratik Respublikadır. Demokratik respublika az yaşasada millətə müstəqillik nə olduğunu, azadlıq nə olduğunu öyrədə bilmişdir. Həmin dövrün ziyalısı, yazıçısı, dövlət xadimidə Azərbayjan dövlətini təmsil etmişlər. Onlar keçmiş ənənələrin saxlanılmasına, mədəni, bədii irsin qorunmasına çalışmışlar. Keçmişin bədii irsinin o jümlədən, folklorun, xalq yaradıjılığının şair və yazıçıların əsərlərinin misilsiz rol oynadığı heç kimdə şübhə doğura bilməz. 1 Бах: С.Вурьун. «Милли вцгар вя эянълик», «Коммунист» гязети, 1 октйабр, 1944-ъц ил 2 Ъ.Гулийев. Сямяд Вурьун йарадыъылыьында естетика мясяляляри. Б., 1966, с.22-23 Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|