Dərslik (I hissə)
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II FƏSĠL ANA DĠLĠNĠN TƏDRĠSĠ TARĠXĠNƏ DAIR Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası elminin
- Görkəmli maarifçilərin Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının inkiĢafında rolu
23
9.Kərimov Y.ġ. Təlim metodları. Bakı: RS Poliqraf MMC, 2007, 272 s. 10.
11.
Rəhimov A.N. Ana dilinin tədrisi metodikası (ibtidai siniflərdə). Bakı, Nurlan, 2003, 408 s. 12.
Sadıqov F.B. Pedaqogika. Bakı: BDU-nun nəĢriyyatı, 2006 13.
UĢinski K.D. SeçilmiĢ pedaqoji əsərləri. Bakı: AzərnəĢr, 1953, 311 s. 14.
Ümumi təhsil pilləsinin dövlət standartı və proqram- ları (kurikulumları)// Kurikulum, 2010, №3, s. 116-130 15.
http://www.tehsilproblemleri.com/?p=98məmməd həsənov
24
II FƏSĠL ANA DĠLĠNĠN TƏDRĠSĠ TARĠXĠNƏ DAIR Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası elminin keçdiyi inkiĢaf yolu Əsas istiqamətlər:
Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının keçdiyi inkiĢaf yolu (XIX əsr)
Görkəmli maarifçilərin Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının inkiĢafında rolu
Proqram, dərslik və dərs vəsaitlərinin tərtibi haqqında
XX əsrin I və II yarısında Azərbaycan dilinin tədrisi metodikasının inkiĢaf tarixi
Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası elminin müasir vəziyyəti. Milli Kurikulum Azərbaycan dilinin formalaĢması çox uzun və mürəkkəb tarixi inkiĢaf yolu keçmiĢdir. Azərbaycan dilinin inkiĢafında söz sənətkarlarımız Həsənoğlu, Nəsimi, Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Molla Vəli Vidadi, ġah Ġsmayıl Xətai və b. əməyi danılmazdır. Onların yazıb-yaratdıqları əsərlər Azərbaycan dilinin incəliyini, Ģirinliyini, gözəlliyini əks etdirmiĢ və xalqın sevgisini qazanmıĢdır. Tarixi sənədlərdən məlumdur ki, XVI əsrdə Səfəvi dövləti zamanı ana dilində məktəblər açılmıĢdır. M. Füzulinin “Külliyatı”, “Leyli və Məcnun” əsəri o dövrdə məktəblərdə (mollaxanalarda) Azərbaycan dili dərsliyi kimi istifadə olunmuĢdur. Azərbaycan dilinin inkiĢafı üçün bu dildə yazıb-yaradan Füzuli, Xətai, Həbibi, Qövsi Təbrizi, Təbriz ƏfĢar və s. kimi sənətkarların əsərlərinə, aĢıq sənətinə, xalq incilərinə (bayatı, qoĢma, layla, tapmaca və s), о cümlədən klassik ədəbiyyata xüsusi yer verilmiĢdir. Bu dövrdə Azərbaycan dilində «Əsli və Kərəm», «Koroğlu» dastanları yaranmıĢdı. Ümumiyyətlə, XVI əsr Azərbaycanda dastan- ların yaradılması ili kimi yadda qalmıĢdır.
25
ġah Ġsmayıl Xətai Azərbaycan dilinin inkiĢafına xüsusi diqqət yetirmiĢ, “Dəhnamə”, “Nəsihətnamə” əsərlərini, qəzəllə- rini sadə Azərbaycan dilində yazmıĢdır. Dövlət dili Azərbay- can dili olmuĢ, dövlət tərəfindən kitabxanalar yaradılmıĢdır. Elmin müxtəlif sahələrində (tarix, ədəbiyyat, folklor nümunələri, coğrafiya və s.) olan kitablar və əlyazmalar bu kitabxanalarda cəmləĢdirilmiĢdi. Ölkədə maarif ocaqlarının sayı artmıĢ, yeni tipli məktəblər açılmıĢdı. Məktəblərdə özünəməxsus tədris proqramları tətbiq olunurdu. Tədris proqramlarında ana dilinə məhəbbət, vətəni sevmək və s. kimi tərbiyə iĢlərinə аyrıcа yer verilirdi. Dövlət sənədləri, fərmanlar, eləcə də məktəb sənədləri, təlim-tərbiyə iĢləri Azərbaycan dilində aparılırdı. XVII əsrdə Azərbaycanda elm, mədəniyyət və təhsil mütəĢəkkil inkiĢaf dövrü keçirirdi. XVII əsrin ortalarında Azərbaycanda 700-dən artıq mollaxana, 200-dən çox müxtəlif tipli məktəblər fəaliyyət göstərirdi. Məktəblərdə Ģəriət dərsləri ərəb və fars dilində aparılırdı. Azərbaycan dili, о cümlədən dünyəvi elmlər: coğrafiya, tarix, hesab tədris olunurdu. Ziyalılar mollaxana və mədrəsə məktəblərində klassik ədəbiyyatın öyrədilməsini, keçmiĢ tarixə aid biliklərin verilməsini tələb edirdilər. Bu dövrdə dini məktəblər iki istiqamətdə fəaliyyət göstərirdilər. 1.
Mollaxana- ibtidai siniflər 2.
Mədrəsə - ali ruhani məktəbi UĢaq mədrəsədə oxumaq üçün əvvəlcə mollaxanada hazırlıq mərhələsi keçməli idi. Mollaxanada oxuyan Ģagirdlər “Quran”ı oxumaq üçün ―Çərəkə” dərsliyi vasitəsi ilə savad təlimini öyrənirdilər. ―Çərəkə‖ fars sözüdür- ―çəhar-yek‖ tərkibində iĢlənir. Kağızın dörd dəfə bükülməsi deməkdir. ―Çərəkə‖ni yaxĢı xətti olan hər bir molla hazırlaya bilirdi. UĢaqlara “Çərəkə” dərslərində ərəb əlifbasının hərfləri öyrədilirdi. Öyrədilən hərflərin sözlərdə oxunması üzrə iĢ aparılmırdı. Təlim əsasən “Höccələmə” (hərfi-heca üsulu) ilə 26
aparılırdı. ―Çərəkə‖ təlimində uĢaqlar əvvəlcə hərflərin adla- rını öyrənir, sonra hərfi sait səslərə hərəkələrlə birləĢdirib heca əmələ gətirir, hecaları birləĢdirib sözlərdə bütöv oxumağı öyrənirdilər. Əlifba təlimi qurtardıqdan sonra dərslərdə uĢaqlardan mətni üzündən oxumaq, onu Ģifahi danıĢmaq və ya mətni əzbərdən söyləmək tələb olunurdu. UĢaqlar “Quran”ı oxuyub qurtardıqdan sonra “Büstan”, “Gülüstan”, “Tarix-Nadir”, “Dərbəndnamə”, “Qarabağnamə” və s. əsərləri oxuyurdular. UĢaqlara məhəllə məktəblərində və ya ayrı-ayrı evlərdə də dərs keçirilirdi. Belə təhsil verən ―məktəblər‖in özünəməx- sus tədris planı, proqramları və dərslikləri olmadığına görə nəticədə mollaxana ilə birləĢirdilər. XVIII, XIX əsrlərdə ziyalılar dini təhsildən cana doymuĢdular. Onlar dünyəvi məktəblərin açımasına can atır, uĢaqlara dünyəvi biliklərin verilməsini tələb edirdilər. Mək- təblərdə milli ədəbiyyatın öyrədilməsinə meyllər çoxalırdı. Azərbaycan maarifçiləri, ziyalıları təhsilin yenidən qurulması üçün, xalqın maariflənməsini əsas məsələ kimi qarĢıya qoyur, yeni tipli məktəblərin yranmasının xalqın maariflənməsində böyük rolu olduğuna inanırdılar. XVIII və XIX əsrlərdə Azərbaycanın bir sıra yerlərində ana dilində məktəblər açılmağa baĢlamıĢdı. DaĢ Salahlıda ġəfi Əfəndi, Pənahabadda(ġuĢada) Molla Pənah Vaqif, Gəncədə Mirzə ġəfi Vazeh, ġamaxıda Seyid Əzim ġirvani, Naxçıvanda Məmmədtağı Sidqi və baĢqalarının əzab-əziyyəti nəticəsində Azərbaycan dilində məktəblər açılmıĢdır. Molla Pənah Vaqif ailəsi ilə birlikdə Qazax rayonundan Qarabağa (Tərtər-basar) köçmüĢ, orada məktəb açıb, gənc nəslin təlim-tərbiyəsi ilə məĢğul olmuĢdur. Sonra M.P. Vaqif ġuĢa (Pənahabad) Ģəhərinə köçmüĢ və məktəb (1759) açmıĢ, müəllimlik sənətini davam etdirmiĢdir. Molla Pənah Vaqifin ġuĢa Ģəhərində açdığı yeni tipli məktəbdə təlim-tərbiyə iĢləri Azərbaycan dilində aparıldı- ğından, Azərbaycan dilində ilk məktəb hesab olunur.
Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|