Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 6

 
MÜASİR İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
 
 
 
 ___________________________ 40 ____________________________ 
sistemləri  də  mövcuddur.  Bu  ad  oxşarlığı  dolaşıqlıq 
yaratmamalıdır.  Çünki  transaksiya  təsərrüfat  fəaliyyətinin 
elementar  aktıdır.  Məsələn,  hesabdan  çıxarış  verilməsi  bir 
transaksiyadır.  Sifarişin  emalı  başqa  transaksiyadır  və  s. 
Tranzaksiya 
isə 
verilənlər 
bazasında 
verilənlərin 
manipulyasiyası  əməliyyatlarıdır  ki,  bunların  da  nəticəsində 
verilənlər  bazası  bir  bütövlük  vəziyyətindən  digər  bütövlük 
vəziyyətinə  keçir.  Yəni  transaksiya  xalis  iqtisadi  termindir. 
Tranzaksiya  isə  verilənlərin  saxlanması  və  onlara  müraciətin 
təşkili ilə bağlı olan texnoloji termindir.  
Beləliklə, 
transaksiya  sistemləri  baş  verən  təsərrüfat 
əməliyyatları  ilə  əlaqədar  olan  verilənlərin  daxil  edilməsi, 
emalı  və  təqdim  edilməsi  işlərini  həyata  keçirir.  Yəni  faktiki 
olaraq təsərrüfat fəaliyyətini sənədləşdirir. 
Tranzaksiya  sistemləri  isə  çoxsaylı  istifadəçilərin 
sorğularının  paralel  işlənməsi  imkanını  reallaşdırır. Bu 
sistemlər hətta eyni verilənə çoxsaylı paralel müraciət mövcud 
olan hallarda da paralel işlənməni həyata keçirə bilir. 
Taktiki səviyyədə, biliklərin emalı sahəsində 2 tip sistem 
işləyir:  bilik  emalı  sistemləri  (BES,  ingiliscə, 
KMS-  Knowledge 
Management System)  və  ofisin  avtomatlaşdırılması  sistemləri 
(OAS-
 Office Automation Systems). 
Bilik  emalı  sistemləri  (BES)  –  təşkilatda  yeni  biliklərin 
yaradılmasına  (yeni  məhsulların  dizaynı,  sənəd  dövrüyyəsinin 
avtomatlaşdırılması, şirkətin İnternetdə təqdim edilməsi və s) 
və inteqrasiyasına kömək edən informasiya sistemləridir.  
Ofisin 
avtomatlaşdırılması 
sistemləri 
(OAS) 
isə 
menecerlərin  əmək  məhsuldarlığını  yüksəldən  kompüter 
sistemləridir.  Məsələn, 
Microsoft Office  belə  sistemdir.  Ofisin 
avtomatlaşdırılması  sistemləri  həm  də  sənəd  dövüyyəsini 
dəstəkləyən avtomatlaşdırılmış sistemləri də əhatə edə bilər. 

---

 
MÜASİR İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
 
 
 
 ___________________________ 41 ____________________________ 
Taktiki  səviyyədə  idarəetmə  və  analitik  məsələlərin  həlli 
sahəsində də 2 tip sistem işləyir: 
1.İnzibati  fəaliyyətin  avtomatlaşdırılması  üçün  idarəedici 
sistemlər  və  ya 
menecer  informasiya  sistemləri 
(
Management Information Systems – MİS); 
2.Analitik işlərin avtomatlaıdırılması üçün 
qərar qəbulunu 
dəstəkləyən  sistemlər  (Decision Support Systems – 
DSS). 
Menecer  informasiya  sistemləri  (MİS)  taktiki  səviyyədə 
bezdirici  hesabatların  və  əlahiddə  məruzələrin  hazırlanması 
zamanı  planlaşdırma,  nəzarət  və  qərar  qəbulu  funksiyalarını 
dəstəkləyən  informasiya  sistemləridir.  Bu  sistemlər  operativ 
səviyyədən  topladığı  informasiya  əsasında  avtomatik  hesabat 
tərtib  edə  bilir.  Yəni  menecer  informasiya  sistemləri  tipik 
məsələlər  üzrə  tipik  hesabatlar  hazırlayan  avtomatlaşdırılmış 
sistemlərdir ki, bunlar da şirkətlərin idarə edilməsi keyfiyyəti-
nin yüksəldilməsində çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 
Qərar  qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlər  (QQDS)  müasir 
mürəkkəb  analitik  modellər  vasitəsilə  yarımstrukturlaşdırılmış 
və  ya  strukturlaşdırılmamış  məsələlərin  həllini  dəstəkləyən 
taktiki  səviyyə  sistemləridir.  Bu  sistemlər  adətən,  qərarın 
hazırlanması və qəbulunu asanlaşdırmaq vəzifəsini icra edir.  
Strateji səviyyədə işləyən sistemlər də 2 tipdir: 
1.Rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər  (
Executive Support 
Systems – ESS); 
2.Strateji  informasiya  sistemləri  (
Strategic Information 
Systems – SIS). 
Rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər  (RDS)  şirkət  üzrə  ən 
yüksək  idarəetmə  səviyyəsində  qərar  qəbulunu  dəstəkləmək 
üçündür.  Bu  sistemlər  həm  strateji,  həm  də  operativ  qərar 
qəbulunu  dəstəkləyə  bilir.  Rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər 

---

 
MÜASİR İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
 
 
 
 ___________________________ 42 ____________________________ 
rəhbərə  uyuşan,  onun  səviyyəsinə  köklənə  biləndir.  Bunlar 
bəzən kokpit (
Cockpit – ingiliscə, pilot kabinəsi) - sistemlər də 
adlandırılır. Rəhbərliyi dəstəkləyən sistemlər üçün tipik sistem 
nümunəsi  yoxdur.  Çünki  bu  sistem  şirkətdə  qərarların 
hazırlanması  və  qəbulu  üslubundan  (stilindən)  əhəmiyyətli 
dərəcədə  asılıdır.  Sirr  deyil  ki,  yüksək  səviyyə  rəhbərləri 
kompüterləşdirilmiş  informasiya  sistemlərindən  istifadə  səviy-
yəsinə  görə  bir-birindən  kəskin  fərqlənirlər.  Bu  rəhbərlərin 
bəziləri  iş  gününü  İnternet  xəbərləri  ilə  başlamadan  keçinə 
bilmədiyi  halda,  bəziləri,  ümumiyyətlə  kompüterdə  işləməyi 
qətiyyən sevmirlər. 
Əvvəla,  rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər  şirkətdə  qəbul 
edilmiş  reqlamentə  uyğun  və  ya  yaranmış  ənənəyə  müvafiq 
qaydada  qərar  hazırlanması  və  qəbulunu  təmin  edən 
bloklardan  təşkil  edilir.  Bu  ənənə  gündəlik  səhər  dinləmələri 
(informasiyası), operativ iclaslar üçün və ya xüsusi komitələrin 
və direktorlar şurasının iclasları üçün informasiya verilməsi və 
s. şəklində ola bilir. İri şirkətlərdə və ya xoldinqlərdə rəhbərliyi 
dəstəkləyən sistemlərin bu istiqamətdəki işi: qəzalar, bədbəxt 
hadisələr,  hava  proqnozları,  xammal  və  hazır  məhsul 
anbarlarının  vəziyyəti,  hazır  məhsul  və  xammalın  qiymətləri, 
kreditor  və  debitor  borcları,  hazır  məhsulun  yüklənib 
göndərilməsi,  göndərilmiş  məhsula  görə  ödənişlər,  bazar 
proqnozları, səhmlərin qiymətinin təyin edilməsi (kotirovkası), 
valyuta  kursları  və  s.  barədə  informasiya  hazırlayıb  təqdim 
etməkdən ibarətdir.  
Bu  tip  informasiya  rəhbərin  kompüterinin  baş  səhifəsi 
olaraq displey ekranına  ilk  çıxan  məlumatlardır.  Bu 
informasiyanı  rəhbərliyi  dəstəkləyən  sistemlər  şirkətin  aşağı 
idarəetmə  səviyyələrindən,  əsasən  menecer  və  qərar 
qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlərində,  həmçinin  İnternet 

---