Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 1 6

 
MÜASİR İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
 
 
 
 ___________________________ 70 ____________________________ 
 
 
Şək.10. ERP SAP R/3 sisteminin arxitekturası 
 
İndi  isə  neft  şirkətində  gerçək  fəaliyyət  göstərən 
korporativ  informasiya  sistemlərinin  arxitekturasını  nəzərdən 
keçirək (Şəkil 11). 
Burada 
informasiya 
sistemlərinin 
informasiya 
texnologiyaları  əməlini  təsvir  edərkən  ilk  baxışda  informasiya 
sistemləri  ilə  heç  bir  əlaqəsi  olmayan  mühəndis  sistemlərinə 
diqqət yetirəcəyik. 
Aydındır ki, bütünlükdə texnoloji avadanlığın, o cümlədən 
informasiya texnologiyalarının etibarlılığı elektroqidalanmadan, 
informasiya  sistemlərini  dəstəkləyən  bütün  avadanlıqların 
müntəzəm  reqlamentli  profilaktikasından  birbaşa  asılıdır. 
Güclü  prosessorlar  üçün  server  otaqlarında  sabit  iqlim  təmin 
etmək  olduqca  vacibdir  və  s.  Bir  sözlə,  şirkətdə  real  işləyən 
informasiya  sistemləri  üçün  hər  şey  əhəmiyyətlidir. 
İnformasiya  sistemlərindən  “uzaq”  mühəndis  sistemlərinin 
diqqətdənkənar qalması şirkət üçün baha başa gələ bilər. 
 
 

---

 
MÜASİR İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
 
 
 
 ___________________________ 71 ____________________________ 
 
Şirkətin 
idar
ə 
edilm
əsi 
(Manage-
ment) 
Neftçıxarma 
(Upstream) 
Neft emalı 
(Midstream) 
Satış (Downs-
tream) 
 
 
II
I 
E
RP
-ə
la
və
 
İnf
ra
st
rukt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri 
 
IT
SM
, D
SS
 
N
ef
tç
ıx
ar
m
a 
üzr
ə 
 
TP
 A
İS
 
E
RP
 
İnf
ra
st
rukt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
N
ef
t em
al
ım
a 
üz
rə
  
TP
 A
İS
 
E
RP
 
İnf
ra
st
rukt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
S
CM
, CRM
 
E
RP
 
İnf
ra
st
rukt
ur
 
 ə
la
və
lə
ri
 
 
 
II 
İstehsal tsiklinin optimallaşdırılması sistemləri: RPMS, 
OilInfoSystem,Schlumberger Merak v
ə s. 
Telematik sisteml
ər (SCADA): Регион 2000, Телескоп+, InTouch, 
RSView, xüsusi proqram-aparat kompleksi 
Aparat-
proqram platformaları: serverlər, verilənlər bazaları, əməliyyat 
sisteml
əri 
Telekommunikasiyalar, 
lokal şəbəkələr, intranet, İnternet 
Müh
əndis sistemləri: havalandırma, elektroqidalandırma, reqlamentli işlər 
üçün avadanlıqlar 
I 
Korporativ İNSİ-nin təşkilati strukturu 
Şirkətin təşkilati strukturu 
 
Şəkil11. Neft şirkətinin korporativ informasiya sistemlərinin 
arxitekturası: 
I- təşkilati təməl; II- informasion-texnoloji təməl; 
III-funksional altsistemlər və proqram əlavələri
 
 
Burada 2 informasiya  texnologiyaları  “layı”  barədə  də 
bəhs  etmək  məqsədəuyğundur.  Bunlardan  biri, 
telematik 
sistemlər,  digəri  istehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması 
sistemidir.  İstehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması  sistemi  neft 

---

 
MÜASİR İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
 
 
 
 ___________________________ 72 ____________________________ 
sahəsində 
informasiya 
texnologiyaları 
ilə 
funksional 
altsistemlər (FUNAS) və proqram əlavələri ilə həmsərhəddir. 
Göstərək  ki,  informasiya texnologiyaları  ilə  funksional 
altsistemlər  arasında  real  sərhəd  tapmaq  o  qədər  də  asan 
deyildir.  
Telematik  sistemlər  şirkətin  obyektlərindəki  istehsal 
tsikllərinə  məsafədən  nəzarət  etmək  üçündür.  Bu  sistemlər 
funksional  altsistemlər  üçün  neft  hasilatı  və  quyuların 
vəziyyəti barədə informasiya təqdim edir. Telematik sistemlər 
məhdudimkanlı  mexaniki  sistemlərdir.  Bunlarda  “intellekt” 
elementi yoxdur. Lakin telematik sistemlər qəzaları qabaqlaya, 
neft quyularını dayandıra və yenidən işlədə bilir. 
İstehsal  tsiklinin  optimallaşdırılması  sistemləri  geoloqlar 
və  texnoloqlar  tərəfindən  avadanlığın  operativ  idarə  edilməsi 
və işinin dəstəklənməsi üçün istifadə edilir. Bu sistemlər Qərar 
qəbulunu  dəstəkləyən  sistemlərə  lazım  olan  bütün 
məlumatları: - neft yataqlarının vəziyyəti və quyulardan daxil 
olan neft və su qarışığının quruluşu barədə məlumatları, neft 
hasilatı və emal məhsulları haqqında məlumatları verir və xam 
nefti  benzinə,  mazuta,  yağa  çevirən  emal  prosesi  üçün 
optimal struktur təklif edir.  
Haqqında  bəhs edilən  bu  iki sistem  texnoloji  proseslərin 
avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin (TP AİS-in (Maraqlıdır 
ki, AİS termini ERP ilə, Müəssisə AİS-i MRPII ilə əvəzlənsə də, 
TP  AİS  termini  olduğu  kimi  saxlanmışdır)  tərkib  hissələridir. 
Neft  sahəsində  Texnoloji  proseslərin  avtomatlaşdırılmış 
idarəetmə sistemi bütün informasiya sistemlərinin hamısından 
həm çox xidmətedici işçilər, həm də çox xərc tələb edir. Şəkil 
11-dən 
göründüyü 
kimi, 
Texnoloji 
proseslərin 
avtomatlaşdırılmış  idarəetmə  sistemi  korporativ  informasiya 
sistemlərinin bütün texnoloji və tətbiqi fəaliyyət səviyyələrinə 

---