Dərslik Mirzəli Rasim Abdurazaqov Rövşən Əliyev

 
 
188 
 
 
 
 
 
Radioaktiv yerdәyişmә qaydası. Radioaktiv 

-çevrilmәdә X nüvəsi 
-zərrəciyi 
(
) şüalandırmaqla yeni Y nüvəsinə çevrilir – radioaktiv yerdәyişmә baş verir: 
. 
Göründüyü kimi, 
-çevrilmədə nüvənin yük ədədi 2 vahid, kütlə ədədi isə 4 vahid 
azalır. Nəticədə element öz yerini dövri sistemin əvvəlinə doğru iki xana dəyişir.  
Radioaktiv 

-çevrilmәdә X nüvəsi 
-zərrəcik (
) şüalandırmaqla yeni Y nü-
vəsinə çevrilir – radioaktiv yerdәyişmә baş verir: 
. 
Göründüyü kimi, 
-çevrilmədə nüvənin yük ədədi 1 vahid artır, kütlə ədədi isə 
dəyişmir. Nəticədə element öz yerini dövri sistemin sonuna doğru bir xana dəyişir. 
-şüalanmada  nüvənin  kütlə  və  yük  ədədləri  dəyişməz  qalır  –  radioaktiv  yer-
dəyişmə baş vermir. 
 
 
 
 
 
1. Nə üçün elementin radioaktiv şüalanması nüvədə dəyişiklik yaradır? 
2. Radioaktiv kimyəvi elementlərin xassələrindəki qeyri-adilik nədən ibarətdir? 
3. 

-şüalanmada hansı çevrilmə baş verir? 
4. 

-çevrilmədə hansı radioaktiv yerdəyişmə yaranır? 
5. Nə üçün 

-şüalanmada radioaktiv yerdəyişmə baş vermir? 
 
 
1. Tәbii radioaktiv çevrilmә zamanı 
  nüvәsi 
-zәrrәciyi şüalandırdı. Bu zaman 
polonium nüvәsi hansı elementin nüvәsinә çevrildi? Reaksiyasını yazın. 
2. Radioaktiv şüalanma nәticәsindә  
 nüvәsi 
 nüvәsinә çevrilmişdir. Torium 
nüvәsi hansı zәrrәciyi şüalandırmışdır? Reaksiyanı yazın. 
3.  Radioaktiv 
  izotopunun  4  ardıcıl   
-şüalanmasında  hansı  izotop  alınar? 
Reaksiyanı yazın. 
4.  Radioaktiv 
  izotopunun  3  ardıcıl   
-şüalanmasında  hansı  izotop  alınar? 
Reaksiyanı yazın. 
5. Hansı kimyәvi elementlәr cütü izotopdur? 
A) 
 və 
   B) 
 və 
   C)
 və 
   D) 
 və 
  E) 
 və 
 
 
 
Yaradıcı tәtbiqetmә 
 
Hansı nüvəyə çevrilər?
Məsələ. 
Radioaktiv çevrilmə reaksiyalarınmda alınan məchul nüvəni təyin edin: 
?
;
?
. 
 
 
Araşdırma_2_•_Verilən_natamam_cümlələri_iş_vərəqinə_köçürün_və_onları_tamam-_layın'>Araşdırma
2
•
Verilən natamam cümlələri iş vərəqinə köçürün və onları tamam-
layın: 1. Radioaktiv çevrilmə –...;   2. Spontan şüalanma –...;   3. Radio-
aktiv 
-çevrilməsində–...;    4.Radioaktiv  -çevrilməsində–...;  5. 
Radioaktiv 
-çevrilməsində–... 
Nә öyrәndiniz 
Öyrәndiklәrinizi yoxlayın
 
 
 
Çalışma
 
4.3
LAYİHƏ

---

 
 
4 
189 
 
•   IV  fəsil  •  
Atom və atom nüvəsi 
•
 R
ADİOAKTİV ÇEVRİLMƏ QANUNU
 
 
 
 
 
 
İxtiyari izotopun radioaktiv çevrilmə sürəti maddənin kütləsindən, yəni nüvələ-
rinin sayından asılı deyildir. Hər bir radioaktiv izotop üçün müəyyən müddət vardır 
ki, həmin müddətdə onun nüvələrinin yarısı çevrilməyə məruz qalır. 
 Radioaktiv nüvәlәrin yarısının çevrilmәyә mәruz qaldığı müddәt – yarımçev-
rilmә periodu adlanır.  
Yarımçevrilmə periodu T hərfi ilə işarə edilir və BS-də vahidi – saniyәdir.  
Fərz edək ki, başlanğıc anda (
0) izotop   – sayda nüvəyə malikdir. Yarım-
çevrilmə  perioduna bərabər  müddətdən (
) sonra izotopda radioaktiv çevril-
məyə  məruz  qalmayan  nüvələrin  sayı 
  olur.  Yarımçevrilmə  periodunun  2 
4.8 
Radioaktiv çevrilməyə məruz qalmayan 
nüvələrin sayının azalma sürətini  
qabaqcadan təyin etmək olarmı? 
Radioaktiv izotopların nüvələrinin 
spontan olaraq çevrilməyə məruz 
qaldıqlarını öyrəndiniz.  
 
Nüvələrin radioaktiv çevrilməsini 
modelləşdirək. 
Təchizat: bir tərəfi rəngli olan 100 ədəd kağız kvadrat (1
1 sm 
ölçüdə) – bunlar «radioaktiv izotopdakı nüvələrdir», stəkan. 
İşin gedişi:  
1. Kvadratları (“nüvələri”) stəkana töküb bir neçə dəfə 
intensiv çalxaladıqdan sonra masanın səthinə bo-
şaldın. 
2. Rəngli səthi sizə tərəf düşən kvadratları  sayıb 4.1. cədvəlində qeyd edin və onları 
yenidən stəkana tökün – bunlar “radioaktiv çevrilməyə məruz qalmayan nüvələrdir”. 
Digər kvadratları isə kənara qoyun – bunlar “çevrilməyə məruz qalan nüvələrdir”.  
3. Stəkanı intensiv çalxalayıb kvadratları masanın səthinə boşaldın, yenə  rəngli səthi 
sizə tərəf düşən kvadratları sayıb cədvəldə qeyd edin. Beləliklə, sizdə rəngli kvadrat 
qalmayana qədər təcrübəni təkrarlayın.  
4. Təcrübələrdən aldığınız bütün nəticələri cədvəldə qeyd edin və stəkandan düşən 
rəngli kvadratların sayının təcrübənin sayından asılılıq qrafikini qurun. 
Cədvəl 4.1. 
Təcrübənin sayı (n) 
0 
1 
2 
3 
4 
5 
... 
Stəkandan düşən rəngli kvadratların 
sayı – “çevrilməyə məruz qalmayan 
nüvələrin” sayı (N) 
100 
... 
... 
... 
... 
... 
... 
Nəticəni müzakirə edin: 
 Təcrübənin hər bir mərhələsində stəkandan düşən kvadratlardan neçəsi rəngli kvadrat 
oldu – hər mərhələdə ümumi saydan neçə “nüvə radioaktiv çevrilməyə məruz 
qalmadı”? 
 Təcrübənin hər bir mərhələsində “radioaktiv çevrilməyə məruz qalmayan nüvələrin” 
sayı necə dəyişdi? Bu dəyişmədə müəyyən qanunauyğunluq müşahidə olundumu? 
 
Araşdırma
1
LAYİHƏ

---