Devlet kýtaplari üÇÜNCÜ baski

Aristoteles (MÖ 384-322)
Aristoteles
madde (beden)
form
(idea)
Farabi (870-950)
mümkün varlık, zorunlu
varlık
'e göre dış dünyadaki varlıklar iki ögeden meydana gelmiştir. Bu ögeler
ve
dur. Aristoteles'i hocası Platon'dan ayıran en önemli özelliği onun, formları nesneler dünyasının üstünde
mutlak bir varlık olarak değil bizzat nesnelerin özü olarak kabul etmesidir.Örneğin; çamurdan yapılan bir heykeli ele
alalım. Heykelin maddesi toprak, formu ise heykeli yapan sanatçının heykele vermiş olduğu şekil ya da yapıdır. Yani
heykele sanatçı tarafından kazandırılmış olan
fonksiyondur. Heykeli heykel yapan şey heykelin maddesi
değil, formudur.
Aristoteles'e göre madde ve form ilişkisi, insan için de
geçerlidir. İnsan beden ve ruhtan meydana gelir. Örneğin;
insanın bitki ile ortak özelliği, her ikisinin de canlı
olmasıdır. Bitkiden ayrılan ve hayvanla ortak olan özelliği
ise her ikisinin de hissetmesidir. İnsanı hayvandan ayıran
ve onu insan yapan özellik ise düşünme ve akıldır.
Ona göre doğadaki her varlık madde ve biçimden
oluşur. Madde; toprak, su, hava, ateş gibi dört ana
biçimdedir. Diğer varlıklar bu dört ana maddenin
çarpışması ve biçim değiştirmesi ile oluşur.
Buhara'da doğmuştur. İslam
müziğinin kurucusu olarak da bilinen Farabi, tıp ve
matematik ile de uğraşmıştır. Aristoteles'in sistemini esas
alan Farabi, bu sistemi kendine göre şekillendirmiştir.
Farabi' ye göre varlıklar
diye ikiye ayrılır.
Formel Neden
Heykeli yapan
sanatçının
zihnindeki
fikir.(idea)
Ereksel Neden
Heykelin yapılış
amacı
Yapıcı ve
Hareket
Ettirici Neden
Heykeltıraş
Maddi Neden
Heykelin
yapıldığı bir
madde( toprak)
67
Assos (Behramkale)'un tarihi MÖ 2000 yıllarına kadar dayanmaktadır. MÖ 1000 yıllarında
Lesbos (Midilli) adasından gelenler tarafından Aiol kolonisince kurulduğu bilinmektedir. Ünlü
filozof Aristoteles Assos Kralı Aterneus'lu Hermias'ın Akademia (Academia)dan okul arkadaşıdır.
Platon'un ölümüyle önemini yitiren Akademiadan ayrılan Aristoteles'i Hermias Assos'a davet eder.
Amacı filozof kral olabileceğini Aristoteles'in de yardımıyla kanıtlamaktır. Bu daveti kabul eden
Aristoteles Atina'dan Assos'a gelerek burada bir felsefe okulu kurar. Burada üç yıl boyunca felsefe
dersleri veren Aristoteles Öğrencileri ile birlikte canlıların anatomisiyle ilgili araştırmalar yapar.
Burada olduğu süre içerisinde “Erdeme Övgü” adlı esrini yazmış ayrıca “Siyaset” adlı eserinin de
hazırlıklarını tamamlamıştır.
B
İ
İ
Y
Y
D
N
Z    ?
O
R
M U
U
U
L
Aristoteles'teki varlığın oluşumuna yol açan dört neden

---

VARLIK
Zorunlu Varlık
Var olmak için başka bir varlığa ihtiyacı
olmayan, varoluşunu kendi özündeki
zorunluluktan alan varlıktır. Var olmak zo-
runda olan varlıktır, yani Tanrı’dır. Tanrı’nın
bir benzeri yoktur. Olması da imkânsızdır
(Vacibülvücut).
Mümkün Varlık
Var olmaları kadar var olmamaları da mümkün
olan varlıklardır (mümkünülvücu ).Tanrı
dışındaki tüm varlıklar gibi Evren Tanrı’nın
sonsuz cömertliği sonucu oluşmuştur.
Farabi, varlığı Tanrı'dan taşmayla (sudûr etme) oluşan bir akıl teorisi ile temellendirir. Ona göre Tanrı'nın
kendi özünü bilmesinden “birinci akıl”, birinci aklın Tanrı'yı bilmesinden “ikinci akıl” sudûr eder. Bu tür bir sudur
“onuncu akıl”a kadar uzanır.
Farabi'de akıl, çeşitli ayırımlarıyla ve çoğu kez ruh ile aynı anlamda kullanılır. İlk ve zorunlu varlık olarak
Tanrı'dan çıkıp gelen
. Akıllar arasında en önemlisidir. Etkin akıl insanla Tanrı arasında bir köprü
niteliği taşır. Ona göre bu akıl, yüce varlığı ve alt düzeydeki varlıkları kavrayacak güçtedir. Bütün var olanların
varlığının kendisinden çıkmış olması Tanrı'ya daha önce onda bulunmayan bir yetkinlik kazandırmaz. Dolayısıyla
ilk olanın varlığı başkası için değil, kendisi içindir.
)
Var olanların temelinde akıl veya tin denilen Geist vardır. Geist; mutlak akıl ya da zihindir. Hegel varlıkları
diyalektik yöntemle açıklamaya çalışır. Diyalektik anlayış; tez, antitez ve sentez olarak adlandırılan ve birbirini
izleyen üç aşamayı içeren bir değişim, gelişim ve ilerleme sürecidir.
etkin akıldır
George Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831
TEZ
Varlıktan önce idea
(geist) vardı. İdea,
gerçeklikten yoksun
bir imkânlar
dünyasıdır.
ANTİTEZ
İdea, gerçeklik
kazanmak ister ve
kendisini dışa vurur.
Doğa dünyası
oluşur. İde doğa
dünyası olmakla
varlık kazanmıştır;
fakat özgürlüğünü
yitirmiştir.
SENTEZ
İdea, özgürlüğünü
kazanmak için
ruhsal ve tinsel
dünyaya yani
kendine geri döner.
TEZ
ANTİTEZ
SENTEZ
Varlığın idea türünden olduğunu söyleyen diğer bir filozof
)dir .
Ona göre var olmak algılanmış olmaktır. Herhangi bir şeyin varlığı, zihinde tasarlanıp algılanmasından ibarettir.
George Berkeley (Corç Berkli, 1685-1753
68
Hegel’de Diyalektik Süreç
t

---

1. Aşağıdaki metni inceleyerek varlığı madde olarak niteleyen  görüşlerin sonundaki kontrol
tablosunda görüşlerle filozofları doğru şekilde eşleştirerek işaretleyiniz.
2. Ders sonunda soruların cevapları öğretmen rehberliğinde kontrol edilir.
Uygulayalım-3
69
c. Varlığı Madde Olarak Kabul Edenler
Demokritos (MÖ 460-370
Tek gerçekliğin madde olduğunu ve her şeyin maddeden oluştuğunu söyleyen felsefi görüşe materyalizm
denir. Materyalistlere göre ilk ve tek varlık maddedir. Düşünce maddeden sonra gelir ve varlığı maddeye bağlıdır.
Buna göre materyalizm diyalektik ve mekanik olmak üzere ikiye ayrılır. Demokritos, Thomas Hobbes(Tomas
Hubs), Dela Mettrie(Döla Metri)'nin savunduğu mekanik materyalizme göre var olan her şey maddedir, evren bir
makine gibi düşünülür. Öte yandan Karl Marx'ın temsil ettiği diyalektik materyalizme göre ise varlıklar, maddenin
çatışma ve etkileşimi sonucunda oluşur.
)
Varlığın atomlardan meydana
geldiğini söyler. Atomlar sonsuz sayıda
ve sonsuz küçüklüktedir. Onlar baştan
beri boşlukta kendiliğinden hareket
ederler. Atomların hareketleri en küçük
bir sapma göstermez yani evrende tam bir
mekanizm ve determinizm hâkimdir.
Demokritos,
ruhu da atomlarla
açıklar. Ona göre ruh; en ince, en düzgün
ve en hareketli atomlardan oluşur. Bu
atomlar çokluk hâlinde birleşince duygu
kazanırlar. Ruh atomları bütün vücuda yayılsalar da beyinde, kalpte ve karaciğerde daha yoğundurlar.
Evrendeki değişmeler atomların yapısal özelliklerine bağlı hareket etmeleri sonucunda oluşur. Atomlar
hareketlerini dış bir güçten değil kendi özlerinden alırlar, bu açıdan evrende rastlantıya yer yoktur.
Ona göre varlığın en temel ögesi hareket hâlindeki maddedir. Ona göre ruh da madde cinsindendir.
Thomas Hobbes; madde ve hareket şeklinde iki varlık kategorisinin olduğunu söyler. Madde, düşünceden
tamamen bağımsızdır. Ona göre madde kategorisini tanımlayan diğer bir temel kategori harekettir. Yer kaplamayan,
mekanik olmayan bir ruhtan söz edilemeyeceği için var olan her şeyin bir tür makine olması gerektiğini ileri sürer.
Thomas Hobbes'un materyalizmindeki görüşlerini öne çıkaran unsur maddeden ziyade harekettir. Ona göre hareket
adeta her şeydir.
Thomas Hobbes (1588-1679 )

---