Doktor” “kuptimi rëNDËsia dhe kushtet e vlefshmërisë SË veprimit juridik në rastin e kalimit të PASUrisë SË paluajtshme

KAPITULLI I TRETË

MARDHËNIA JURIDIKE E PRONËSISË DHE KARAKTERISTIKAT E SAJ

Pronësia eshtë nje marrëdhenie shoqërore, e cila siç e përmendëm edhe më lart në ketë punim rregullohet nga normat e së drejtës civile. Kjo lloj marrëdhënie duke u rregulluar nga normat e se drejtës civile, shndërrohet në një marrëdhënie juridike civile të pronësisëⁱ²⁶. Mardhënia juridike civile e pronësisë, ndryshe nga marrëdhëniet e tjera karakterizohet nga këto elementë.

Ajo ka karakter:

• 
  Pasuror - Objekt i saj janë vetëm sendet që kanë vlerë ekonomike. Nuk përfshihen në të, të drejta me karakter personal si e drejta e autorit, e drejta e shpikjes, prodhimet e krijimtarisë personale etj.
  
• 
  Absolut - Askush nuk mund të cënoje pronarin në ushtrimin e tagrave të tij të cilat përfshihen dhe përbëjnë të drejtën e pronësisë. Të tretët, qofshin këta persona fizikë juridikë, apo organe shtetërore kanë detyrimin të respektojnë pronarin në ushtrimin e të drejtës së pronësisë, duke mos kryer veprime apo mosveprime të paligjshme, të cilat çojnë në cenimin e kësaj të drejte.
  
• 
  Real - Pronari ka pushtet të drejtëpërdrejtë mbi sendin në pronësi të tij. Pronari e realizon ketë të drejtë pa ndihmën apo mbështetjen e personave të tjere; kjo për faktin se ligji i siguron zotëruesit të titullit të pronësisë pushtet të drejtpërdrejtë mbi sendin pa qenë nevoja e ndihmës së personave të tretë, të cilët janë të detyruar që të mos kryejnë veprime, të cilat cenojnë apo kufizojnë të drejtën e pronësisë së pronarit.
  
• 
  Të qëndrueshem, të përhershëm dhe të vazhdueshëm - E drejta e pronësisë nuk ka ndërprerje në kohë dhe nuk është e lidhur me ndonjë afat. Mardhënia juridike e pronësisë vazhdon të ekzistojë për aq kohë sa ekziston sendi. Mardhënia juridike e pronësisë pushon së ekzistuari vetëm nëse sendi shuhet, asgjësohet apo shkatërrohet, pasi vetëm në këto raste, marrëdhënies juridike të pronësisë i mungon objekti i saj. Kjo marrëdhënie konsiderohet ekzistente gjatë gjithë kohës që sendi ekziston, edhe nëse ndryshon titullari i së drejtës së pronësisë.
  

Nga karakteri absolut dhe real i së drejtës së pronësisë, pronarit i njihet në çdo kohë dhe e drejta e kërkimit të sendit nga çdo posedues apo mbajtës i paligjshëm, qoftë ky dhe në mirëbesim , një e drejtë kjo e cila nuk parashkruhet. Në lidhje me afatin e parashkrimit të këtij kërkimi ka pasur praktika dhe qëndrime të ndryshme nga gjykatat tona. Praktika gjyqësore është ndeshur me qëndrime në të cilat thuhej se padia për kërkimin e sendit ishte një padi e cila parashkruhet pas kalimit te afatit te pergjithshem 10 vjecar, afat ky i parashikuar në nenin 110 të K.Civil. Po kështu ka pasur dhe qëndrime që kjo lloj padie nuk mund të parashkruhet.Si rezultat i qëndrimeve të ndryshme që paraqiteshin nga gjykatat më të ulta në Gjykatën e Lartë , kjo e fundit me vendimin unifikues nr. 5/2011²⁷, të Kolegjeve të Bashkuara unifikoi praktikën gjyqësore duke konsoliduar dhe unifikuar qëndrimin që “Padia për kërkimin të sendit, parashikuar nga neni 296 i Kodit Civil, nga natyra e saj është një padi e paparashkrueshme”. Kolegjet e Bashkuara, në këtë vendim unifikues vlerësojnë se, paparashkrueshmëria e padisë së rivendikimit buron nga karakteri i përhershëm dhe i qëndrueshëm i pronësisë, që do të thotë se pronësia mbetet e tillë edhe kur ndodhet në posedimin e personit të tretë, i cili (ky i fundit) nuk e ka fituar pronësinë nëpërmjet veprimeve juridike të tjetërsimit apo me ndonjë mënyrë tjetër të ligjshme.

Qëndrimi jo konseguent i jurisprudencës në lidhje me parashkrimin ose jo të padisë së rivendikimit, që vihej re para se Kolegjet e Bashkuara të merrnin vendimin unifikues nr.5/2011, ishin rrjedhojë e mungesës së një dispozite konkrete në legjislacionin tonë, e cila në mënyrë të shprehur të përcaktonte karakterin e paparashkrueshëm të padisë së kërkimit dhe kthimit të sendit.Por, mungesa e një dispozite konkrete në lidhje me parashkrimin ose jo të padisë së rivendikimit nuk do të thotë a priori se kjo padi, referuar nenit 114 të Kodit Civil është e parashkrueshme.
Mosparashkrimi i kësaj padie del qartë nga vetë natyra e marrëdhënies juridike të pronësisë,si dhe nga karakteristikat dhe veçoritë që ajo ka. Analiza që bëhet nëse kjo padi duhet apo jo të parashkruhet duhen parë në harmoni të plotë me tërësine e gjithë dispozitave ekzistuese që rregullojnë institutin dhe marrëdhënien juridike të pronësisë të parashikuara si në K.C. ashtu dhe në ligje të veçanta që rregullojnë këtë marrëdhënie.
Duke mënjanuar qëndrimet e ndryshme në lidhje me debatin nëse ka kategori të drejtash që nuk i nënshtrohen parashkrimit shues apo ka vetëm shkaqe parashkrimi që mund të kenë vend si në kategorinë e të drejtave pasurore, ashtu dhe në kategorinë e të drejtave personale, Kolegjet e Bashkuara përcaktuan se kriteri kryesor dhe i pakundërshtuar për kategorizimin e të drejtave është përmbajtja e tyre; janë veçoritë e përbashkëta të një grupi të drejtash që i dallojnë ato nga një grup tjetër të drejtash, të cilat kanë gjithashtu, tipare të përbashkëta, por të ndryshme nga ato të parat.
Ka dy lloje padish që nuk parashkruhen: a) ato për të cilat ligji thotë që nuk parashkruhen; b) ato padi që nga natyra e tyre nuk e pranojnë parashkrimin. Shembull tipik i rastit të dytë, për të cilin praktika gjyqësore ka qenë konseguente, është rasti i padisë mohuese e cila, ndonëse nuk përmendet askund në ligj si padi që nuk parashkruhet, pranohet prej të gjithëve si e paparashkrueshme për shkak të natyrës së saj.
Paparashkrueshmëria e së drejtës së padisë për kërkime pasurore përbën përjashtimin nga rregulli (neni 113 K.Civil), një ndër të cilat, pavarësisht se nuk gjendet shprehimisht në ligj, është dhe padia e rivendikimit. Nga ky rregull, bën përjashtim sendi i luajtshëm, që tjetërsohet nga personi jopronar kundrejt kundërshpërblimit. Në këtë rast përfituesi i sendit duhet të jetë me mirëbesim, (fitimi i pronësisë së sendeve të luajtshme me mirëbesim). Kjo mënyrë fitimi pronësie e sendit të luajtshëm nuk zbatohet për sendin e vjedhur apo të humbur pronarit, (përveç parave dhe letrave me vlerë tek prurësi, për të cilat pronari humb të drejtën e ndjekjes).
Përveç sa më sipër e drejta e pronësisë karakterizohet dhe nga disa elemente të karakterit të përgjithshëm të cilat janë:


Plotësia e së drejtës së pronësisë
Plotësia e të drejtës se pronësisë ka të bëjë me faktin se pronari i sendit ka të drejtë të bëjë me të çdo gjë që nuk eshtë e ndaluar me ligj. Për të qenë në dijeni se pronari mund të bëjë çdo gjë mbi sendin nuk është e nevojshme ekzistenca e një norme ligjore që të bëjë një parashikim të tillë apo t’i lejojë atij ta bëjë apo mos ta bëjë një veprim të caktuar me sendin. Ekzistenca e një norme ligjore është e nevojshme vetëm në rastet kur vendosen kufizime për pronarin në ushtrimin e të drejtave të tij mbi sendin.
Eskluziviteti i të drejtës së pronësisë
Pronari mund ta gëzojë sendin në mënyrë ekskluzive duke përjashtuar këdo nga gëzimi dhe disponimi i tij. Kjo e drejtë e pronarit gjen mbrojtje të plotë ligjore si në Kushtetutë ashtu dhe në K.Civil dhe në K.Penal duke u shprehur qartë që pronari ka të drejtë të mbrohet nga kushdo që e cenon në pronësinë e tij, (padia e rivendikimit, padia mohuese etj ), si dhe pronari ka të drejtë të bëjë kallëzim ndaj kujtdo që e cënon në pronën e tij (vjedhje, dhunim banese, shkatërrim prone etj.).
Kufijtë e të drejtës për të gëzuar dhe disponuar pronën
E drejta e pronarit për të gëzuar dhe disponuar sendin përmbledh nje gamë të gjerë tagrash, por këto tagra mbarojnë aty ku fillon e drejta e tjetrit dhe shkojnë deri në kufirin ku nuk cënohet e mira dhe interesi publik.
Kufizimet paraqiten të natyrave të ndryshme dhe ato ndahen:

1. 
   Kufizime për interes publik,
   
2. 
   Kufizime për interesa private
   
3. 
   Detyrime te tjera për pronarët
   

Kufizimet për interes publik që kanë të bëjnë me kufizimin e tagrave të pronarit për të gëzuar dhe disponuar lirisht sendin , duke pasur si qëllim shfrytëzimin e sendit për interesa publike, si p.sh. ndërtimi i një rruge, i një vepre publike etj. Në këto raste vendoset kufizimi duke respektuar faktin që pronari i sendit të shpërblehet në mënyrë të drejtë dhe paraprakisht për këtë kufizim. Pronari i një toke bujqësore, nuk mund të realizojë ndërtime mbi pronën e tij, për sa kohë destinacioni i saj është për kultivimin e kulturave bujqësore, të cilat shërbejnë për interesin e popullsisë (e mirë publike) . Në këtë rast, interesi i përgjithshëm për një përdorim të ekuilibruar të tokës me qëllim rritjen e prodhimit bujqësor për popullatën mbizotëron mbi interesin e veçantë të pronarit, që mund t’i sillte atij më shumë fitim. Kufizimi i të drejtës së pronësisë duhet të parashikohet shprehimisht në ligj, dhe vetëm pas një parashikimi të tillë pronari ndalohet të bëjë atë që dëshiron me pronën.

Aktualisht kufizimi i të drejtës së pronësisë tek ne rregullohet me ligjin nr. 8561, datë 22.12.1999 “Për shpronësimet dhe marrjen në përdorim të përkohshëm të pasurisë pronë private për interes publik”. Ky ligj parashikon rastet kur pronari i ligjshëm shpronësohet për interes publik ose kur prona merret në përdorim për një interes që i përket publikut të gjerë. Në ligj parashikohen procedurat përkatëse të shpronësimit. Nga praktika gjyqësore kanë dalë në pah disa të meta që kanë parashikimet e këtij ligji. (i) Një prej tyre ka të bëjë me faktin se pronari i ligjshëm, ka të drejtë të kundërshtojë vetëm vlerën e shpronësimit, ndërkohë që në ligj nuk jepet shprehimisht e drejta e tij të kundërshtojë për pavlefshmëri relative apo absolute veprimet administrative dhe aktet që i përkasin procedurës së shpronësimit. Ka shumë raste nga praktika gjyqësore, kur pronarët e ligjshëm kanë pretenduar pavlefshmëri të proçes it të shpronësimit, per shkak se procedura e ndjekur ka qene ne kunderhstim me ligjin , por në mungesë të parashikimeve ligjore specifike për këtë lloj kërkimi, gjykatat e fokusojnë hetimin dhe zgjidhjen e çështjes vetem tek vlera e shpronësimit. (ii) Nga praktika gjyqësore, vihen re dhe raste kur procedurat e shpronësimit janë kryer por pronarëve nuk u është dhënë kompesimi. Në vendimin nr. 3342, datë 12.05.2015, Kolegji Administrativ i Gjykatës së Lartë ka marrë në shqyrtim një çështje të rrethit Pukë, ku paditësit, pronarë të ligjshëm, ishin zhveshur de facto nga pronësia e tyre mbi tokat bujqësore përfituar me akt të marrjes së tokës në pronësi sipas ligjit nr. 7501/1991, për ndërtimin e një vepre publike Ujësjellës. Procedurat e shpronësimit ishin kryer, por nuk kishin përfunduar, vepra ishte ndërtuar, vlerat e shpronësimit ishin miratuar, por pronarët nuk kishin marrë efektivisht këto pagesa.Organi Publik pretendonte se për sa kohë zyrtarisht nuk kishte përfunduar gjithë procedura e shpronësimit, pronarët nuk mund të përfitonin vlerat e miratuara nga komisioni përkatës i shpronësimit. Në këtë vendim, Kolegji Administrativ, i cili i dha të drejtë pronarëve të shpronësuar arsyeton se: “…Është e vërtetë se procedura e shpronësimit konsiderohet e përfunduar me daljen e V.K.M, në të cilin pasqyrohen qartë: a) Qëllimi dhe shkaku ligjor i shpronësimit; b) pasuritë pronë private që shpronësohen dhe pronarët përkatës; c) masa e shpërblimit për pronarët që shpronësohen,e drejta e kompesimit si dhe afati dhe mënyra e pagimit; ç) afati i fillimit dhe i mbarimit të shpronësimit, si dhe organi ose subjekti që merr në përdorim pasuritë pronë private të shpronësuara; d) afati i fillimit dhe përfundimit të punimeve për projektin dhe investimin ose për realizimin e qëllimit të shpronësimit; etj . Por pyetja që shtrohet për diskutim në çështjen objekt gjykimi është pikërisht se çfarë ndodh në rast se vetë organi shtëtëror i caktuar me ligj për shpronësimin, nuk përfundon proceduren e shpronësimit, në një kohe që e ka marre pronën privatë dhe ka ndërtuar veprën publike? A do të konsiderohet ky një shpronësim de facto i kryer dhe a ka të drejtë subjekti që i është marrë prona, (por për të cilin nuk ka dalë akti përfundimtar i shpronësimit) të kërkojë vlerën e saj? Kolegji Administrativ i Gjykatës se Lartë vlerëson se në një situatë të tille, kur procedura e shpronësimit de jure nuk ka perfunduar, por de facto ajo eshtë realizuar, e vetmja mundësi që ka subjekti i shpronësuar për të realizuar të drejtat e tij të ligjshme dhe të cenuara nga organi shtetëror, është t’i drejtohet gjykatës duke kërkuar nga palët e paditura që t’u paguajnë vlerën e pronës së marrë.Ky Kolegj çmon të theksojë, se mosveprimi i organit publik apo vonesat në përmbushjen e detyrimeve ligjore nga ana e administratës shtetërore të cilat sjellin si pasojë cenimin e të drejtave të subjekteve private konsiderohen në kundërshtim me ligjin dhe me parimin e një administrate të përgjegjshme (neni 14 K.Pr.Administrative), parimin e barazisë (neni 11 i K.Pr.Administrative), parimi i drejtësisë (neni 12 i K.Pr.Administrative), parimi i eficensës, (neni 16 i K.Pr.Administrative), etj. ... Shpërblimi që duhet të marrin subjektet për pronat e marra per interesat publike, perveçse është shprehur qartë në ligjet tona të brendshme, përputhet dhe me konceptin e sigurisë juridike të ngritur me aq forcë nga GJEDNJ. Kjo për arsye se në rast se shteti do të ndërhynte në mënyrë arbitrare në pronën e subjekteve private duke u marrë atyre pronën per interesa publike, duke mos realizuar procedurat ligjore dhe duke mos u dhenë atyre vlerën e pronës së marrë, do të shkelej rëndë parimi i sigurisë juridike, detyrim ky i shtetit për ta respektuar dhe garantuar ndaj të gjithë shtetasve, të cilët kanë fituar dhe gëzojnë në mënyrë të ligjshme pronat e tyre....
Referuar këtyrë konflikteve ajo që konstatohet në gjykatat tona është se vlerat që përcaktojnë komisionet e shpronësimeve janë më të ulta se sa vlerat që realisht dhe ligjërisht u takon të marrin pronarët.Në shumicën e këtyre rasteve, gjykata u ka dhënë të drejtë pronarëve duke përcaktuar një shpërblim të drejtë të tyre, në përputhje me ligjin dhe vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr. 30 datë 01.12.2005: “...Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenet 41 dhe 181, ka pranuar kriteret e “rregullimit të drejtë” dhe të “shpërblimit të drejtë”. Nga këto kritere kushtetuese rezulton se kriteri për shpërblimin ose kompensimin në dobi të ish-pronarit nuk mund të jetë i plotë ose vlera e tregut , por ai duhet te jete i drejtë dhe proporcional. Ky rregullim kushtetues i detyrohet jo vetëm funksionit të dyfishtë privat dhe shoqëror që mbart në vetvete e drejta e pronës, por edhe rrethanave historike, politike, ekonomike, të cilat kanë ndikuar në situatën e krijuar dhe që detyrimisht do të merreshin në konsideratë nga ligjvënësi .
Kufizimet për interesa private kryesisht krijohen nga marrëdhëniet e fqinjësisë. Kështu, pronari i një ndërtëse, nuk mund të ndërtojë kate shtesë pafundësisht, sepse duhet të garantohet e drejta e pronarit të pronës fqinje për dritë dhe ajër. Këto kufizime mund të jenë edhe në lidhje me largesitë midis drurëve dhe pemeve (neni 158 I K.Civil), kufizime në ndërtime (neni 160 I K.Civil), në lidhje me mbledhjen e ujërave që rrjedhin nga strehët e çative (neni 161 I K.Civil) etj.
Për interesin e përgjithshem, ligji mund të parashikoje edhe detyrime te tjera per pronarin e sendit duke e detyruar atë te mos kryeje veprime të caktuara, të cilat kufizojnë ushtrimin ekskluziv të tagrave që përfshihen në të drejtën e pronësisë. Pronari mund të detyrohet të lejojë pronarin e pronës fqinjë që të kalojë në pronën e tij për të shfrytëzuar pronën e vet. Rast tipik është pikërisht krijimi i servitutit (neni 261 e vijues i K.Civil). Pronari i pronës që cënohet nga krijimi i servitutit ka të drejtë të shpërblehet për dëmin e shkaktuar pronës së tij, por ai nuk mund të pengojë krijimin e servitutit.