Doktor” “kuptimi rëNDËsia dhe kushtet e vlefshmërisë SË veprimit juridik në rastin e kalimit të PASUrisë SË paluajtshme

Procesi i kthimit dhe i kompesimit të pronës ish-pronarëve
Me anë të këtij procesi u synua rivendosja e të drejtave të pronësisë subjekteve ish-pronarë, të cilëve ju ishin cënuar këto të drejta si pasojë e shtetëzimit, shpronësimit apo konfiskimit (sekuestrimit) nga pushteti i kohës (shtetit komunist).

Për këtë arsye, me ndryshimin e sistemit pas viteve 1990, shteti shqiptar mori përsipër rregullimin e pasojave që kishte sjellë shpronësimi, shtetëzimi dhe konfiskimi i paligjshëm i pronave subjekteve ish-pronarë. Për këtë arsye u miratua ligji nr. 7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompesimin e pronës ish-pronarëve”, nëpërmjet të cilit, në nenin 1 të tij u sanksionua se: “Ky ligj u njeh ish-pronarëve apo trashëgimtarëve të tyre të drejtën e pronësisë për pronat e shtetëzuara, të shpronësuara apo të konfiskuara sipas akteve ligjore, nënligjore e vendimeve të gjykatës të dala pas datës 29 nëntor 1944 ose të marra pa të drejtë nga shteti me çdo mënyrë tjetër, si dhe përcakton mënyrat dhe masat për kthimin apo kompensimin e tyre”. Kjo dispozitë u ndryshua me ligjin nr. 7916, datë 12.4.1995 “Për disa ndryshime në ligjin nr. 7698, datë 15.4.1993 "Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve", në të cilin u pasqyrua se: “Ky ligj u njeh ish-pronarëve a trashëgimtarëve të tyre të drejtën e pronësisë për pronat e shtetëzuara, të shpronësuara ose të konfiskuara sipas akteve ligjore (duke përfshirë edhe ligjin nr.37, datë 13.1.1945 "Për tatimin e jashtëzakonshëm"), nënligjore e vendimeve të gjykatës të dala pas datës 29 nëntor 1944, ose të marra pa të drejtë nga shteti me çdo mënyrë tjetër, si dhe përcakton mënyrat dhe masat për kthimin a kompensimin e tyre”,

Gjithashtu, nëpërmjet këtij ligji, shteti shqiptar e kufizoi trajtimin e kësaj të drejte vetëm për sa i përket pasurive të paluajtshme të zërit kadastral ndërtesa dhe “tokë truall”, duke u përpjekur që të rregullonte të drejtat e cënuara vetëm për sa me sipër dhe duke përjashtuar të gjitha kategoritë e tjera të tokave, pavarësisht faktit se edhe ato kishin qenë objekt i shpronësimit, shtetëzimit apo konfiskimit të padrejtë nga pushteti i kohës.Ky fakt, pasqyrohej fare qartë në nenin 2 të këtij ligji në të cilin pasqyrohej se:“Për efekt të këtij ligji me pronë kuptohet pasuria e paluajtshme në formën e tokës truall, ndërtesave dhe çdo gjë tjetër që është bashkuar në mënyrë të qëndrueshme me to si: godina banimi, fabrika, punishte, dyqane, magazina e çdo ngehinë tjetër.Ky ligj nuk përfshin pasurinë e paluajtshme në formën e tokës të trajtuar nga ligji "Për tokën".

Në nenin 10 të këtij ligji u përcaktuan edhe përjashtimet nga fusha e zbatimit të tij “Në rastin kur ndërtesa të ish-pronarëve janë tjetërsuar në persona të tretë, u kthehen ish-pronarëve, ndërsa personave të tretë shteti u kthen masën e shpërblimit sipas çmimit të shitjes në kohën e tjetërsimit, e konvertuar me indeksin e rritjes së çmimeve. Përjashtohen nga ky ligj ish-pronarët që, me dashje, ia kanë dhuruar shtetit pronat e tyre dhe për këtë veprim disponohen dokumente dhe publikimet përkatëse”.

Fillimisht në këtë ligj, ligjvënësi sanksionoi trajtimin e këtyre të drejtave në mënyrë të kufizuar përsa i përket masës që lidhej me të drejtën e njohjes dhe kthimin fizik të pronave, gjë e cila pasqyrohej qartësisht në pikën 5 të ligjit nr. 7698/1993 në të cilën pasqyrohet se: “Në të gjitha rastet kur nuk përcaktohet ndryshe në këtë ligj, masa e kthimit apo e kompensimit me sipërfaqe ekuivalente do të jetë e plotë deri 10000 m². Kur prona është nga 10000 m² deri 100000 m², masa e kthimit apo kompensimit do të jetë plus 10 për qind, ndërsa për prona mbi 100000 m² plus 1 për qind”¹².

Ndërsa me ligjin nr. 7698/1993 trajtoheshin ndërtesat dhe trojet, nga ana e legjislatorit u miratua edhe ligji nr. 7699, datë 21.04.1993 “Për kompesimin në vlerë ose me troje të ish pronarëve të tokave bujqësore, livadheve e kullotave”, nëpërmjet të cilit u zgjerua fusha e pasurive të paluajtshme, të cilat do të ishin objekt për trajtimin e të drejtave pronësore të kategorisë së ish-pronarëve, të cilat u cënuan nga reforma agrare e vitit 1945, kompesim ky i cili do të bëhej në vlerë apo me troje.

Pikërisht për efekt të plotësimit dhe rregullimit të mangësive që kishte legjislacioni që rregullonte të drejtën e pronësisë së subjekteve ish-pronarë, si dhe për shkak të konflikteve të shumta që u krijuan, ligjvënësi miratoi ligjin nr. 9235/2004, “Për kthimin e kompesimin e pronës”, i cili kishte për objekt: “a) rregullimin e drejtë, sipas kritereve të nenit 41 të Kushtetutës, të çështjeve të së drejtës së pronësisë që kanë lindur nga shpronësimet, shtetëzimet ose konfiskimet; b) kthimin, dhe aty ku sipas këtij ligji kthimi i pronës është i pamundur, kompensimin e saj; c) procedurat për realizimin e kthimit dhe kompensimit të pronave, si dhe gjithë organet administrative të ngarkuara për realizimin e tyre”. Me hyrjen në fuqi të këtij ligji, u shfuqizuan të gjitha dispozitat ligjore të ligjeve të mëparshme, që rregullonin të drejtat e pronësisë që kishin ekzistuar para vitit 1944 dhe ishin cënuar në mënyrë të padrejtë nga pushteti i kohës, pas datës 29.11.1944.

Ky ligj, i njohu të drejtën çdo subjekti që pretendonte se ishte cënuar në të drejtën e tij të pronësisë pas datës 29.11.1944, nëpëmjet shtetëzimit, shpronësimit apo konfiskimit të pasurisë së paluajtshme (vendimeve penale te formës së prerë), që të kërkonte sipas parashikimeve të këtij ligji, rivendosjen në vend të kësaj të drejte nëpërmjet kthimit fizik të tyre apo kompensimit të saj, në një nga format e parashikuara.Fusha e veprimit të këtij ligji shtrihet edhe për pasuritë e paluajtshme të shtetasve shqiptarë, të krijuara përpara datës 7 prill 1939 dhe që janë sekuestruar sipas nenit 14 të ligjit nr.37, datë 13.1.1945 "Ligja e tatimit të jashtëzakonshëm për fitimet e luftës”.

Nga zbatimi praktik i dispozitave ligjore të ligjeve të sipërcituara, si dhe ndryshimeve që u janë bërë atyre në kohë, në praktikë dolën një sërë problemesh ligjore të cilat sollën si nevojë, interpretimin e këtyre normave në nivel kushtetues (pra, nëse dispozitat e këtij ligji bien ose jo ndesh me parimet kushtetuese), si dhe nga Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë për të bërë një unifikim të praktikës gjyqësore, si në aspektin material ashtu dhe në aspektin procedurial.
Ka një sërë vendimesh dhe qendrimesh të Gjykatës Kushtetuese, të cilat kanë konstatuar se, shume dispozita të parashikuara në ligjin “ Per kthimin dhe kompesimin e pronave ish pronareve“ si dhe në aktet nenligjore të dala në baze dhe në zbatim te tij, kanë cënuar të drejtat dhe parimet kushtetuese për subjektet e shpronesuara . Me poshtë po paraqes disa prej tyre të cilat vleresohen prej meje si esenciale dhe që kanë luajtur nje rol të rëndesishëm në praktikën gjyqësore .

Vendimi nr. 04, datë 08.04.1994 i Gjykatës Kushtetuese¹³

Qëndrimi i Gjykatës: “....Një nga mënyrat e ligjshme të fitimit të pronësisë është edhe kontrata e shitjes si veprim juridik i dyanshëm. Ajo është e vlefshme edhe për kalimin e pronësisë së sendeve nga shteti tek individi, duke shërbyer kështu si mjet juridik për fitimin e pronësisë private në mënyrë të prejardhur nga e drejta e pronësisë shtetërore. Pronësia e trojeve dhe e ndërtesave (lokaleve) të përmendura në nenet 12 dhe 17 të ligjit “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve” është fituar nëpërmjet kontratave të lidhura me agjencitë përkatëse të privatizimit ose, në disa raste, nëpërmjet ndërtimit të lokalit mbi truallin e dhënë në mënyrë të rregullt nga shteti. Ligjvënësi, duke disponuar se: “Trojet e zëna nga persona të tjerë fizikë ose juridikë, të cilët i kanë blerë nga shteti pas datës 1 janar 1991 për ndërtimin e banesave individuale dhe lokaleve të tregtisë e shërbimeve, i kthehen në pronësi ish-pronarit, ndërsa shteti i kthen personit fizik ose juridik që e ka blerë, shumën e derdhur për truallin” (neni 12, paragrafi 1); dhe se: “Në trojet, në të cilat janë ndërtuar lokale, ish-pronarit të truallit i njihet pronësia mbi truallin”, (neni 17, paragrafi 1) në fakt ndërhyn në kontratat e shitjes të lidhura rregullisht, në bazë të ligjit të kohës, dhe në mënyrë të njëanshme, urdhëron prishjen tërësore apo të pjesshme të këtyre kontratave. Kjo përbën një cënim të hapur të së drejtës së pronësisë private, të njohur e të garantuar si e drejtë themelore e njeriut. (neni 27 i ligjit “Për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”. ... Krijimi në mënyrë të detyruar i marrëdhënieve juridike të mësipërme, në veçanti i një lloji bashkëpronësie të panjohur deri më sot në pikëpamje teorike dhe në praktikë bie ndesh me normën kushtetuese të lartpërmendur që njeh, mbron dhe garanton të drejtën themelore të pronësisë private, sepse bashkëpronësia në pjesë apo në tërësi në çdo rast krijohet mbi bazën e vullnetit të lirë e të marrëveshjes midis pronarëve të veçantë e jo në mënyrë të detyrueshme me imponim shtetëror e me forcën e ligjit.)...." .

Vendimi nr. 16, datë 17.04.2000 i Gjykatës Kushtetuese¹⁴

Qëndrimi i Gjykatës: “....Ligji nr. 7916, datë 12.04.1995, "Për disa ndryshime në ligjin nr.7698, datë 15.04.1993 "Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronareve" i bën një shtesë nenit 1 të sipërcituar, me të cilën zgjerohet rrethi i subjekteve përfitues të tij. Sipas kësaj shtese, subjekte përfitues janë edhe personat, të cileve shteti u ka sekuestruar pronat në zbatim të ligjit nr. 37 datë 13.01.1945 "Për tatimin e jashtëzakonshem". Gjykata Kushtetuese çmon se kjo shtese që iu bë ligjit në vitin 1995 nuk është në përputhje me kushtetutën dhe me marrëveshjet ndërkombëtare. Gjykata Kushtetuese konkludon se qëllimi i miratimit të ligjit nr. 37 datë 13.01.1945 "Për tatimin e jashtëzakonshëm", ka qenë vendosja e tatimit të jashtëzakonshem ndaj fitimeve të mëdha të realizuara nga shtetas dhe nga të huaj në Shqipëri gjatë ushtrimit të veprimtarive tregtare, industriale dhe ndërmjetëse që prej datës 7 prill 1939 deri në datën 31 dhjetor 1944. Kjo kategori subjektesh që i nënshtrohej këtij ligji nuk është dhe nuk mund të barazohet me ish-pronaret e tjerë, pronat e të cileve u shpronësuan ose u shtetëzuan jo për një motiv të tillë fiskal. ... Neni 1, paragrafi i dytë i Protokollit nr .1 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut, ratifikuar nga Republika e Shqipërisë, njeh të drejtën e shteteve për të miratuar ligjet që ato i çmojnë të domosdoshëm për të siguruar pagesën e taksave, të kontributeve të tjera, ose të gjobave... Duke shqyrtuar çështjen në këtë këndvështrim, kur ligjvenësi i ka bërë shtese nenit 1 të ligjit "Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve", ai nuk ka marrë në konsideratë këtë normë të së drejtës ndërkombëtare dhe as ligjin nr. 7941, datë 29.04.1991 "Për Dispozitat Kryesore Kushtetuese", neni 8 i të cilit parashikonte se: "Legjislacioni i Republikës së Shqipërise merr parasysh, njeh dhe respekton parimet dhe normat përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare..." .

Vendimi nr. 26, datë 2.11.2005 i Gjykatës Kushtetuese¹⁵

Qëndrimi i Gjykatës: “...Gjykata Kushtetuese konstaton se në pikën 1 të nenit 9 të ligjit nr. 9235, datë 29.7.2004"Për kthimin dhe kompensimin e pronës", ka shkelje me karakter konceptual, të cilat cënojnë parimin e sigurisë juridike si pjesë përbërëse dhe e rëndësishme e shtetit të së drejtës, garantuar nga nenet 15, 17 e 18 të Kushtetutës së Republikës të Shqipërisë. Doktrina e së drejtës kushtetuese ka pranuar se siguria juridike është ndër elementet thelbësore të shtetit të së drejtës. Kjo siguri presupozon veç të tjerave besueshmërinë e qytetarëve te shteti dhe pandryshueshmërinë e ligjit për marrëdhëniet e rregulluara. (vendimi nr. 5, viti 1997 i Gjykatës Kushtetuese). Duke afirmuar parimin e sigurisë juridike dhe të elementeve kryesore përbërëse të saj, Gjykata Kushtetuese vë në dukje se ky parim nuk mund të prevalojë në çdo rast. ...T'u mohosh të drejtën shtresës së qiramarrësve për t'u bërë pronarë, t'u ndërpresësh kontratën e qerasë pa i garantuar strehë tjetër, janë veprime që nuk mund të përligjen me interesin publik. Parimi i sigurisë juridike nuk mund të eliminojë çdo pasojë negative që mund t'i vijë individit nga rregullimi i ri. Kjo për shkak se siguria juridike është e pandashme nga parimi i shtetit social. Por, në rastin në shqyrtim, fjala nuk është për pasoja çfarëdo, por për pasoja thelbësore, sepse dispozita e re realizon një ndryshim konceptual mbi raportet e shtetit me qiramarrësit e banesave pronë private, ndryshim që sjell pasoja shumë të rëndësishme...”

Vendimi nr.11, datë 4.4.2007 i Gjykatës Kushtetuese¹⁶

Qëndrimi i Gjykatës: “...Gjykata Kushtetuese konstaton se edhe rregullimi ligjor i bërë nëpërmjet nenit 9 të ligjit objekt shqyrtimi, në esencë, ofron po ato alternativa që ofronte neni 9 i shfuqizuar, të cilat, me vendimin e sipërpërmendur, janë konsideruar jokushtetuese, sepse cënojnë parimin e sigurisë juridike, si dhe shkaktojnë diskriminim të një grupi të caktuar. Kështu, si alternativa të strehimit të qeramarrësve të kësaj kategorie parashikohen plotësimi vetë i nevojave të strehimit, sigurimi i strehimit nga ana e subjekteve të shpronësuara, strehimi nëpërmjet kredisë, sipas pikave 1 dhe 2 të ligjit nr.9232, datë 13.5.2004 "Për programet sociale për strehimin e banorëve të zonave urbane", si dhe strehimi ose marrja e truallit, në bazë të pikës 3 të ligjit të sipërcituar. Ky rregullim ligjor cënon të drejtën e kësaj kategorie qeramarrësish dhe përsa i përket ngrirjes së qerasë, ndërsa detyrimin për lirimin e banesës nuk e lidh me strehimin përfundimtar të qeramarrësve.

Vendimi nr. 27, datë 26.05.2010 i Gjykatës Kushtetuese¹⁷.
Qëndrimi i gjykatës: “...Për sa më sipër, vendimet e organeve administrative, që kanë pasur si kompetencë kthimin dhe kompensimin e pronave, në vite, nuk mund të konsiderohen akte administrative, në kuptimin normal juridik të termit (strictu sensu), por akte sui generis të nxjerra nga një organ sui generis, për të cilin Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka përdorur termin e ri leksikor, quasi gjykatë... Nisur nga sa më sipër, Gjykata arrin në përfundimin se KKKP nuk ishin organe administrative në kuptimin klasik juridik të termit. Ato nuk ishin të përfshira në piramidën e ekzekutivit, dispononin në lidhje me të drejta subjektive të shtetasve dhe vendimet e tyre kontrolloheshin drejtpërsëdrejti nga gjykatat.. Për rrjedhojë edhe vendimet e KKKP nuk ishin akte administrative në kuptimin juridik të termit... Për sa më sipër, zbatimi, nga një organ administrativ si AKKP, i parimeve të revokimit dhe shfuqizimit të akteve të ish KKKP është i pabazuar, pasi mungon një interes i ligjshëm shtetëror dhe aktet që shfuqizohen ose revokohen nuk janë akte tipike administrative të një organi tipik administrativ. Drejtori i AKKP është një organ në vartësi të Këshillit të Ministrave dhe në këtë kuptim vendimi i marrë prej tij për të ndërhyrë mbi interesa civile të shtetasve, në kuptim të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut është i pajustifikuar. ... Gjykata çmon se vendimet e AKKP për të shfuqizuar vendimet e KKKP-ve, përbëjnë cenim të parimit të sigurisë juridike”.

Vendimin nr. 43, datë 6.10.2011 i Gjykatës Kushtetuese¹⁸

Qëndrimi i gjykatës: “... Në vështrim të standardeve të mësipërme, Gjykata vlerëson se titujt e pronësisë të fituar me anë të këtyre vendimeve të ish KKKP-ve nuk mund të anullohen apo shfuqizohen në mënyrë të njëanshme, me anën e vendimeve administrative të nxjerra nga autoritetet publike përkatëse, në rastin konkret të drejtorit të AKKP-së. Ushtrimi i një kompetence të tillë shfuqizuese krijon një gjendje pasigurie juridike, e cila nuk mund të korrigjohet me zgjidhje që imponojnë veprime po aq të pasigurta, të cilat nuk garantojnë kthimin në ligjshmëri. Vendimet e ish KKKP-ve, nëse nuk janë ankimuar brenda afateve ligjore, janë vlerësuar si vendime të formës së prerë, dhe për rrjedhojë, të ekzekutueshëm dhe nuk mund të vihen në diskutim as nga palët që kanë marrë pjesë në proces, dhe as nga organet shtetërore, të çfarëdo natyre qofshin. Si përfundim, Gjykata ka vleresuar se ligji, objekt kundërshtimi, cenon parimin e sigurisë juridike për të drejtën e pronës. ...E drejta për t'iu drejtuar gjykatës është një nga aspektet e së drejtës për gjykim, e sanksionuar në nenin 42 të Kushtetutës. ...Shteti i së drejtës presupozon që çdo ndërhyrje e autoriteteve ekzekutive në të drejtat e individit apo të personave juridikë, duhet të jetë objekt i një kontrolli efektiv nga një organ që ofron garantimin e pavarësisë dhe paanësisë gjatë procesit të shqyrtimit të procesit (shih vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.10, datë 4.4.2007). E drejta për t'iu drejtuar gjykatës (e drejta e aksesit), nënkupton të drejtën që ka çdo individ për të ngritur padi në një gjykatë që ka juridiksion të plotë për të zgjidhur çështjen (shih vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.10, datë 11.5.2006). Në vlerësimin e Gjykatës kjo do të thotë se, në aspektin kushtetues e ligjor, pushteti për dhënien e drejtësisë, domethënë pushteti për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, civile apo të tjera, u është dhënë gjykatave.... Gjykata konstaton, gjithashtu, se ligji nr.10 308, datë 22.7.2010 i ka njohur drejtorit të AKKP-së kompetencën që, në përfundim të procedurave të rishikimit të vendimeve të formës së prerë të ish KKKP-ve mbi bazën e subjekteve të përcaktuara shprehimisht nga ligji, jo vetëm t'i shfuqizojë ato vendime, por, sipas rastit, të zgjidhë edhe çështjen në themel. Në vështrim të standardeve të mësipërme, Gjykata rithekson se drejtori i AKKP-së është një organ monokratik në vartësi të Këshillit të Ministrave, dhe jo organ gjyqësor ose quasi gjyqësor, i cili mund të zbatojë parimet e shfuqizimit ose rishikimit të akteve të ish-KKKP-ve...”.
Vendimi nr. 1, datë 06.02.2013 i Gjykatës Kushtetuese¹⁹

Qëndrimi i gjykatës: “...Për sa i përket garantimit dhe respektimit të së drejtës së pronës së pronarëve të ligjshëm, GJEDNJ konstaton dështimin e vazhdueshëm të autoriteteve kompetente shqiptare për të marrë masat e duhura ligjore, administrative, buxhetore, për të hequr të gjitha pengesat për dhënien e kompensimit për pronat e shtetëzuara ose të shpronësuara, për të parashikuar rregullat procedurale dhe për t’i zbatuar ato në praktikë, për të zbatuar vendimet gjyqësore dhe ato administrative, në funksion të njohjes së të drejtave të pronësisë. ... (shih vendimet e GJEDNJ-së në çështjet “Beshiri dhe të tjerë kundër Shqipërisë”, i datës 12.02.2007; “Driza kundër Shqipërisë”, i datës 02.06.2008;“Ramadhi kundër Shqipërisë”, i datës 02.06.2008). ...Nën dritën e vendimeve të GJEDNJ, ... Gjykata i vlerëson si të nevojshme dhe proporcionale masat e përgjithshme, prioritare, të marra nga shteti shqiptar. Në këtë kuptim, Gjykata vlerëson se parashikimet ligjore të aktit në shqyrtim synojnë jo vetëm të vendosin një barazpeshë të drejtë në realizimin e interesit social të grupimit shoqëror, atij të qiramarrësve, banues në banesat ish-pronë e subjekteve të shpronësuara, por mbi të gjitha, këto masa kanë efekt të drejtpërdrejtë në garantimin e të drejtës kushtetuese të prones ... Detyrimi i qiramarrësve, banues në banesat ish-pronë e subjekteve të shpronësuara, për të liruar shtëpitë ish - pronë private, justifikohet si i nevojshëm në rastin konkret dhe ndërhyrja e parashikuar në aktin normativ, objekt kundërshtimi, siguron barazpeshën e kërkuar mes së drejtës së kufizuar dhe interesit publik”.

Perveç sa me sipër praktika gjyqësore, ka nxjerrë një sërë problematikash për të cilat ka qenë e detyrueshme ndërhyrja e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykates së Lartë. Kjo problematikë ka konsistuar në (i) qartësimin e kufirit ndarës midis juridiksionit administrativ dhe atij gjyqësor në zbatimin e këtij ligji, (ii) ne përcaktimin e qartë të natyrës së mosmarrëveshjes nëse ajo është e një natyre civile apo administrative (iii) si dhe në zbatimin në praktikë të dispozitave me karakter material të këtij ligji.Pikërisht për të rregulluar këto situata juridike shërbyen dhe vendimet unifikuese që trajtohen në këtë temë doktorature, sentencat unifikuese të të cilave tregojnë dhe qendrimin e mbajtur nga këto Kolegje si dhe unifikimin e praktikës gjyqësore

Vendimi unifikues nr. 85/2001

Qëndrimi unifikues: “Sa herë që përplasen interesat e ish-pronarëve (trashëgimtarëve të tyre), që përfitojnë kthimin (restitucionin) e ndërtesave të pandryshuara apo trojeve të pazëna, sipas dispozitave të ligjit nr.7698, datë 15.04.1993, me interesat e sindikatave, që i kanë fituar këto ndërtesa apo troje, sipas dekretit nr.204, datë 05.06.1992, pasojat e të cilit janë rregulluar me ligjin nr.8340/1, datë 06.05.1998, përparësi ka mbrojtja e interesave të ish-pronarëve (trashëgimtarëve të tyre). Ligji nr.8340/1, datë 06.05.1998 “Për rregullimin e pasojave që kanë rrjedhur nga zbatimi i dekretit nr.204, datë 05.06.1992 “Për pasurinë e sindikatave””, është i zbatueshëm për aq sa nuk bie në kundërshtim me dispozitat e ligjit nr.7698, datë 15.04.1993 “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish-pronarëve”.
Vendimi unifikues nr. 23/2002

Qëndrimi unifikues: “E drejta e parablerjes e ish-pronarit (trashëgimtarit të tij) e parashikuar nga neni 21 i ligjit nr.7698, datë 15.04.1993, duke qenë e drejtë reale dhe, si e tillë, sipas nenit 761 të K.Civil, mund të disponohet duke ua kaluar të tretëve me dhurim. Edhe e drejta e kompensimit të ish-pronarëve, sipas ligjit nr.7698 datë 15.04.1993 duhet të konsiderohet si një e drejtë reale e vendosur me ligj. Duke qenë e tillë ajo mund të disponohet me anë dhurimi prej titullarit të saj”.
Vendimi unifikues nr. 24/2002

Qëndrimi unifikues: “Ligji Nr. 7514, datë 30.9.19 “Për pafajsinë, amnistinë dhe rehabillitimin e ish të përndjekurve politike”dhe ligji Nr. 7698, dt.15.04.1993, “Për kthimin dhe kompensimin e pronave ish pronareve ”, nuk janë menyra të reja të fitimit të pronësise, por korigjim i padrejtësise së bërë, dhe për ketë qëllim, shfuqizojnë ipso lege të gjitha aktet e mëparshme ligjore, me të cilat u ishte marrë prona pronarëve padrejtësisht. Ato nuk krijojnë nje situatë të re, (nuk kanë efekt konstituitiv), por ristabilizojnë ligjshmërinë dhe drejtësinë. Shfuqizimi i akteve të sipërpërmendura, ka si efekt kthimin e paleve në gjendjen e mëparshme, duke rregulluar në masen më të mundshme, situatën e paligjshmërise lidhur me të drejtën reale më të rëndësishme, atë të pronësise (jo të drejta të tjera reale e aq më pak të drejtat e detyrimeve). Në këtë këndvështrim, kthimi në gjendjen e mëparshme nuk eshtë i plotë por i pjesshëm (restitutio in parte). Nëpërmjet këtyre akteve normative u njihet e drejta e pronësise ish pronareve, ose trashegimtareve të tyre, dhe u përcaktuan modalitetet për gezimin efektiv të saj. Për shkak të kohës së gjatë të paligjshmërisë, dhe pamundësisë objektive të kthimit fizik të të gjitha pronave të marra, ligji parashikon për rastët kur kjo e para nuk është e mundur, alternativën e kompensimit”.
Vendimi unifikues nr. 25/2003

Qëndrimi unifikues: “Paditësi si subjekt i së drejtës tregtare, që është bërë pronar pas privatizimit, nuk legjitimohet të ngrejë padi për shfuqizimin e vendimit të Komisionit të Kthimit e të Kompensimit të Pronave ish Pronareve, kur pjesa e truallit që u është njohur ish-pronarëve (trashegimtarëve) është përfshire në kapitalin e shoqërise aksionere”.

Vendimi unifikues nr. 5²⁰/2004

Qëndrimi unifikues: “Në të gjitha rastet kur ka pretendime pronësie për prona të marra nga sindikatat bazuar në dekretin nr.204, ky dekret nuk ka vlera në raport me ish pronarët. Këta të fundit për ish pronën e tyre kanë rregullim të posaçëm ligjor dhe asnjë akt tjetër (qoftë dhe sikur dekreti të merrej i mirëqënë) është akt normativ më i ulët e nuk mund të prekë interesat e tyre”.
Vendimi unifikues nr. 4/2005

Qëndrimi unifikues:  “Pavarësisht nga momenti i regjistrimit të çështjes për gjykim (para apo pas hyrjes në fuqi të ligjit të ri) në të gjithë rastet kur padia për kundërshtimin e vendimit të komisionit të kthimit të pronave është ngritur nga persona të tjerë që kanë fituar të drejta pronësie mbi pronat e trajtuara nga ky vendim, është gjykata ajo që ka juridiksionin për shqyrtimin e këtyre çështjeve“.
Vendimi unifikues nr. 5/2005

Qëndrimi unifikues: “Në rastet kur regjimi komunist ka shtetëzuar prona kundër Kishës Katolike, pavarësisht se ato kanë qenë të regjistruara në emër të personave fizikë apo personave juridikë (shoqëri tregtare) të krijuara para hyrjes në fuqi të marrëveshjes midis Shtetit Italian dhe Selisë së Shenjtë, këto prona i kthehen apo kompensohen Kishës Katolike”.
Vendimi unifikues nr. 7/2005

Qëndrimi unifikues: “Të gjitha çështjet, të cilat kanë të bëjnë me kundërshtimin e vendimeve të Komisioneve të Kthimit e Kompensimit të Pronave ish Pronarëve, që janë marrë në zbatim të ligjit nr. 7698, datë 15.04.1993 dhe që janë kundërshtuar në gjykatë përpara hyrjes në fuqi të ligjit nr. 9235, datë 29.07.2004 "Për kthimin dhe kompensimin e pronës", janë në juridiksionin gjyqësor dhe jo në atë administrativ“.
Vendimi unifikues nr. 6/2007

Qëndrimi unifikues: “Nuk është detyrë e Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave të pjesëtojë pasurinë e ish-pronarëve dhe t’ua kthejë atë të gjithë trashëgimtarëve veç e veç.Vetëm pasi të pjesëtohet pasuria e trashëgimlënësit dhe të formohen pjesët takuese të çdo trashëgimtari (neni 356 i K. Civil), këta të fundit mund të hyjnë në marrëdhënie me shtetin për t’u kompensuar veç e veç dhe në pajtim me nenin 16 të ligjit nr.7698, datë 15.04.1993. Mardhënia juridike e krijuar ndërmjet paleve ndërgjyqëse është ajo e trashëgimisë dhe jo ajo e detyrimit, ku mbështeten gjykatat në arsyetimet e tyre.Mardhënia e detyrimit është ndërmjet shtetit (debitor) dhe ish-pronarëve, apo trashëgimtarëve të tyre (kreditor).
Vendimi unifikues nr. 2/2009

Qëndrimi unifikues: “Ankimi administrativ parashikuar në nenin 18 të ligjit “Për kthimin dhe kompensimin e pronës” duhet kuptuar dhe zbatuar njëlloj si për ankimet nga subjekti kërkues që ndjek proceduren e plotë administrative dhe nuk paraqiten subjekte të tjera kërkuese, ashtu dhe për ankimet nga nje subjekt i ri pretendues kundër aktit administrativ të dhënë në favor të një subjekti tjetër, por që prek interesat e tij për të njëjtën pronë dhe nuk ka qenë palë në procedurën e plotë administrative të nxjerrjes dhe ankimimit të aktit. Në të dyja rastet, subjektet e shpronësuar janë të detyruara të ndjekin procedurat e ankimit adminstrativ dhe vetëm pasi të jetë ezauruar plotësisht kjo rrugë ligjore, mund t’i drejtohen gjykatës”.
Vendimi unifikues nr. 2/2011

Qëndrimi unifikues: “Subjektet e shpronësuara kanë detyrimin që t’i drejtohen organit administrativ, pra AKKP-së, vetëm në dy situata. Së pari, në rastin kur subjektet e shpronësuara paraqesin për herë të parë kërkesë për njohjen dhe kthimin e pronës në cilësinë e ish pronarit. Së dyti, në rastin e ankimit ndaj vendimit të dhënë në emër të tyre e mbi kërkesën e tyre nga (ish) zyra rajonale e AKKKP-së, pra pas hyrjes në fuqi të ligjit nr. 9235, datë 29.07.2004 “Për kthimin dhe kompesimin e pronës” (i ndryshuar). Gjithsesi, edhe në këto dy raste, çështja bën pjesë në juridiksionin gjyqësor, pra detyrimi për t’iu drejtuar rrugës përkatëse administrative të kërkesës dhe ankimit nuk ekziston, nëse nga subjekti i shpronësuar pretendohet që, për të njëjtën pronë, ish KKKP-të apo AKKP-ja,jane shprehur më parë për njohjen e kthimin e pronës një subjekti tjetër të shpronësuar”.
Vendimi unifikues nr. 4/2013

Qëndrimi unifikues: “Kur në objektin e gjykimit kundërshtohet vendimi i Komisionit të Kthimit dhe Kompensimit të Pronave apo Agjencisë së Kthimit dhe Kompensimit të Pronave, kjo çështje do të konsiderohet si mosmarrëveshje civile dhe do të shqyrtohet nga gjykata që ka kompetencë gjykimin e mosmarrëveshjeve civile”.
Marrja e këtij vendimi të fundit nga ana e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, lindi si nevojë pas hyrjes në fuqi të ligjit nr. 49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative”. Në këtë moment u vlerësua i domosdoshëm njehsimi i praktikës gjyqësore për disa çështje, ndër të cilat edhe përcaktimi i gjykatës kompetente nga pikëpamja lëndore për shqyrtimin e mosmarrëveshjeve me objekt kundërshtimin e vendimeve të organeve të kthimit dhe kompesimit të pronave²¹.
Në vendimarrjen e tyre në vendimin nr. 4/2013, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë mbajtën parasysh praktikën e Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut për çështjet e pronësisë si dhe konkluzionet e arritura në vendimin nr.27, datë 26.05.2010 të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë.
Hyrja në fuqi e vendimit unifikues nr.4/2013 pati ndikim edhe në çështjen e kompetencës tokësore të gjykatave civile që do te merrnin në shqyrtim keto cështje. Më parë, gjykimet me objekt kundërshtimin e akteve të organeve të kthimit dhe kompesimit të pronave, shqyrtoheshin në kuadrin e gjykimeve me natyrë administrative në bazë të ligjeve të posaçme për kthimin dhe kompesimin e pronave, Kodit të Procedurës Civile (neni 324 e vijues) dhe Kodit të Procedurave Administrative. Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, ishte gjykata kompetente, si nga pikëpamja lëndore edhe nga pikëpamja tokësore për shqyrtimin e këtyre çështjeve, si gjykata e vendit ku kishte selinë zyrtare Agjencia e Kthimit dhe Kompesimit të Pronës, (kryesisht në cilësinë e palës së paditur në këto gjykime).
Ndërkohë në zbatim të vendimit unifikues të Kolegjeve të Bashkuara nr. 4/2013, kompetencën tokësore për gjykimin e këtyre çështjeve, nuk mund ta ketë më Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë, por gjykata e vendit ku ndodhet sendi. Kjo për arsye se tashmë në bazë të qëndrimit unifikues, natyra e këtyre gjykimeve është civile duke qënë se lidhet me të drejta reale për pasuri të paluajtshme.
Në përcaktimin e kompetencës tokësore për shqyrtimin e këtyre çështjeve, kolegjet civile të zakonshme të Gjykatës së Lartë kanë vlerësuar faktin se referim duhet bërë në nenin 45, prg. 1 të K.Pr.Civile. Në këtë dispozitë është përcaktuar se: “Paditë për të drejtat reale mbi sende të paluajtshme, për pjestimin e sendeve të përbashkëta dhe për posedimin, ngrihen në gjykatën e vendit ku ndodhen sendet ose pjesa më e madhe e tyre”. Kompetenca tokësore e përcaktuar në këtë dispozitë është një nga rastet e kompetencës tokësore ekskluzive.
Përveç sa më sipër, ka një praktikë të pasur vendimesh të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, të cilat kanë penalizuar shtetin shqiptar përsa i përket zbatimit dhe përfundimit të procesit të kthimit dhe të kompensimit të pronës, të cilat kryesisht janë lidhur me parimin e cenimit të të drejtës themelore për të pasur një proces të rregullt ligjor, i cili ka pasur lidhje me zgjatjet e proçesve, mosekzekutimin e vendimeve të formës së prerë, si dhe përmbylljen e proçesit të njohjes kthimit dhe kompensimit të pronave, brenda afateve ligjore të arsyeshme (neni 6, 6.1 dhe 13 të KEDNJ)²².
Pikërisht në reflektim të kësaj praktike shumë të pasur të Gjykatës së Strasburgut, nga ana e Shtetit Shqiptar është miratuar aktualisht ligji nr.133/2015 “Për trajtimin e pronës dhe përfundimin e procesit të kompensimit të pronave”, nëpërmjet të cilit është shfuqizuar ligji nr. 9235/2004.
E reja e ligjit nr. 133/2015 është se për herë të parë ky ligj kishte në objektin e tij (i) rregullimin dhe shpërblimin e drejtë të së drejtës së pronësisë që u krijuar nga shpronësimet, shtetëzimet ose konfiskimet, në përputhje me nenin 41 të Kushtetutës dhe nenin 1 të protokollit 1 të Konventës Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore; (ii) krijimin dhe administrimin e “Fondit të Kompensimit”, që do të shërbejë për kompensimin e pronave; si dhe (iii) përcaktimin e procedurave për trajtimin e pronës e përfundimin e procesit të kompensimit të pronave, si dhe të organeve administrative të ngarkuara për realizimin e tyre.
Qëllimi i këtij ligji është: (i) Përfundimi i procesit të trajtimit nëpërmjet njohjes dhe kompensimit të pronave të subjekteve, të cilave u janë shpronësuar, shtetëzuar pronat nëpermjet akteve ligjore dhe nënligjore të kohës , nëpërmjet vendimeve penale të gjykatave ose të marra me çdo mënyrë tjetër të padrejtë nga shteti komunist prej datës 29.11.1944; (ii) rregullimi dhe shpërblimi i drejtë i kompensimit të pronës, ekzekutimi i vendimeve përfundimtare të kompensimit, si dhe përfundimi i procesit të kompensimit, brenda afateve të përcaktuara në këtë ligj, nëpërmjet fondit të kompensimit.

Ky ligj vepron për të gjitha kërkesat, të cilat janë në shqyrtim në AKKP, në ditën e hyrjes në fuqi të tij, si edhe mbi të gjitha ato kërkesa, të cilat do të paraqiten brenda afateve të parashikuara ne të. Gjithashtu, ky ligj i shtrin efektet edhe për sa i takon vlerësimit financiar për:

1. 
   ekzekutimin e të gjitha vendimeve, të cilat nuk janë zbatuar, për njohjen e së drejtës së kompensimit, të dhëna nga organet administrative ose gjyqësore në vendin tonë;
   
2. 
   çështjet që janë në shqyrtim në gjykatat e të gjitha niveleve, në Gjykatën e Lartë, si edhe në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut
   

Rezultoi qe ky ligj pati kontestime të shumta dhe nuk u pranua nga kategoria e subjekkteve të cilët kishin cilësinë e ish pronarit, Shoqata e tyre e bëri ligjin e mësipërm objekt të gjykimit në Gjykatën Kushtetuese nga ku rezultoi se kjo e fundit iu drejtua Komisionit të Venecias për një opinion ligjor përfundimtar.

Privatizimi i banesave shtetërore
Në vitin 1990, pjesa me dërrmuese e shoqërisë jetonte në banesa me qera, pronë e shtetit. Me ligjin nr. 7652, datë 23.12.1992 u përcaktuan kriteret e privatizimit të banesave nga qeramarrësit e tyre. Privatizimi u krye bazuar në dy kritere: (i) Gjendja e banimit në banesën që privatizohej; (ii) Gjendja civile familjare në vitin 1992. Të gjithë përsonat që rezultonin në gjendje familjare dhe gjendje banimi në banesa në momentin e daljes se ligjit, kishin të drejtën e privatizimit se bashku të kesaj prone.
Privatizimi i ekonomise shtetërore
Me ligjin nr. 7926, datë 20.04.1995 u krye transformimi i ndërrmarrjeve shtetërore në shoqëri tregtare.Këto ndërrmarrje pas transformimit në shoqëri tregtare iu nënshtruan procesit të privatizimit, sipas kritereve ligjore për privatizimin e ndërmarrjeve në sektorin strategjik dhe jo strategjik. Pasuritë dhe pjesët e kapitalit të ish ndërrmarrjeve shtetërore u lejuan t’u shiteshin punonjësve, ish pronarëve të trojeve dhe subjekteve të tjera. Edhe zbatimi i këtij ligji solli lindjen e shumë konflikteve në mënyre të vecantë midis ish pronarëve të trullit dhe subjekteve të tjerë të cilët privatizuan këto ndërmarje shtetërore .Dolën një sërë aktesh nënligjore në këtë periudhë ku ish pronarëve iu rezervua një paketë e caktuar aksionesh në këto shoqeri tregetare , por pavaresisht sa më sipër konfliktet nuk u eleminuan .
Legalizimi i ndërtimeve pa leje

Zonë informale u konsiderua periferia (rrethinat), e krijuara në qytetet e mëdha si rezultat i migrimit të shqiptarëve brenda Shqipërisë. Banorët e zonave informale para viteve 1990 jetonin në zona të Shqipërise ku jeta sociale dhe emancipimi shoqëror kishin përparim të ngadaltë dhe janë konsideruar si zonat me pak të zhvilluara në të gjithë vendin. Niveli i edukimit të këtyre zonave raportohet i ulët gjithashtu.

Banorët e zonave informale i ndërtuan shtëpitë e tyre në rrethinat e qyteteve të mëdha, pa leje ndërtimi, pa projekte te miratuara nga organet kompetente , pa planifikim urban në këto zona , duke cënuar pronësinë e pronarëve të trojeve dhe duke krijuar lagje të paligjshme.
Në kushtet kur, popullsia e zonave informale u rrit gjatë viteve, qeveria shqiptare nuk mund ta injoronte me fenomenin. Si pasojë, qeveria filloi një iniciativë për legalizimin e ndërtesave të paligjshme, urbanizimin dhe integrimin e zonave informale. Në bazë të këtij procesi, banorët e zonave informale kishin detyrimin  të deklaronin ndërtesat e tyre të paligjshme dhe t’i paguanin shtetit një tarifë për legalizimin.
Fondi i grumbulluar nga procesi i legalizimit u planifikua për të shpronësuar pronarët e tokave dhe për urbanizimin e zonave informale (p.sh. rrugët, furnizimin me ujë, energji elektrike e tjerë).
Gjithashtu, ndërtime pa leje u hasën në qytete, kryesisht shtesa pa leje në ndërtime ekzistuese qe mund te ishin me leje, si dhe në zonat turistike, ku u ndërtuan objekte jashtë kondicioneve urbanistike të përcaktuara në lejet e ndërtimit.
Për këtë arsye u miratua ligji nr. 9482, datë 3.04.2006 “Për legalizimin e ndërtimeve pa leje, që parashikonte kushtet për legalizim të ndërtimeve pa leje”, për tre kategoritë e ndërtimeve të permendura më lart, procedurat që duhet të ndiqeshin si dhe organët përkatëse qe do të merreshin për realizimin e qëllimit për të cilin ligji u krijua, mënyrat e kompesimit të pronarëve që prekeshin nga ndërtimet pa leje, e drejta e ankimit etj.
Dalja e këtij ligji si dhe vënia në zbatim e tij nuk bëri gjë tjetër veçse shtoi akoma më shumë gamën e konflikteve që u zhvilluan ndërmjet subjekteve që ishin pronare të trojeve (qofshin këta pronarë me tituj të ligjshem apo ish pronarë ), mbi të cilën qe realizuar ndërtimi pa leje dhe vetë subjekteve që kishin realizuar këto ndertime. Në praktikën gjyqësore gjen qëndrime nga më të ndryshmet ku shpesh herë prevalon ligji i legalizimeve dhe shpesh here ligjet e tjera të cilat mbrojnë të drejtën e pronarit të ligjshëm. Personalisht vlerësoj se pavarësisht qëllimit për të cilin doli ligji ai ishte një ligj i cili cënoi rende të drejtat e paprekshme të pronësisë dhe me mënyrën se si u shty në kohë nuk bëri gjë tjetër veçse nxiti pushtimin e tokës , marrjen e saj nga persona te palegjitimuar, sanksionoi dhe ratifikoi cenimin e një të drejte kaq të rëndësishme siç është prona private dhe njohu pronarë subjekte të cilët për nga vepra që kishin kryer duhet të dënoheshin penalisht.
Në lidhje me këtë proçes sjell në vëmendje një vendim të Kolegjeve te Bashkuara te Gjykatës së Lartë dhe një problematikë për sa i takon të drejtave pronësore për gruan.Vendimi unifikues nr.22, datë 13.03.2002 i Kolegjeve të Bashkuara, marrë në përfundim të shqyrtimit të një mosmarrëveshje për pjesëtim pasurie bashkëshortore si rrjedhojë e zgjidhjes së martesës, ka përcaktuar qartësisht se: “Shtesa ose ndërtimi, i cili është realizuar në kundërshtim me normat në fuqi dhe nuk është regjistruar në regjistrin e pasurive të paluajtshme nuk mund të jetë objekt pjestimi, dhe personi i interesuar, për arsye se nuk përfaqëson interes të ligjshëm, nuk mund të legjitimohet në ngritjen e padisë për pjestim pasurie”. Në kuadrin e proçesit të legalizimeve të ndërtimeve pa leje sipas dispozitave të legjislacionit specifik, ndoshta është e nevojshme të rishikohet ky qëndrim. Kjo pasi, deklarimet për legalizim kryesisht bëhen nga kryefamiljarët dhe në rastin e pjesëtimit të pasurisë bashkëshortore për shkak të zgjidhjes së martesës, (kur kjo e fundit ndodh gjatë proçesit të legalizimit), cënohen të drejtat e atij bashkëshorti që nuk figuron si deklarues, por që mund të ketë kontribuar për ndërtimin e kryer²³ (Banka Botërore, Studim)²⁴. Procedura administrative aktuale e legalizimit / regjistrimit të tokës që regjistron mashkullin si agjent i vetëm dhe përfaqësues i tokës, kontribuon në zvogëlimin sistematik të pronareve femra në Shqipëri. Nëse proçes i dhe praktika do të vazhdojë në këtë mënyrë, shanset janë të larta që prona (strehim dhe toka) të jetë gjithnjë e më shumë në pronësi të meshkujve. Kjo i privon gratë shqiptare nga aktivitetet dhe të drejtat e tyre dhe ndikon negativisht në qasjen e grave në proçes e te tilla sic mund te jete marja e nje kredie , ose kryerja e nje aktiviteti tjeter te ligjshem.Pengesat më të zakonshme të grave në fillimin e një biznesi janë të lidhura me akses të kufizuar në kredi dhe mungesa e kolateralit, si në rastin kur gratë janë ose jo të regjistruara si bashkëpronare ose kanë kolateral së bashku me burrat²⁵.
Pasuritë shtetërore
Me ligjin nr. 8743, datë 22.02.2001 “Për pronat e paluajtshme të shtetit” dhe ligjin nr. 8744, datë 22.01.2001 “Për transferimin e pronave te paluajtshme të shtetit në njësitë e qeverisjes vendore”, u bë e mundur inventarizimi i gjithë pasurive të paluajtshme publike, përcaktimi i të drejtave të pronarit dhe poseduesit të pasurive, si dhe regjistrimi i tyre në regjistrat e pasurive publike.
Shitblerja e trojeve publike në vendin tonë rregullohet me ligjin nr. 7980, datë 27.07.1995, “Për shitblerjen e trojeve” në të cilin parashikohet se :

Shitja e truallit shtetëror bëhet vetëm:

1. 
   per interes publik kur miratohet me vendim të K.Ministrave;
   
2. 
   për ndërtimin e banesave për strehim të popullates.
   
3. 
   kalimi i trojeve të zëna pronë shtetërore në pronë private është i detyrueshëm, kur kërkohet nga i interesuari,në rastet kur:
   
4. 
   trualli është i objekteve që janë privatizuar me parë ose që do të privatizohen. Kalimi ne këtë rast bëhet në favor të pronarëve të këtyre objekteve.
   
5. 
   trualli do të përdoret për zgjerime apo ristrukturime nga persona privatë që u lind kjo e drejtë nga pikpamja urbanistike siç përshkruhet në paragrafin e dytë të nenit 1. Kalimi bëhet në favor të pronarëve të objekteve që zgjerohen apo ristrukturohen.
   
6. 
   trualli ka investime të lëna pa përfunduar.Kalimi bëhet në favor të pronarit të objektit të përfunduar.
   
7. 
   në çdo rast tjetër sipas vendimeve të Këshillit të Ministrave.
   

Të gjithë ish-pronarët mund të përdorin të drejtën e tyre të kompesimit fizik për të shlyer trojet në rastet e mësipërme.

E reja e këtij ligji është se për herë të parë personat fizikë ose juridikë të huaj që kishin kryer investime në territorin e Republikës së Shqipërisë, në përputhje me ligjin nr.7764, datë 2.11.1993 “Për investimet e huaja”,tashmë do të kishin të drejtë të blenin truallin për investime, pronë shtetërore ose private, ose truallin e investimeve të kryera ose në kryerje e sipër. Në këtë ligj parashikohej shprehimisht se: “Personave fizikë a juridikë të huaj iu lind e drejta të blejnë truall pasi të ketë arritur kryerjen e investimit në përputhje me lejen e ndërtimit, deri në një vlerë jo më të vogël se tre herë vlera e truallit sipas përcaktimit të Këshillit të Ministrave.
Nga koha e marrjes së lejes së ndërtimit deri në kohën e kalimit në pronësi të truallit personi fizik a juridik i huaj, paguan qeranë për përdorimin e truallit. Kjo qera përcaktohet në kontratë ku është përcaktuar paraprakisht edhe çmimi i blerjes eventuale të truallit si dhe afati deri kur është i vlefshëm ky çmim. Edhe personat fizikë a juridikë të huaj, që kanë blerë apo ndërtuar objekte me vlerë mbi trefishin e çmimit të truallit të tyre, iu lind e drejta të blejnë truallin e këtyre objektve.

Çmimet e pasurive shtetërore, qoftë për shitjen apo qeranë përcaktohen me vendim të K.M.”.

Regjistrimi i pasurisë së paluajtshme
Në vitin 1991 sistemi i regjistrimit të pasurive të paluajtshme përbehej nga:

1. 
   sistemi kadastral dhe
   
2. 
   sistemi i hipotekës.
   

Sistemi kadastral bazohej në pasqyrimin e pronës, kryesisht tokë bujqësore si dhe troje që ndodheshin në fshat, sipas vendodhjes dhe pozicionit gjeografik të saj, si dhe në të jepeshin të dhënat e pronarit .Sistemi i hipotekës kishte të dhëna regjistrimi për prona në zonat urbane dhe nuk ofronte planvendosje hartografike të saj, por vetëm të dhëna mbi pronarin dhe origjinën e titullit të pronësisë.

Për herë të parë, regjistrimi i pasurive të paluajtshme si dhe të drejtave reale mbi to u ndërtua në baze të një sistemi që përfshin :

1. 
   pjesën përshkruese – kartelën e pasurisë dhe certifikatën e pronësise e cila (kjo e fundit) përmban të dhëna të detajuara për pronarin e pronës, vendodhjen e saj, origjinën e fitimit të pronësisë, si dhe përshkrimin narrativ etj,
   
2. 
   dhe pjesën hartografike, ku paraqitet sipas një sistëmi GIS dhe aktualisht edhe dixhital planvendosja e plotë e pronës.Sa më sipër realizimi dhe funksionimi i këtij sistemi u bë i mundur në bazë të ligjit nr. 7843, datë 13.07.1994 “Për Regjistrimin e Pasurive të Paluajtshme”.
   

Në bazë të vendimeve të Këshillit të Ministrave nr. 596, datë 21.09.1998 “Për mbylljen e zyrave të hipotekave dhe për kalimin e veprimtarisë së tyre në ZRPP” dhe nr. 556, datë 23.10.2000 “Për dorëzimin e dokumentacionit të pronësisë në ZRPP”, u riorganizuan organet përgjegjëse për regjistrimin e pasurive të paluajtshme në zyra për regjistrimin e pasurive të paluajtshme në rrethe në varësi të Zyrës Qendrore të Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme.

Një nga ligjet me të rëndësishme që u miratua në vitin 1994 është dhe Kodi Civil, në fuqi, i cili u hartua në bazë të modelit të Kodit Civil italian. Ky kod rregulloi një sërë institutesh të së drejtës civile dhe veçanërisht institutin e pronësisë dhe institutin e regjistrimit të pasurive të paluajtshme.Në ketë ligj ne do të gjejmë një trajtim të hollësishëm të disa prej kategorive më të rëndësishme të këtyre instututeve siç janë marrëdhenia juridike e pronësise, veprimet juridike si një nga elementet më të rëndësishme të krijimit të titujve të pronësise, sendet e paluajtshme si lënda kryesore e funksionimit të sistemit të regjistrimit të pasurive të paluajtshme etj. Nuk mund të kalojmë dhe të analizojme Institutin e Rregjistrimit të Pasurive të Paluajtshme pa u ndalur dhe pa analizuar pikërisht këto kategori të rëndësishme, të cilat qëndrojnë në themel të këtij instituti dhe pa të cilat ky nuk do të ekzistonte.