Dövlətə məxsus müəssisələrin korporativ idarəetmə təcrübələrinə dair İƏİT-in Qaydaları
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B. DMM-lərin şuraları menecmentin fəaliyyətinin monitorinqi və strateji idarəetmə funksiyalarını
- Altıncı hissənin şərhi: VI. DÖVLƏT MÜƏSSİSƏLƏRİNİ ŞURALARININ VƏZİFƏLƏRİ
- C. DMM-lərin şuraları o qaydada təşkil olunmalıdır ki, onlar obyektiv və müstəqil qərar
- D. İşçilərin şurada təmsil olunması tələb olunursa, bu təmsilçiliyin effektiv olacağına və şuranın
- E. Lazım olduqda, DMM-lərin şuraları öz funksiyalarını, o cümlədən audit, risklərin
- F. DMM-lərin şuraları öz fəaliyyətlərinin illik qiymətləndirilməsini aparmalıdırlar.
- Dövlətə Məxsus Müəssisələrin Korporativ İdarəetmə Təcrübələrinə dair İƏİT-in Qaydaları www.oecd.org
hazılanmalı və kənar auditorlara təqdim edilməlidir. Direktorların Hesabatı təşkilatı məsələlər, maliyyə fəaliyyəti, mühüm risk faktorları, mühüm hadisələr, maraqlı tərəflərlə əlaqələr və koordi- nasiya və ya sahiblik edən təşkilat tərəfindən verilən göstərişlərin təsiri barədə məlumat verməli və onları şərh etməlidir. B. DMM-lərin şuraları menecmentin fəaliyyətinin monitorinqi və strateji idarəetmə funksiyalarını hökumət və sahiblik edən təşkilat tərəfindən müəyyən edilmiş məqsədlərə uyğun aparmalıdır. Onlar Baş İcraçı Direktoru təyin etmək və işdən azad etmək səlahiyyətinə malik olmalıdırlar.
Bir çox hallarda, DMM-lərin şuralarına strateji rəhbərlik, menecmentə monitorinq və açıqlamaya nəzarət üçün tələb olunan tam məsuliyyət və səlahiyyətlər verilmir. DMM-lərin şuraları onların rollarına və vəzifələrinə iki tərəfdən, yəni sahiblik edən təşkilatlar və menecment tərəfindən müdaxilə edilməsini görə bilərlər. Koordinasiya və ya sahiblik edən təşkilat, və ya hətda hökumətin özü, şirkətin ümumi məqsədlərini müəyyən etmək onun vəzifəsi olsa da, və xüsusilə də məqsədlərin müəyyən edilməsi ilə strategiyanın müəyyən edilməsi arasında fərqin aydın olmamasını nəzərə alsaq belə, strateji məsələlərə müdaxilə etməyə olduqca meyilli ola bilərlər. DMM-lərin şuraları menecmenti monitorinq edilməsinə nə hüquqları nə də hətta səlahiyyətləri olmadığına görə, həmçinin çətinliklərlə üzləşə bilərlər. Bundan əlavə, müəyyən ölkələrdə menecmentlə mülkiyyət funksiyasını yerinə yetirən orqan və ya birbaşa hökumət arasında möhkəm əlaqə mövcuddur. DMM-lərin baş menecmenti birbaşa mülkiyyət funksiyasına və hökumətə he- sabat verməyə və beləliklə şuradan yayınmağa çalışırlar.
Öz rollarını yerinə yetirmək üçün DMM-lərin şuraları fəal olaraq 1) ümumi korpora- tiv məqsədlər çərçivəsində korporativ strategiyanı müəyyən etməli, monitorinqini aparmalı və nəzərdən keçirməli, 2) fəaliyyəti qiymətləndirmək üçün müvafiq meyarlar yaratmalı və əsas riskləri müəyyən etməli, 3) maliyyə hesabatlarının dövlət müəssisəsinin cari fəaliyyətini və əlaqədar riskləri düzgün əks etdirdiyini təmin etməklə, açıqlama və məlumatın çatdırılması prosesini moni- torinq etməli, 4) menecmentin fəaliyyətini qiymətləndirməli və ona nəzarət etməli, 5) əsas rəhbər işçilərin effektiv əvəz edilməsi planını hazırlamalıdır.
DMM-lərin şuralarının əsas funkisyalarından biri Baş İcraçı Direktorun təyin edilməsi və işdən azad edilməsidir. Bu səlahiyyət olmadan DMM-lərin şuraları üçün monitorinqlə bağlı funksiyalarını tam yerinə yetirmək və dövlət müəssisəsinin fəaliyyətinin nəticələrinə görə məsuliyyət hiss etmək çətindir. Bəzi hallarda buna, sahiblik edən təşkilatla razılaşmalar əldə etməklə və ya məsləhətləşmələr aparmaqla nail olmaq olar. Bəzi ölkələrdə yeganə mülkiyyətçi Baş İcraçı Direktoru birbaşa təyin edə bilər və bu imkan DMM-lərə də verilir. Bu həmçinin mühüm ic- timai xidmətlərin göstərilməsi həvalə edilən DMM-lərdə dövlətin əsas səhmdar olduğu təqdirdə də yarana bilər. Şuranın bütövlüyünün qorunub saxlanmasını təmin etmək üçün, qabaqcıl təcrübələr onunla məsləhətləşməyi tələb edir. Prosedurdan asılı olmayaraq, vəzifəyə təyin etmələr peşəkarlıq meyarlarına əsaslanmalıdır. Baş İcraçı Direktorun təyin edilməsi qaydaları və prosedurları şəffaf olmalı və Baş İnzibatçı (Baş İcraçı Direktor), şura və sahiblik edən təşkilat arasında hesabatlıq xəttlərini gözləməlidir. Baş İcraçı Direktorun təyin edilməsi ilə əlaqədar səhmdarlar arasında hər hansı sazişlər açıqlanmalıdır. Menecmentin fəaliyyətinin nəticələrini qiymətləndirmək və ona nəzarət etmək öhdəliyindən irəli 42
gəlir ki, DMM-lərin şuraları həmçinin Baş İcraçı Direktorun mükafatlandırılmasına dair həlledici təsirə malik olmalıdır. Onlar Baş İcraçı Direktorun mükafatlandırılmasının fəaliyyətin nəticələrinə əsaslanmasını və açıqlanmasını təmin etməlidirlər.
DMM-lərin şuralarının effektiv şəkildə obyektiv və müstəqil qərarlar qəbul etmək, top menecmenti monitorinq etmək və strateji qərarlar qəbul etmək imkanında olması üçün müvafiq olaraq strukturlaşdırılması onların səlahiyyətləndirilməsi üçün əsas şərtdir. İƏİT Prinsiplərində qeyd olunduğu kimi, “şura menecmentin fəaliyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsi, maraqlar ziddiyyətinin aradan qaldırılması və şirkətə qarşı iddiaların tarazlaşdırılması ilə bağlı öz vəzifələrini yerinə yetirmək üçün obyektiv qərarlar qəbul etmək imkanına malik olmalıdır”. Bütün şura üzvləri şəffaf proseslər vasitəsilə təyin edilməli və şirkətin ümumi maraqlarına qulluq etmək onların vəzifələrinə aid olması aydın müəyyən edilməlidir. Şura üzvləri onları təyin edən müxtəlif seçiciləri təmsil edən fərdi nümayəndələr kimi hərəkət etməməlidir. DMM-lərin şuraları hökumət və sahiblik edən təşkilatla razılaşdırılmış məqsədlərə nail olmağa yönətdiyi diqqəti yayındıra biləcək yersiz və birbaşa siyasi müdaxilədən qorunmalıdırlar.
DMM-lərin şuralarının obyektivliyini artırmaq üçün əsas tələb müstəqil qərarlar qəbul etməyə qadir olan lazımi sayda qeyri-icraçı şura üzvlərinin təyin edilməsidir. Bu şura üzvləri müvafiq səriştəyə və təcrübəyə malik olmalı və onların özəl sektordan cəlb edilməsi məsləhətdir. Bu, xüsusilə də rəqabətli bazarlarda fəaliyyət göstərən DMM-lərə, şuraları daha biznes-yönümlü etməyə kömək edəcəkdir. Onların təcrübəsinə həmçinin dövlət müəssisəsinin xüsusi öhdəliklərinə və siyasi məqsədlərinə aid bacarıqlar daxil edilə bilər. Bəzi ölkələrdə, şura tərkibinin müxtəlifliyi, o cümlədən gender müxtəliflik məsələləri gündəmdədir. Bütün şura üzvləri hər hansı mənafelərin toqquşması hallarını şuraya açıqlamalı və şura onların necə həll ediləcəyinə dair qərar verməlidir.
Şuranın fəaliyyətinin effektivliyini və müstəqilliyinin qiymətləndirilməsi və qorunub saxlanması mexanizmləri yaradılmalıdır. Məsələn, buraya mümkün olan vəzifəyə təkrar təyin olunmaların sayına məhdudiyyətlərin qoyulması və müstəqil məlumatın əldə olunması və müstəqil qiymətləndirmənin aparılması üçün şuraya verilmiş resurslar (vəsaitlər) daxil ola bilər.
Şuranın müstəqilliyinin artırılması üçün, İƏİT-in Korporativ İdarəetmə Prinsipləri bir pilləli şura strukturunda şura sədri ilə Baş İcraçı Direktor arasında rolların bölünməsinin yaxşı təcrübə sayıla biləcəyini hesab edir. Sədrin və Baş İcraçı Direktorun vəzifələrinin bölünməsi “hüquqların tarazlaşdırılmasına nail olmağa, hesabatlılığı artırmağa və şuranın menecmentdən müstəqil olaraq qərarlar qəbul etmək imkanlarını genişləndirməyə kömək edə bilər”. Şuranın və onun Sədrinin vəzifələrinin aydın müəyyən edilməsi rolların bölünməsi nəticəsində şirkətin iki rəhbər işçiləri arasında lazımsız qarşıdurmanın yaranmasına gətirib çıxara biləcək halların qarşısını alacaqdır. İki pilləli şurası olan sistemlərdə, aşağı pillənin şurası (idarə heyətinin) sədrinin təqaüdə çıxdıqda Müşahidə Şurasının Sədri vəzifəsinə keçməməsi həmçinin qabaqcıl təcrübə hesab edilir.
Sədrin rolunun Baş İcraçı Direktor vəzifəsindən ayrılması şuranın menecmentdən müstəqilliyini artırmaq zərurətində olan DMM-lər üçün xüsusi əhamiyyət kəsb edir. Sədr şuranın 43
istiqamətləndirilməsində, onun effektiv işləməsinin təmin edilməsində və dövlət müəssisəsinin strateji idarəetməsində şura üzvlərinin fəal iştirakının təşviq edilməsində əsas rol oynayır. Sədr və Baş İcraçı Direktorun rolları ayrıldıqda, Sədr həmçinin şuranın effektiv fəaliyyəti üçün tələb olunan bacarıq və təcrübənin sahiblik edən təşkilatla razılaşdırılmasında rol oynayır. Beləliklə, Sədrin və Baş İcraçı Direktorun rollarının ayrılması DMM-lərdə effektiv şuraların yaradılmasında fundamental addım sayılmalıdır. D. İşçilərin şurada təmsil olunması tələb olunursa, bu təmsilçiliyin effektiv olacağına və şuranın bacarıqlarının, məlumatlılığının və müstəqilliyinin artırılmasına kömək edəcəyinə təminat verən mexanizmlər yaradılmalıdır.
İşçilərin şurada təmsil olunması qanunvericiliklə və ya kollektiv sazişlərlə tələb olunur- sa, bu təmsilçilik şuranın müstəqilliyinin, səriştəliyinin və məlumatlılığının artırılmasına kömək edəcəyinə təminat verən şəkildə həyata keçirilməlidir. İşçilərin nümayəndələri bütün digər şura üzvləri ilə eyni vəzifələrə və məsuliyyətə malik olmalı, şirkətin maraqlarından hərəkət etməli və bütün səhmdarlara bərabər münasibət bəsləməlidirlər. DMM-lərin şuralarında işçilərin təmsil olunması özü-özlüyündə şuranın müstəqilliyinə təhlükə yaradan bir amil kimi qəbul edilməməlidir.
İşçiləri təmsil edən şura üzvlərinin peşəkarlığına və həqiqi müstəqilliyinə kömək edəcək və onların məxfiliyin qorunması ilə əlaqədar öz vəzifələrini yerinə yetirməsini təmin edəcək prosedurlar yaradılmalıdır. Bu prosedurlara adekvat, şəffaf və demokratik seçki prosedurları, təlimlər və mənafelər toqquşmasını idarə etmək üçün prosedurlar daxil edilməlidir. Şuranın işinə müsbət təsir bütün şura üzvlərinin, o cümlədən dövlət müəssisəsinin menecmentinin dəstəyini və əməkdaşlığını tələb edir.
DMM-lərdə xüsusi şura komitələrdən istifadə etmə özəl sektorun təcrübələrinə uyğun olaraq artmışdır. Şuraların istifadə etdiyi xüsusi komitələrin növləri şirkətlərdən və sahələrdən asılı olaraq dəyişir və aşağıdakıları daxil edir: audit komitələri, mükafatlandırma komitələri, strateji komitələri, etika komitələri, və bəzi hallarda risk və təchizat komitələri. Bəzi ölkələrdə, audit komitəsinə ekvivalent olan orqan oxşar funksiyalar daşıyır.
Xüsusi şura komitələrinin yaradılması DMM-lərin şuralarının bacarıqlarının təkmilləşdirilməsində və onların risklərin idarəedilməsi və audit kimi məsələlərə dair məsuliyyətinin dəstəklənməsində mühüm rol oynaya bilər. Onların həmçinin şuranın mədəniyyətinin dəyişdirilməsində və təchizat, əlaqədar şəxslərlə əməliyyatlar və mükafatlandırma məsələləri kimi potensial mənafelər toqquşması olan sahələrdə şuranın müstəqilliyinin və qanunvericiliyə uyğunluğunun artırılmasında effektiv ola bilərlər.
Şura komitələri qanunvericiliklə tələb olunmadıqda, koordinasiya və ya sahiblik edən təşkilat xüsusi şura komitələrinin hansı hallarda yaradılacağını göstərən siyasəti müəyyən etməlidir. Bu siyasət bir sıra meyarlara, o cümlədən dövlət müəssisəsinin böyüklüyünə və onun qarşılaşdığı 44
xüsusi risklərə və ya DMM-lərin şuraları tərkibində təkmilləşdiriləcək bacarıqlara əsaslanmalıdır. İri DMM-lərdən şirkətin hər hansı bir vəzifəli şəxsi ilə görüşmək ixtiyarında olan audit komitəsinin və ya ekvivalent orqanın mövcud olması tələb olunmalıdır.
Xüsusi şura komitələrinə qeyri-icraçı direktor tərəfindən sədrlik edilməsi və bu komitələrə kifayət sayda müstəqil üzvlərin daxil edilməsi mühümdür. Müstəqil üzvlərin nisbəti sayı, o cümlədən tələb olunan (məsələn menecmentdən və ya əsas mülkiyyətçidən) müstəqillik növü komitənin növündən, məsələnin mənafelər toqquşmasına həssaslığından və dövlət sektorundan asılı olacaqdır. Məsələn, audit komitəsi yalnız müstəqil və maliyyə cəhətdən savadlı şura üzvlərindən təşkil olunmalıdır.
Xüsusi şura komitələrinin mövcudluğu şuranı bütün məsələlərə dair kollektiv məsuliyyətdən azad etməməlidir. Xüsusi şura komitələri onların vəzifələrini, səlahiyyətlərini və tərkibini müəyyən edən yazılı vəzifə təlimatlarına malik olmalıdırlar. Xüsusi şura komitələri ümumilikdə şuraya he- sabat verməli və onların iclaslarının protokolları bütün şura üzvlərinə təqdim edilməlidir.
DMM-lərin şuraları şuranı təyin etmə proseslərinə dair sahiblik edən təşkilatla əməkdaşlıq etmək üçün həmçinin təyin etmə komitəsini yarada bilər. Bəzi ölkələrdə bir neçə əsas səhmdarlar daxil edilməklə təyin etmə komitələrinin şura strukturundan kənarda yaradılması təcrübədə istifadə edilir. Təyin etmə komitəsinin kim tərəfindən yaradılmasından asılı olmayaraq, şuranı seçki prosesində iştirak etməsi və məsləhətlər vermək qabiliyəti vasitəsilə öz tərkibi və üzvlərinin əvəz edilməsi prosesinin planlaşdırılması haqqında düşünməyə cəlb etmək vacibdir. Bu təyin etmə prosesində diqqətin səriştəliyə yönəldilməsinə kömək edə bilər. F. DMM-lərin şuraları öz fəaliyyətlərinin illik qiymətləndirilməsini aparmalıdırlar.
Sistematik qiymətləndirmə prosesi dövlət müəssisəsinin şurasının məsuliyyətini və üzvlərinin vəzifələrini işıqlandırdığına görə şuranın peşəkarlığının artırılmasında vacib bir alətdir. Bu həmçinin tələb olunan bacarıqları və şura üzvlərinin iş fəaliyyətinin istiqamətini müəyyənləşdirmək üçün mühümdür. Nəhayət, bu şura üzvlərinin öz üzvlük vəzifələrinə kifayət qədər vaxt sərf etməsi və səy göstərməsi üçün onlara faydalı bir stimuldur.
Qiymətləndirmə zamanı həm şuranın ümumi fəaliyyəti təhlil edilməli, həm də şura üzvlərinin ayrılıqda səmərəliliyinə və səylərinə qiymət verilə bilər. Lakin, fərdi şura üzvlərinin qiymətləndirilməsi şuranın nəzərdə tutulan və tələb olunan kollektiv işinə mane olmamalıdır.
Şuranın qiymətləndirilməsi Sədrin məsuliyyəti altında və inkişaf edən qabaqcıl təcrübələrə uyğun aparılmalıdır. Şuranın qiymətləndirilməsi şuranın üzvlərinin sayı, tərkibi və üzvlərinin mükafatlandırılması kimi məsələlərin nəzərdən keçirilməsinə öz köməyini göstərməlidir. Qiymətləndirmə həmçinin yeni və mövcud şura üzvləri üçün effektiv və müvafıq tanışlıq və təlim proqramlarının hazırlanmasında mühüm ola bilər. Qiymətləndirməni apararkən, DMM-lərin şuraları məsləhət üçün kənar və müstəqil ekspertlərə, o cümlədən sahiblik edən təşkilata müraciət edə bilərlər. 45
Dövlətə Məxsus Müəssisələrin Korporativ İdarəetmə Təcrübələrinə dair İƏİT-in yeni Qaydaları hökumətlərə dövlət müəssisələrinə qarşı mülkiyyət hüquqlarından istifadə etmək qaydasını qiymətləndirməyə və təkmilləşdirməyə kömək edən beynəlxalq standartdır. İƏİT-in üzvü olan və olmayan bir çox ölkələrin geniş təcrübələrinə əsaslanan bu Qaydalar müəssisələrin dövlətə məxsus olduğu halda həll olunmalı korporativ idarəetmə məsələlərinə dair konkret tövsiyyələr verir. Bir çox ölkələrin islahatlarında dövlətə məxsus müəssisələrin korporativ idarəetmə təcrübələrinin yaxşılaşdırılması prioritet məsələyə çevrilməkdədir. Dövlət sekto- runda səmərəliliyin və şəffaflığın artması, xüsusilə də dövlət mülkiyyətinin mühüm olduğu ölkələrdə, iqtisadi cəhətdən böyük fayda gətirəcəkdir. Bundan əlavə, dövlət və özəl şirkətlərin rəqabət apara bilməsi üçün bazarda bərabər şəraitin yaradılması biznes sektorunun sağlam və rəqabətli olmasına kömək edəcəkdir. Beləliklə, bu Qaydalar yerli və beynəlxalq səviyyədə dövlətə məxsus müəssisələrin korporativ idarəetmə təcrübələrini təkmilləşdirmək üçün bir alətdir. Dövlətə Məxsus Müəssisələrin Korporativ İdarəetmə Təcrübələrinə dair İƏİT- in Qaydalarına dair hər hansı sualınız və ya məlumata ehtiyacınız yarandıqda, aşağıdakı elektron ünvandan istifadə edərək İƏİT-in Korporativ Əlaqələr şöbəsi ilə əlaqə saxlaya bilərsiniz: corporate.affairs@oecd.org. dövlət aktivlərinin özəlləşdirilməsi və korporativ idarəetməsi sahəsində İƏİT-in apardığı iş haqqında və hazırkı Qaydalar əlavə məlumat əldə etmək üçün www.oecd.org/daf/corproate- affairs/soe/ internet saytına müraciət edə bilərsiniz. Dövlətə Məxsus Müəssisələrin Korporativ İdarəetmə Təcrübələrinə dair İƏİT-in Qaydaları www.oecd.org Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|