Dövlətin intuitiv təfəkkürlə idarə olunması
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
88 Misirdə səmavi dinin, təkallahlılığın yayılmasında böyük işlər görmüşlər. Səmavi dinlərdə monoteizmə, yəni təkallahlığa (Yehovaya) inam İbrahimxəlil peygəmbərin adı ilə bağlanılır. Dövlət özü, dövlətin rəhbəri tarixən dini inanclara qarışmışdır. Lakin müasir dövrdə sivil ölkələrdə, dünyəvi ölkələrdə artıq dini hakimiyyət dünyəvi hakimiyyətdən ayrı düşünülür. Dünyəvi hakimiyyət dini hakimiyyəti dövlət hakimiyyətindən bir qədər kənarda qəbul edir. Dini hakimiyyət kilsə rəhbərləri, Müqəddəs Ocaq xadimləri adlanır. Düzdür, Roma katolik kilsəsinin hakimiyyəti Vatikan dövlətinin fəaliyyəti ilə təsdiqlənir. Bir qədər siyasi fəaliyyəti özündə saxlayır. Eləcə də Səudiyyə Ərəbistan Krallığı dini dövlətdir və konstitusiya Qurani kərimdən və peygəmbər sünnələrindən ibarətdir. 1992-ci ildə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının (dövlət quruluşu teokratik monarxiyadır) Nizamı (Əsasnaməsi) qəbul edilibir. Səudiyyə Ərəbistanı Kralının titulu İki Müqəddəs Ocağın Xadimi adlanır. İranın dövlət rəhbəri ali dini lider olan ruhani şəxsdir. Bu ölkədə dövlət hakimiyyəti dini hakimiyyətə tabedir. Demək olar ki, idarəçilikdə əsasən dindarların hakim olduğu dualizm var. Dövlət-din münasibətləri baxımından dünya dövlətlərini iki qrupa ayırmaq olar: din əsasında öz qanunvericiliklərini formalaşdıran dövlətlər-bunlara aid etmək olar: Səudiyyə Ərəbistanı; İran (1979-cu ilin noyabr ayında qəbul olunmuş konstitusiya Qurani Kərimə əsaslanır, şəriət qanunlarını əks etdirir); Qətər (dövlətin daimi konstitusiyası 2004-cü ildə qəbul olunub. İslam dövlətin əsas dinidir, şəriət qanunvericiliyin əsas mənbəyidir); Küveyt (1962-ci ildə qəbul olunmuş konstitusiyaya əsasən, islam dini və şəriət qanunvericiliyin əsasıdır); İraq (2005-ci ildə qəbul edilmiş konstitusiyaya əsasən qanunvericiliyin əsasını islam dini təşkil edir. Federativ- parlamentli quruluşlu demokratik respublikadır); Pakistan(1973- cü ildə qəbul olunmuş konstitusiyaya əsasən, Ali hakimiyyət Allaha məxsusdur, insanlar Quranı Kərim və sünnə əsasında 89 həyatlarını təşkil edirlər); Yəmən (1990-cı ildə qəbul olunan konstitusiyaya əsasən, hüqüqun əsasını şəriət qanunları təşkil edir) və s. Adları sadalanan dövlətlərin konstitusiyalarında göstərilir ki, dövlətin rəsmi dini islam dinidir. 2014-cü ildə qəbul edilən Misir konstitusiyasında da qeyd olunur ki, İslam şəriətinin prinsipləri qanunvericiliyin əsaslarını təşkil edir. Danimarka Krallığının Kosntitusiyasına əsasən, Yevangel Lüteran kilsəsi dövlətin əsas kilsəsidir. İkinci qrup dövlətlərə isə dünyəvi dövlətlər aid olur. Belə dövlətlərdə din əsas hakimiyyət ideologiyası kimi qəbul olunmur və qanunvericiliyin bazasını dünyəvi prinsiplər, sivil hüquqlar təşkil edir. Lakin dövlət dinin himayədarı kimi çıxış edir. Məsələn, Azərbaycan Konstitusiyasında yazılır ki, Azərbaycan demokratik, hüquqi, dünyəvi və unitar respublikadır. Digər bir maddədə (Dövlət-din münasibətləri) yazılır ki, Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır . Bütün dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. İtaliya konstitusiyasında ( “Əsas prinsiplər” hissəsi, maddə-7) qeyd olunur ki, dövlət və katolik kilsəsi özlərinə məxsus olan sahələrdə suveren və müstəqildirlər. 1958-ci il tarixli Fransa konstitusiyasının birinci maddəsinə əsasən, Fransa bölünməz, dünyəvi, sosial, demokratik respublikadır. Dinindən, dilindən, iqrindən asılı olmayaraq bütün insanlar qanun qarşısında bərabərdirlər. Dünyəvi dövlətlərin sayı çoxluq təşkil edir. Dünyəvi dövlətlərdə dini proseslərin tənzimlənməsi məqsədilə dini qurumlarla əlaqəli dövlət təşkilatları fəaliyyət göstərir. Məsələn, Azərbaycanda bu kimi qurum mövcuddur. Türkiyədə Dəyanət İşləri Başqanlığı (Dəyanət Vəqfi) fəaliyyət göstərir. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi isə özünün əmlakları (burada məscidlər və digər zəyarətgahlar nəzərdə tutulur) olan müstəqil dini qurumdur. Lakin bu idarənin fəaliyyəti dövlət qanunvericiliyinə zidd ola bilməz. Azərbaycanda dini etiqad azadlığı haqqında qanun var. Bu qanunla dini inancların, dini ibadətlərin sərbəst yerinə 90 yetirilməsinə şərait yaradılır. İnsanların dini inanc azadlıqları hüquqla müəyyən olunur. Din vicdandır. Ulu Yaradanla bəndəsi arasında vasitədir. Bu baxımdan da həyatda yaşamaq qaydalarıdır. Həyat əxlaqı və həyat gözəlliyidir. Həyatın mənası dində əks olunur. Dinin insanlar üçün öz vəzifəsi var: bu, əsasən insanları yaxşı əməllərə, saf həyata, saf əxlaqa, zahidliyə, aqilliyə, ədalətli davranışa, humanistliyə, güzəştlərə, bağışlamağa, sülhə, əmin- amanlığa, qardaşlığa və bütün müsbət amallara səsləməkdən ibarətdir. Din Uca Tanrıdan insanlara hədiyyə olunan dəyər olduğundan bütün mənəvi dəyərlər bu vasitədə aşılanır. Dinin vəzifəsi insanların ruhən təmizliyinə xidmət etməkdən ibarərtdir. Din insanları cəhalət quyusundan çıxarmaq üçün onlara göndərilən həyat qaydlarıdır. Allah öz bəndəsinə onun (bəndənin özünün) tərəfindən din yolu ilə qiymət verməyi öyrədir. Yəni, din insanın insane qiymət verməsi üçündür. Dini inanc şəxsin Allahı ilə öz arasında olan bağlantıdır. Dini ibadətlər də Allah tərəfindən buyurulmaqla insanların özlərinə yönəlir. Dini inanc,- vicdan müstəqilliyi, vicdan azadlığı olmaqla, fərdidir. Hər kəsin özünə aiddir. Bir şəxs öz inancını başqa şəxsə məcburən qəbul etdirə bilməz. Onda o şəxs Allah hesab olunmuş olar ki, o da günahdır. Bir şəxs dinlə başqa şəxs üzərində hakim kəsilə bilməz. Dövlət isə öz siyasəti ilə insanların vicdanlarına müdaxilə etmir. Öz fəaliyyətini insanların inanc yolunda ibadət təminatına yönəldir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət siyasəti pozitiv olmaqla yanaşı, həm də çirkablarla, riyakarlıqlarla dolu olan, yalanlarla müşahidə olunan bir oyun səhnəsidir. Siyasət səhnəsi qarışıq maraqlar çəlləyidir. Dini bu baxımdan bir saf ideya mənbəyi olaraq hakimiyyətdən uzaqda saxlamaq lazımdır. Din insan vicdanı olaraq, insan mənəviyyatının tərkibi olaraq hakimiyyətdən daha alidir, fövqdür. Bu baxımdan dini inancları hakimiyyət oyunlarına, maraqlara qurban vermək olmaz. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|