Ə. H.ƏLİyev, F.Ə.ƏLİyeva, V. M. MƏDƏtova

 
9 
 
Radiotelemetrik üsul – müasir texniki cihazların 
köməkliyilə uzaq məsafədə, məsələn, idman meydan-
çalarında, təyyarələrdə, kosmosda, ayda olan insanların və 
başqa bioloji obyektlərin (qurbağa, it, siçovul, pişik) 
fizioloji fəaliyyət göstəriciləri qeydə alınır. 
 
2 saylı iş. Fizioloji təcrübədə istifadə olunan alətlər və 
cihazlar 
 
 Alətlər. Fizioloji təcrübələri aparmaq üçün aseptika 
və antiseptika qaydalarını gözləmək  şərtilə  cərrahi 
alətlərdən istifadə olunur: böyük və kiçik qayçılar, 
anatomik, cərrahi və göz pinsetləri, cərrahi iynə, skalpel, 
sıxıcılar, preparaedici iynə, iynətutan, qarmaqlar, zondlar, 
sancaqlar, ipək sap, kanyulya. 
 
 
Şəkil 2. Preparaedici alətlər. 1-böyük qayçı; 2-kiçik göz qayçısı;  
3-skalpel; 4-preparaedici iynə; 5-göz pinseti; 6,8-sıxıcı;  
7-anatomik pinset; 9-sancaqlar; 10-ipək sap. 
 
10
Cihazlar.  Fizioloji eksperimentlərdə  qıcıqlandırıcı, 
gücləndirici, çevirici, qeydedici cihazlardan istifadə olunur 
və obyekti qıcıqlandırmaq üçün müxtəlif mənbələrdən 
alınan sabit və dəyişən cərəyandan istifadə edilir. 
 
 
Şəkil 3. Qələvi akkumulyator. 
 
 
 
 
Şəkil 4. İnduksion cihaz (a); onun  
dövrədə açılmış vəziyətdə sxemi (b). 
 
Sabit cərəyan mənbəyi kimi XVIII-XIX əsrdə 
akkumulyator, dəyişən cərəyana çevirmək üçün Dybua-Rey-
monun sürüşkən induksion cihazından istifadə olunurdu. 
Açarlar (d) akkumulyatoru dövrədə açıb bağlamaq 
üçün istifadə olunur. 

---

 
11 
 
Şəkil 5. Sabit və dəyişkən cərəyan ilə iş sxeminin tərtibi üçün 
istifadə edilən açarlar: a – açar – rubilnik; b – üçkontaktlı açar. 
 
 Metronom 
sabit 
cərəyandan istifadə edəndə dövrəni 
ritmik açıb bağlamaq üçün istifadə edilir. 
 
Şəkil 6. Metronom: 
1-rəqqas; 2-manivella; 3-civə fincanı; 4-sürüngəc. 
 
12
Fasiləli cərəyan almaq üçün elektromaqnit kamer-
tondan istifadə olunur. 
 
Şəkil 7. Kamerton. I–xarici görünüşü, II–kamerton dalğalarının 
əyrisi.1-ayaqcıqlar; 2-elektromaqnit; 3,4–cərəyan mənbəyilə  
birləşdirən kontaktlar; 5-planindən nəql; 6-vint. 
 
 
 Reoxord 
və reastat sabit cərəyan ilə qıcıqlandırmaq 
üçün istifadə olunur. 
Şəkil 8. Reoxord: a – onun dövrəyə birləşmə sxemi;  
b – 1, 2-kontaktlar, 3- sürüngəc. 

---

 
13 
 
Şəkil 9. Reoxord (I), dövrəyə birləşmə sxemi (II):  
 a, b, e – klemmalar, c- sürüngəc. 
 
 Sabit 
cərəyanın istiqamətini dəyişmək üçün kom-
mutatordan istifadə edilir. 
 
 
Şəkil 10. Kommutator: 1, 2, 3, 4, 5, 6 – kontaktlar. 
 
14
 Hal-hazırda sabit və dəyişən cərəyan mənbəyi kimi 
elektrik stimulyatorlardan istifadə olunur. Stimulyator 
cərəyanın formasını  dəyişir, onun qüvvəsini, gərginliyini, 
tezliyini, təsir müddətini, dövriliyini tənzim edir. 
 
Şəkil 11. Stimulyatorun xarici görünüşü: 1,7,9–açar; 2,3,8,10-
tumbler (gərginlik üçün); 4-tezliyi tənzimləyən tumbler;  
5-dəyişdirici açar; 6-işə salma düyməsi. 
 
 

---

 
15 
Şəkil 12. Stimulyatorun quruluş sxemi. 
 
Fizioloji elektron stimulyatoru fasiləsiz və proq-
ramlaşdırılmış  qıcıqlar verməkdən  əlavə, bəzi elektron 
cihazları isə sistemin sinxron işlənməsi üçün müvafiq 
impulslar göndərmək məqsədilə istifadə edilir. 
 Elektrodlar 
vasitəsilə elektrik impulslar 
stimulyatordan obyektə çatdırılır. 
 
Şəkil 13. Elektrodlar: a-iynə elektrodu; b-muftaya birləşən 
elektrodlar; c-mantar lövhəyə birləşən elektrodlar; d-qütbləşməyən 
elektrodlar. 1-ebonit lövhəcikli iynə elektrodu; 2-nəql; 3-gümüş və ya 
platindən uclar; 4-şarpiron cihaz; 5-mufta (halqa). 
 
 
Bəzi təcrübələrdə metal elektrodlar qütbləşərək təc-
rübənin nəticəsini təhrif edir. Odur ki, sabit cərəyan tətbiq 
edilən təcrübələrdə qütbləşməyən elektrodlar işlənilir. 
Beynin dərin  şöbələrindəki hüceyrələrin fəaliyyətini 
öyrənmək üçün şüşə borudan və ya metaldan hazırlanan 
mikroelektrodlar tətbiq edilir. Eyni elektrodla həm 
hüceyrəni qıcıqlandırmaq, həm də onun elektrik po-
tensiallarını almaq üçün 2 kanallı elektrod istifadə olunur. 
 
16
  Bir qütblü (mupolyar) aparma zamanı 
elektrodlardan biri tədqiq edilən toxumaya, hüceyrəyə, 
digəri isə uzaq məsafədə qoyulur ki, bunların da 
birincisinə  fəal, ikincisinə indifferent elektrod deyilir. 
Bipolyar (2 qütblü) aparmada elektrodlar bir-birinə yaxın 
olur. 
 
Asma elektrodlar beyin qabığı səthinə təzyiq edib onu 
zədələmir, yalnız təmasda olur. Beyin daxilinə və bədənin digər 
nahiyələrinə daxil edilən elektrodların ucları açıq olmalı, 
səthləri elektrik keçirməyən lak ilə örtülməlidir. 
 Siniri 
qıcıqlandırmaq üçün mantar və ya şüşə lövhə 
üzərinə yapışdırılmış elektrodlar istifadə olunur.  
 Xroniki 
təcrübələrdə elektrodları toxumaya 
həmişəlik bərkidirlər. 
 Müxtəlif qabıqaltı  və beyin sütunu törəmələrinin 
bioelektrik fəallığı qeydə almaq, həmin törəmələri qı-
cıqlandırmaq və ya dağıtmaq üçün stereotaksis 
cihazından istifadə edirlər. 
 
Çevrici cihazlar vasitəsilə  əzələ  təqəllüsünü, nəbzi, 
qan təzyiqini, ürək tonlarını, tənəffüs hərəkətlərini elektrik 
dalğalarına çevirib, müvafiq qrafik göstricilər alınır. 
 
Gücləndirici cihazlar qüvvəsi mikroamper, gərginliyi 
mikrovoltlarla ölçülən cərəyanları milyon dəfə artırır. 
 
Qeydedici cihazlar mürəkkəb olub mexaniki, pnev-
matik, elektrik, universal cihazlara bölünür. 

---