E. M. Hacizadə

 
32
başlamağa hələ ki, nail ola bilməmişdir. Aşağıdakı Cədvəldə QNQÇİB-də 1985-2001-ci illərdə 
neft və qaz hasilatının yerinə yetirilmə göstəriciləri əksini tapmışdır. 
Cədvəl 3 
Q NQÇİB-də 1985-2001-ci illərdə neft və qaz hasilatının  
yerinə yetirilmə göstəriciləri 
 
Neft hasilatı 
(ton)
 
Qaz hasilatı 
(1000 m
3
)
 
İllər 
Plan 
Fakt 
% 
Plan 
Fakt 
% 
1985 
4300000 3909397  90,9 
690000  714436  103,5 
1986 
3900000 
3901937 100,1 610000 635576 104,2 
1987 
3900000 3734365  95,6 
570000  610363  107,1 
1988 
3700000 3416786  92,3 
550000  573669  104,3 
1989 
3500000 3023428  86,4 
500000  512490  102,5 
1990 
2900000 2582222  89,0 
380000  400398  105,4 
1991 
2300000 2249165  97,8 
265000  287687  108,6 
1992 
1980000 
2008962 101,1 220900 238341 107,9 
1993 
1976000 
1982760 100,3 224000 238125 106,3 
1994 
1880000 1790243  95,2 
224000  235222  105,0 
1995 
1700000 1624011  95,5 
200000  236677  118,3 
1996 
1575000 
1575205 100,1 225000 239032 106,3 
1997 
1555000 
1562530 100,5 240000 254463 106,1 
1998 
1555000 
1577887 101,5 240000 251319 104,7 
1999 
1543310 1525712  98,9 
229800  243036  105,8 
2000 
1513000 1510607  99,8 
230000  231252  100,5 
2001 
1490000 
1596201 107,1 230000 241531 105,0 
 
Qeyd olunmalıdır ki, DNQÇİB-də 28 May adına NQÇİ köhnə dəniz yataqlarında hasilatın 
əksər hissəsini-80%-ni verir. NQÇİ-yə aid nəhəng «Günəşli» yatağında istismar son mərhələsini 
yaşayır. Burada ehtiyatların 50% - artıq çıxarılmış, layların ümumi sulaşması 80%-ə çatmışdır. 
ARDNŞ üzrə hasilatda 28 May adına NQÇİ-nin payı 65-67% təşkil edir. Bu NQÇİ-də hasilat 
bütün köhnə quru sahələrində çıxarılan neftdən orta hesabla 4 dəfə yüksəkdir. Belə situasiya ona 
dəlalət edir ki, DNQÇİB-də 28 May NQÇİ istisna edildikdə onun da hasilat həcmi QNQÇİB-yə 
müvafiq olur. QNQÇİB-də isə neft hasilatında Balaxanıneft NQÇİ  və  Şirvanoyl MMM üstün 
mövqeydə dayanırlar. 2001-ci ilin yekunlarına görə Salyan OYL MM yüksək hasilat 
göstəricilərinə nail olaraq quruda yerləşən NQÇİ-lər sırasında liderliyi ələ almışdır. Qaz 
hasilatında DNQÇİB-də Qum adası NQÇİ liderlik edir. Burada «Bahar» yatağından çıxarılan 
təbii qaz respublikanın  əksər hissəsinin təchizatını yerinə yetirir. Quruda qaz hasilatında cüzi 
fərq nisbətində Siyəzənneft və Ə.Əmirov adına NQÇİ-lər öndə gedirlər. 
Köhnə istismar sahələrində quyu fondu hər il azalmaya məruz qalır. Müvafiq dövr ərzində 
fəaliyyətdə olan quyu fondunun istismar fonduna nisbəti 97,3%-dən 60,8%-ə qədər azalmışdır. 
Burada qazma prosesi ilə yanaşı digər texniki iqtisadi amillər də özünü büruzə vermişdir. 1971-
2001-ci illər ərzində QNQÇİB-də 4079 yeni quyu istismara verilmişdir. Yeni quyular hesabına 
bu müddət ərzində 57 milyon tona qədər neft hasil edilmişdir. Müqayisə üçün qeyd olunmalıdır 
ki, bu son 30 ildə qurudakı yataqlarda hasil edilən ümümi neftin yarısı miqdarındadır. Neftçi-
alim X.B.Yusifzadənin fikrincə axtarış-kəşfiyyat işləri məqsədyönlü aparılarsa, 3 min dayanmış 
quyu bərpa edilərsə, laya təsir tədbirləri gücləndirilərsə hasilatı 1,5-2 dəfə artırmaq mümkündür. 
Aşağıdakı Cədvəllərdə 1988-2002-ci illər ərzində QNQÇİB-də quyu fondunun dinamikası 
verilmişdir: 
 
 
 

---

 
33
Cədvəl 4 
QNQÇİB-də 1988-2002-ci illərdə quyu fondunun dinamikası 
 
Fəaliyyət 
Quyu fondu 
Fəaliyyətsiz 
Quyu fondu 
İllər 
(ilin 
əvvəlinə)
 
İstismar 
Fondu 
Natural 
Sayı 
İstismar 
fonduna 
nisbəti %-lə 
Natural 
sayı 
İstismar 
fonduna 
nisbəti %-lə 
1988 
11144 10886  97,7 
258 
2,3 
1989 
10111 9875  97,7 
236 
2,3 
1990 
10026 9745  97,7 
281 
2,8 
1991 
9780 9512  97,3 
268 
2,7 
1992 
9805 9299  94,8 
506 
5,2 
1993 
9677 9045  93,5 
632 
6,5 
1994 
9601 
6891 71,8 2710 28,2 
1995 
9691 
6144 63,4 3547 36,6 
1996 
9615 
5424 56,4 4191 43,6 
1997 
9615 
5418 56,3 4197 43,7 
1998 
9547 
5830 61,1 3717 38,9 
1999 
9277 
5725 61,7 3552 38,3 
2000 
8879 
5492 61,9 3387 38,1 
2001 
8882 
5574 62,8 3308 37,2 
2002 
8944 
5554 62.1 3390 37.9 
 
Cədvəl 5 
QNQÇİB-da 1988-2002-ci illərdə quyu fondunun indeksasiyası 
 
İlin 
əvvəlinə 
İstismar fondu 
(%) 
Fəaliyyətdə olan 
fond 
(%)
 
Fəaliyyətsiz 
fond 
(%)
 
1988 
- - - 
1989 
- 9,3 
- 9,3 
- 8,1 
1990 
- 0,8 
- 1,3 
+ 19,1 
1991 
- 2,5 
- 2,4 
- 4,6 
1992 
+ 0,3 
- 2,2 
+ 88,8 
1993 
- 1,3 
- 2,7 
+ 24,9 
1994 
- 0,8 
- 23,8 
+ 4,3 dəfə 
1995 
+ 0,9 
- 10,8 
+ 30,9 
1996 
- 0,8 
- 11,7 
+18,2 
1997 
- 
- 0,1 
+ 0,1 
1998 
- 0,7 
+ 7,6 
- 11,4 
1999 
- 2,8 
- 1,8 
- 4,4 
2000 
- 4,3 
- 4,1 
- 4,6 
2001 
+ 0,3 
- 1,5
 
- 2,3 
2002 
+ 0.7 
- 0.3 
+ 2.5 
 
Köhnə  dəniz və quru sahələrini müqayisə etməklə quyu debitinin də  kəskin fərqliliyi 
müşahidə olunur.  2000-ci il üzrə quyuların orta sutkalıq debiti quruda 0,7 ton, dənizdə isə 15,2 
ton olmuşdur. Rusiyada isə bu göstərici 7,4 tondur. Müvafiq göstərici 20 il öncə 1980-ci ildə 
dənizdə 11,5 ton, quruda isə 1,3 ton olmuşdur.
6
 
                                                 
6
 İnformatik icmal. «Azərbaycan nert təsərrüfatı». 2000. №2. səh. 51. 
 

---