Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- görünür. Buradan yollar fərqi üçün
- İşığın polyarlaşması.
- Şəkil 330.
- EYNŞTEYNİN XÜSUSİ NİSBİLİK NƏZƏRİYYƏSİ.
- Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin əsas postulatları. - təkcə Nyutonun qanunları yox, təbiətdə baş verən proseslərin hamısı
269 işarə olunur və qəfəsin periodu adlanır: . BS - də difraksiya qəfəsinin periodunun vahidi – dir. Difraksiya qəfəsinin üzərinə düşən şüalar qəfəsdən keçdikdən sonra difraksiya edirlər və eyni mənbədən olan şüalar olduğu üçün toplanaraq interferensiya mənzərəsi yaradırlar. Difraksiya qəfəsi üçün interferensiya mənzərəsinin maksimumlar və minimumlar şərtini çıxaraq. Bunun üçün hər hansı bucağı altında meyl etmiş şüaların yollar fərqini müəyyənləşdirək. Şəkil 329 - dən olduğu görünür. Buradan yollar fərqi üçün alınar. Maksimumlar şərti üçün yollar fərqinin və difraksiya qəfəsi üçün olduğunu nəzərə alaraq, difraksiya qəfəsi üçün şəklində Şəkil 329. maksimumlar şərti almış olarıq. ( bucağına uyğun tərtib), və s. tərtibli maksimumlar uyğun olaraq, sıfırıncı, birinci, ikinci və s. tərtib maksimumlar adlanır. Difraksiya qəfəsində müşahidə olunan maksimumların ən yüksək tərtibi ( ) - yə uyğun gəlir ki, bu hala uyğun maksimum şərti olur. Difraksiya qəfəsinin minumumlar şərti, aydındır ki, kimi olacaqdır. Difraksiya qəfəsinin köməyi ilə qəfəsin üzərinə düşən işığın dalğa uzunluğunu təyin etmək olur. İşığın polyarlaşması. İşıq dalğaları eninə dalğadır. Bu, işığın analizator mühitlərdən – kristallardan keçməsi üzərində aparılan müşahidələr vasitəsilə isbat edilmişdir. Məlumdur ki, turmalin, kristal olaraq, bir istiqamətdə işıq keçirmək 270 qabiliyyətinə malik olmalıdır. Buna baxmayaraq, bir nöqtə ətrafında fırlanan kristalın bütün istiqamətlərdə işıq buraxa bilməsi müəyyən edilmişdir ki, bu da, aydındır ki, işığın uzununa dalğa olması halında mümkün ola bilər, çünki uzununa dalğanın kristaldan keçə bilməsi üçün bir nöqtə kifayət edir. Bu kristala paralel olaraq, ikinci turmalin kristalının yerləşdirilməsi zamanı da sistemdən işığın keçməsi müşahidə edilmişdir. Uzununa dalğa misalında, prinsipcə, bu da mümkündür. İkinci kristalı birinciyə perpendikulyar yerləşdirəndə isə, aydın olmuşdur ki, belə bir sistemdən işıq keçmir. Bunu isə işığa uzununa dalğa kimi baxmaqla, heç cürə izah etmək olmaz, çünki bu halda hər iki kristalın orta nöqtələri yerində qalır və ona görə də işıq belə sistemdən keçməli idi. Belə olan halda işığın 2 turmalin kristalından ibarət sistemdən keçə bilməməsi işığın uzununa dalğa olmadığını göstərir (şəkil 330). Bu təcrübi faktı izah etmək üçün qərara alınmışdır ki, işıq eninə dalğadır və əlavə olaraq, işığın, onun yayılma istiqamətinə perpendikulyar bütün mümkün istiqamətlərdə rəqsləri vardır. Bu şərti qəbul etməklə, turmalin kristalları ilə aparılan təcrübələri izah etmək mümkündür. Başqa sözlə desək, turmalin kristalı rəqsləri müəyyən bir müstəvidə buraxmaq qabiliyyətinə malik olduğundan, bir kristaldan keçdikdən sonra alınan işıq yalnız bir müstəvidə rəqslərə malik olur. Bu kristalla paralel qoyulmuş ikinci kristal da birinci ilə eyni istiqamətdə keçiriciliyə malik olduğundan bu halda sistemdən işıq keçir, lakin kristalların oxları arasındakı bucaq olduqda, belə sistemdən işıq keçmir. Dediklərimizdən aydın olur ki, iki müxtəlif turmalin kristalının oxları arasında bucaq olduqda, sistemdən keçən işığın intensivliyi Şəkil 330. minimum, olduqda isə maksimum olur. Rəqsləri verilmiş müstəvidə baş verən işıq dalğası polyarlaşmış dalğa adlanır. Beləliklə, turmalin kristalları üzərində aparılan təcrübələr işığın maraqlı xassəsini aşkar etməyə imkan verdi. Müəyyən olundu ki, adi mənbələrdən 271 şüalanan və təbii işıq adlanan işıq, özünün yayılma istiqamətinə perpendikulyar bütün mümkün müstəvilərdə rəqslərə malik olur. Həmin işıq kristaldan keçərkən isə polyarlaşır, yəni yalnız bir müstəvidə rəqslərə malik olur (şəkil 331). Şəkil 331. Təbii işıq dalğalarında rəqslər, onun yayılma istiqamətinə perpendikulyar olan bütün mümkün müstəvilərdə baş verir. EYNŞTEYNİN XÜSUSİ NİSBİLİK NƏZƏRİYYƏSİ. Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi zaman və məkan haqqında köhnə (klassik) təsəvvürləri əvəz edən yeni nəzəriyyədir. Klassik fizikada (Nyuton fizikası və ya kiçik sürətlər fizikasında), bildiyimiz kimi, hərəkət, sükunət və sürət nisbi anlayışlar idi. Cismin ölçüləri, onun kütləsi, zaman fasiləsi və s. mütləq anlayışlar kimi qəbul olunurdu. Böyük sürətlər fizikasında və ya relyativistik fizikada isə, ümumiyyətlə, mütləq anlayış yoxdur. Eynşteynin xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin əsas postulatları. - təkcə Nyutonun qanunları yox, təbiətdə baş verən proseslərin hamısı bütün inersial hesablama sistemlərində eyni cürə baş verir; - işığın vakuumda sürəti bütün inersial hesablama sistemlərində eyni olub, c – yə bərabərdir. Bu sürət nə işıq mənbəyinin, nə də işıq qəbuledicisinin sürətindən asılıdır. Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsindən çıxan nəticələr. I. Uzunluğun nisbiliyi. Uzunluq (məsafə) mütləq kəmiyyət olmayıb, cismin hərəkət sürətindən asılıdır. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|