Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 322.
- yaşıl
- narıncı
- Şəkil 324. Dalğanın yayılma sürətinin
264 Qabarıq linza toplayıcı olduğundan tordan arxada kəsişən şüalar bu linzanın köməyi ilə qabağa çəkilərək torun üzərinə salınır. Yaxındangörənlər isə bu məqsədlə çökük linzadan istifadə etməlidirlər ki, tordan qabaqda kəsişən şüalar səpilərək, arxaya – torun üzərinə düşə bilsin (şəkil 323). Şəkil 322. Şəkil 323. İŞIĞIN DİSPERSİYASI. Bilirik ki, sındırma əmsalı işığın düşmə bucağından asılı olmayan sabit kəmiyyətdir. Müəyyən olunmuşdur ki, düşmə bucağından asılı olmayan sındırma əmsalı düşən işığın rəngindən asılı olur. Bu hadisə, yəni sındırma əmsalının düşən işığın rəngindən asılı olması işığın dispersiyası adlanır. Teleskopların təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olan Nyuton xəyalların əlvan rəngə boyanmasını müşahidə etmişdir. Nyutondan əvvəl də bu hadisənin müşahidə edilməsinə baxmayaraq, bunun düzgün izahını ilk dəfə Nyuton verə bilmişdir. Nyutona görə prizma işığı rəngə boyamır, onu öz tərkib hissələrinə ayırır. Başqa sözlə desək, Nyutona görə bizim ağ işıq kimi qəbul etdiyimiz təbii işıq, əslində, müxtəlif rənglərin qarışığından ibarətdir. Bu cür işıq prizmadan keçərkən rəngdən asılı olaraq müxtəlif cür sındığına görə öz tərkib hissələrinə ayrılır. Bunu sübut etmək üçün Nyuton qaranlıq otaqda yerləşdirilmiş üçbücaqlı prizmanın üzərinə dar işıq dəstəsi salmış və ekranda yeddi müxtəlif rəngdən ibarət mənzərə ala bilmişdir. Nyuton bu mənzərəni spektr adlandırmışdır (şəkil 324). Şəkildən göründüyü kimi, prizmadan keçərkən bənövşəyi işıq ən çox, qırmızı işıq isə ən az sınır. Sınma qanununa görə sındırma əmsalı böyük olan halda sürət kiçik olduğu üçün ( ), aydın olur ki, prizmada qırmızı işığın yayılma sürəti ən böyük, bənövşəyi işığın yayılma sürəti isə ən kiçikdir. Bu 265 səbəbdən də müxtəlif sürətlərə malik olduqlarından, prizmadan keçərkən ağ işıq öz tərkib hissələrinə ayrılır. bənövşəyi göy mavi yaşıl sarı narıncı qırmızı Şəkil 324. Dalğanın yayılma sürətinin olduğunu bilərək, demək olar ki, dalğa bir mühitdən digər mühitə keçdikdə (bu halda havadan şüşəyə keçdikdə) onun sürəti dəyişməlidir. Sürətin dəyişməsi, qeyd edək ki, dalğa uzunluğunun dəyişməsi hesabına olur, yəni işıq bir mühitdən digər mühitə keçərkən onun dalğa uzunluğu dəyişir (tezlik bu zaman sabit qalır). ifadəsindən aydın olur ki, olduqda, olur. Onda sındırma əmsalı ən kiçik olan qırmızı işığın yayılma sürəti böyük olduğundan onun dalğa uzunluğu da böyük olmalıdır. Müəyyən olunmuşdur ki, görünən işığı təşkil edən rənglərin dalğa uzunluqları intervalında olur. Burada bənövşəyi işığa, isə qırmızı işığa uyğun dalğa uzunluqlarıdır. Dediklərimizdən aydın olur ki, dispersiya dedikdə, əslində, sındırma əmsalının işığın dalğa uzunluğundan (tezliyindən) asılılığı başa düşülür. İşığın interferensiyası. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, işığın dalğa təbiətli olmasını sübut edən hadisələrdən biri də onun interferensiyası edə bilməsinin müşahidə olunmasıdır. İşığın interferensiya edə bilməsi, mexaniki dalğalar misalında olduğu kimi, iki işıq dəstəsinin bir-birini gücləndirməsi və ya zəiflətməsidir. Başqa sözlə desək, əgər bir lampanın yanması otağı işıqlandırırsa, onda otaqda eyni zamanda iki lampanın yanması maksimumlar və minimumlar şərtinə görə onların bir-birini gücləndirməsi və ya zəiflətməsini yaratmalı idi. Əslində isə biz həmişə iki lampa misalında otağın daha da işıqlanmasının şahidi oluruq. Bu səbəbdən də uzun Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|