Е. S. C ə f ə r o V f I z I k a

 
261 
 
Fokusda yerləşən cismin xəyalı sonsuzluqda alınır  (           ) .  
5).  Cisim fokusla linza arasında yerləşir  (          ) (şəkil 317).  
 
                                                                                                  
                  
                                              
                                            
                                                                                                           
 
                                                               Şəkil 317. 
 
Linzanın toplayıcı olmasına baxmayaraq, yalnız bu halda  xəyal mövhumi 
və düzünə olur.  
             olan  halda  cismin  böyüdülmüş  xəyalı  alınır,  yəni            olur.   
Əvvəlki  hallardan  fərqli  olaraq,  bu  halda  xəyal  cisimlə  eyni  yerdə  (II  koordinat 
rübündə)  alınır.  Qeyd  edim  ki,    əvvəlki  halların  hamısında  cismin  özü  II  rübdə, 
xəyalı isə IV rübdə yerləşirdi. 
 
II. Çökük linzada xəyalların qurulması
.     
  Hesab     edək  ki,  cisim    ikiqat   fokusdan uzaq məsafədə  yerləşir,   yəni 
            -  dir.  Şüaların  linzada  sınma  şərtlərini  nəzərə  almaqla,  şəkil  318  –da 
təsvir olunmuş formada xəyal almış olarıq.  
 
 
                        
                                                            
                                                                                                               
 
                                                Şəkil 318. 
 
Qeyd  edim  ki,  çökük  linzada  cismin  harada  yerləşməsindən  asılı 
olmayaraq, xəyal həmişə kiçildilmiş, mövhumi və düzünə alınır. 
 

---

 
262 
 
Nazik linza düsturu.
   
 
Linza  düsturu  dedikdə     ,         və       kəmiyyətləri  arasındakı  asılılığı 
göstərən  düstur  başa  düşülür    (bildiyimiz  kimi,     -  fokus  məsafəsi,     -cisimdən 
linzaya qədər olan məsafə,     isə -  xəyaldan linzaya qədər olan məsafədir) (şəkil 
319). 
 
                                                                                                  
 
                                                                                                                      
 
                                           
                                                             Şəkil 319. 
 
Ümumi şəkildə linza düsturu     
 
 
 
 
 
 
 
 
       kimidir.  
Xüsusi  hallara  baxdıqda,  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  səpici  linza  halında    
fokus  məsafəsi,  mövhumi  xəyal halında isə xəyala qədər olan   məsafəsi mənfi 
olur.  Qalan  hallarda  isə  bu  kəmiyyətlər  müsbət  olur.  Bunları  nəzərə  almaqla,   
qabarıq  linzada   xəyalların  qurulmasının  1 – 3 –cü   bəndlərində  (həqiqi fokus,  
həqiqi    xəyal)      linza      düsturunu   
 
 
 
 
 
 
 
 
  
  ,    5  –  ci  bəndində    isə    (həqiqi 
fokus,  mövhumi   xəyal)     
 
 
 
 
 
 
 
 
    kimi yazmaq olar. 
 
Çökük    linza  halında  isə  həmişə  həm  fokus,  həm  də  xəyal  mövhümi  
olduğu üçün  linza düsturu      
 
 
 
 
 
 
 
 
       şəklində olacaq. 
 
Linzanın böyütməsi.
      
Xəyalın ölçüsünün cismin ölçüsünə nisbəti linzanın böyütməsi adlanır və  
   ilə işarə olunur:        
 
 
    
     
Linzanın böyütməsi  adsız kəmiyyətdir.  
Sonuncu    şəkildə    üçbucaqların   oxşarlığından   
 
 
 
 
 
    alınar.  Deməli,  
linzanın böyütməsini   həm də         
 
 
   
 kimi   tapmaq olar. 

---

 
263 
 
Göz - təbii optik sistem kimi. Eynəklər.
   
 
Gözün  əsas  elementlərindən  biri  təbii  linza  olan  gözün  büllurudur. 
Cisimlərin  səthindən  əks  olunan  şüalar  büllurdan  keçərək  sınırlar  və    göz 
almacığının dibində yerləşən və sinir sonluqlarından əmələ gələn tor təbəqəsinin 
üzərinə düşməklə  görmə hissi yaradırlar.  
Normal  görmə  məsafəsi               -dir,  belə  ki,  bu  zaman  büllurda 
sınan şüalar  tor təbəqəsinin üzərində kəsişir  və nəticədə cisimlərin aydın xəyalı  
alınır.    Bəzən   anadangəlmə    gözün   optik 
nöqsanı   olur.    Bu    nöqsan,     xəyalın    tor  
təbəqəsindən arxada  və  yaxud  da  qabaqda 
alınması    ilə    əlaqədardır.   Birinci    halda                                
optik  nöqsan –  uzaqdangörmə   (şəkil  320),                         Şəkil 320. 
ikinci   halda   isə  -  yaxındangörmə   adlanır 
(şəkil 321). 
Bu   nöqsanlar   insan  yaşa  dolduqca                               
da  yarana bilir. Belə  ki,  çox yaxında  və  ya  
çox uzaqda olan cisimləri yaxşı görmək üçün                        Şəkil 321. 
 büllur xüsusi əzələlərin köməyi ilə öz formasını (qabarıqlığını) dəyişə bilir ki, bu 
da gözün akkomodasiya etmək qabiliyyəti adlanır. İnsan yaşa dolduqca, əzələlərin 
funksiyası  zəiflədiyinə  görə  göz  akkomodasiya  edə  bilmir  və  nəticədə  yenə 
yaxındangörmə və uzaqdangörmə kimi optik nöqsanlar yaranır. 
 
Uzaqdangörənlər tordan  arxada  alınan  xəyalı  torun  üzərinə  salmaq  üçün 
oxuduqları  qəzet  və  ya  kitabı  arxaya  çəkməklə  (       -dən  böyük  məsafəyə) 
aydın  xəyal  alırlar.  Belə  göz  nöqsanı  olanlar  uzaqdan  normal  görə  bildiklərinə 
görə onlar uzaqdangörənlər adlanır. 
 
Yaxındangörənlər  isə  oxuduqları  qəzet  və  ya  kitabı  gözə  yaxın  çəkməklə 
(      -dən kiçik məsafəyə) qabaqda alınmış xəyalı torun üzərinə salırlar ki, bu 
da  onların  normal  görməsini  təmin  edir. 
 
Gözün   optik    nöqsanlarını  aradan qaldırmaq     üçün     eynəklərdən   
istifadə edilir.  
Dediklərimizdən    aydın   olur     ki,  uzaqdangörməni   aradan   qaldırmaq   
üçün qabarıq  linzadan  ibarət  eynəklərdən istifadə edilməlidir (şəkil 322).  

---